TSH

Oznaczenie stężenia TSH (hormon tyreotropowy, tyreotropina) wykonywane  jest głównie w celu oceny stanu metabolicznego  tarczycy (gruczołu tarczowego) oraz w monitorowaniu  leczenia chorób tarczycy. TSH jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową, a zmiany jego stężenia na zasadzie  sprzężenia zwrotnego wiążą się ze zmianami poziomu  hormonów wydzielanych przez tarczycę: trijodotyroniny – T3, tyroksyny – T4  oraz ich wolnych  frakcji: FT3 i FT4. Stężenie TSH należy oznaczać jednocześnie  z stężeniem wolnej frakcji tyroksyny (FT4) i w drugiej kolejności FT3. Stężenie TSH zmienia się w przebiegu ostrych i przewlekłych chorób tarczycy, a także w wyniku działania leków tarczycowych i nietarczycowych.  W klinicznych  stanach chorób tarczycy wzrost stężenia TSH w krwi obwodowej wiąże się z niedoczynnością tarczycy (hipotyreoza), a spadek stężenia TSH z nadczynnością tarczycy (hipertyreoza). Istotnym  celem pomiaru  TSH jest diagnostyka subklinicznych (bezobjawowych) postaci chorób tarczycy. W ich przypadku  nieprawidłowe  stężenia TSH obserwowane są przy jeszcze prawidłowych stężeniach wolnych frakcji hormonów tarczycy. Nieistotna klinicznie, mieszcząca się ciągle w zakresie prawidłowym, dwukrotna zmiana stężenia FT4,  wiąże się ze 100 krotną zmianą stężenia TSH, co ilustruje  logarytmiczno-liniową zależności stężeń obu hormonów. W diagnostyce subklinicznych chorób tarczycy zalecane jest oznaczanie TSH testami III generacji. Wytwarzanie i wydzielanie TSH pozostaje pod kontrolą TRH (hormonu uwalniającego tyreotropinę) i sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy działającego w osi podwzgórze-przysadka-tarczyca. TSH stymuluje wychwyt jodu, syntezę i jodowanie tyreoglobuliny (Tg), wychwyt koloidu przez komórki pęcherzykowe tarczycy, a także uwalnianie hormonów z Tg. TSH wpływa również na wielkość oraz ilość tarczycowych komórek pęcherzykowych. Niedobory TSH spowodowane chorobą przysadki lub podwzgórza powodują wtórną niedoczynność tarczycy. Nadmiar TSH produkowany przykładowo przez guz przysadki, powoduje wtórną nadczynność gruczołu tarczowego. Jak wspomniano w ocenie zaburzeń funkcji tarczycy badanie TSH powinno się wykonywać z jednoczesnym oznaczeniem stężeń hormonów wydzielanych przez gruczoł tarczowy.

Przyczyny wzrostu stężenia: guz przysadki wydzielający TSH, nadczynność przysadki; ektopowe wydzielanie TSH; niedoczynność tarczycy w takich chorobach i stanach jak: choroba Hashimoto, atroficzne zapalenie tarczycy, radioterapia tarczycy i szyi, pooperacyjna niedoczynność, infekcje tarczycy, niedobór jodu; autoprzeciwciała przeciw tarczycy; wrodzone defekty syntezy hormonów; stosowane leki: lit, jodyna; leki amiodaron, glikokortykosteroidy, propranolol, propylotiouracyl; kontrast; nadczynność podwzgórza; ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą (szczególnie faza zdrowienia - niewielki wzrost <12mIU/l), guz, amyloidoza, agenezja lub hipoplazja tarczycy, wole Riedla.
Przyczyny obniżenia stężeń: choroby przysadki (w tym guz) – niedoczynność przysadki mózgowej; nadczynność tarczycy w takich chorobach i stanach jak: choroba Gravesa i Basedowa, wole wieloguzkowe toksyczne - choroba Plummera, nowotwory tarczycy, gruczolak toksyczny, przejściowe zapalenie tarczycy (poporodowe; ektopowa tkanka tarczycowa; bezobjawowe, wirusowe-choroba de Quervaina); stosowane leki: amiodaron,  glikokortykosteroidy, dopamina; leczenie tyroksyną; ciąża; ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą (zwykle obniżone TSH do poziomu 0,05-0,1 mIU/l), niedoczynność podwzgórza.

Leki m.in.: dopamina, L-dopa, glikokortykosteroidy, amiodaron, propranolol, propylotiouracyl, kontrast; wahania dobowe; przeciwciała heterofilne, przeciwciała HAMA.

Badanie poziomu TSH we krwi to test diagnostyczny, który wykorzystywany jest do rozpoznawania zaburzeń pracy tarczycy. Choroby tego narządu w wielu przypadkach charakteryzują się występowaniem niespecyficznych dolegliwości, które często utrudniają postawienie trafnej diagnozy. Dzięki przeprowadzeniu oznaczenia stężeń TSH możliwe jest precyzyjne wykrycie nieprawidłowości hormonalnych związanych z zaburzonym funkcjonowaniem tego narządu. Ze względu na możliwe powikłania nieleczonych zaburzeń tarczycy warto wiedzieć jakie są objawy nieprawidłowych poziomów TSH, kiedy należy zbadać stężenia TSH i o czym świadczą zbyt niskie oraz zbyt wysokie poziomy tego hormonu.

TSH, czyli hormon tyreotropowy (nazywany także tyreotropiną) to związek białkowy, który odpowiedzialny jest za kontrolowanie pracy tarczycy. Pod wpływem TSH komórki tarczycy pobudzane są do zwiększenia produkcji oraz uwalniania do krwiobiegu hormonów tarczycowych, czyli T3 (trijodotyroniny) oraz T4 (tyroksyny). Obie te substancje pełnią podobną funkcję w ludzkim organizmie – odpowiadają za zwiększanie intensywności procesów metabolicznych, zachodzących  we wszystkich tkankach ciała. Dzięki temu możliwe jest, przykładowo  zachowanie właściwej temperatury, a także prawidłowe funkcjonowanie licznych narządów oraz układów. Ze względu na szeroki wpływ hormonów tarczycowych na cały ustrój, zaburzenia pracy tarczycy prowadzą do rozwoju licznych, dotkliwych dla pacjenta dolegliwości.

Produkcja TSH odbywa się w przysadce mózgowej. Poziomy tego hormonu we krwi warunkowane są przez mechanizmy regulacji pracy tarczycy, która odbywa się na drodze sprzężenia zwrotnego ujemnego. Oznacza to, że wysoki poziom hormonów tarczycowych we krwi hamuje produkcję TSH w przysadce, co w konsekwencji zmniejsza stymulację tarczycy oraz obniża poziomy T3 oraz T4 we krwi. W przypadku niskich wartości tych hormonów przysadka wznawia wydzielanie TSH, co pobudza tarczycę oraz zwiększa poziomyT3 i T4 w krwiobiegu. Wykorzystując tą właściwość regulacji hormonalnej, dzięki oznaczeniu stężeń TSH we krwi oraz zestawieniu ich z obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta można precyzyjne rozpoznać różnego typu zaburzenia pracy tarczycy.

W interpretacji stężenia TSH należy  mieć na uwadze, że produkcja TSH zależna jest także od innego hormonu – TRH, czyli tyreoliberyny produkowanej przez podwzgórze. W przypadku określonych chorób dotyczących tej struktury ośrodkowego układu nerwowego może dochodzić do wtórnych zaburzeń pracy przysadki, a co za tym idzie także do nieprawidłowej produkcji TSH i nieadekwatnej regulacji funkcjonowania tarczycy.

Przeprowadzenie badania stężeń TSH we krwi zalecane jest osobom, u których występują dolegliwości związane z zaburzeniami pracy tarczycy. Oznaczenie poziomu tyreotropiny pozwala na rozpoznanie schorzeń, w przebiegu których występuje nadczynność tarczycy, jak i również chorób związanych z rozwojem niedoczynności tego narządu.

Istnieje wiele zróżnicowanych chorób tarczycy, które prowadzą do zaburzeń poziomów TSH.  Jedną z częstszych jest przewlekłe, autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy, nazywane chorobą Hashimoto. Jej występowanie związane jest z rozwojem niedoczynności tarczycy oraz szeregu jej objawów klinicznych.

Najczęstszą chorobą, która prowadzi do rozwoju nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa. Schorzenie to, podobnie jak opisane powyżej zapalenie tarczycy Hashimoto, także związane jest z zaburzeniami o charakterze autoimmunizacyjnym. Obydwie te choroby znacząco wpływają na poziomy TSH we krwi, dzięki czemu pomiar TSH stanowi istotny element ich rozpoznawania.

W celu precyzyjnego określenia przyczyn zaburzeń stężenia TSH we krwi konieczne może być poszerzenie diagnostyki o dodatkowe badania laboratoryjne ukierunkowane na wykrywanie chorób tarczycy. W zależności od wstępnej diagnozy mogą to być m.in. oznaczenia specyficznych autoprzeciwciał (takich jak anty-TG oraz anty-TPO), oznaczenie stężeń tyreoliberyny (TRH) lub tez pomiar poziomów wolnych hormonów tarczycowych we krwi (fT3 oraz fT4). W niektórych przypadkach konieczne może być także przeprowadzenie badań obrazowych, takich jak np. USG Doppler tarczycy lub też badanie scyntygraficzne tego narządu. Dokładny zakres niezbędnych badań zależny jest od stanu klinicznego, objawów oraz dodatkowych uwarunkowań chorobowych. W celu optymalnego zaplanowania diagnostyki należy skonsultować się z lekarzem, optymalnie specjalizującym się w endokrynologii, który po przeprowadzeni badań będzie także w stanie właściwie zinterpretować ich wyniki oraz zaplanować dalsze postępowanie lecznicze.

Ze względu na szeroki zakres działania hormonów tarczycy, objawy zaburzeń pracy tego narządu mogą być dość zróżnicowane oraz dotyczyć licznych układów w ciele. Często objawy tarczycowe pozostają niezauważone przez długi czas, jako że mogą narastać powoli przez długi okres. Dzięki oznaczeniu stężeń TSH możliwe jest szybkie wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy oraz rozpoznanie określonych jednostek chorobowych, co pozwala na sprawne wdrożenie właściwego leczenia oraz zmniejszenie nasilenia dolegliwości związanych z chorobami tarczycy.

Przeprowadzenie badania TSH zalecane jest osobom, które doświadczają typowych objawów tarczycowych. Najczęściej występujące obajwy  nadczynności tarczycy to:

• Niezamierzona utrata masy ciała,
• Bezsenność,
• Tachykardia,
• Pogorszona tolerancja wysiłku,
• Odczucie kołatania serca,
• Zwiększona potliwość,
• Zaburzenia o charakterze lękowym,
• Zwiększona drażliwość,
• Drżenie mięśni,
• Przewlekłe biegunki,
• Przewlekłe uczucie gorąca,
• Podwyższone ciśnienie tętnicze,
• Zaburzenia pamięci oraz koncentracji,
• Nudności, wymioty,
• Zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• Zaburzenia libido.

• Zwiększenie masy ciała,
• Przewlekłe zaparcia,
• Uczucie chłodu,
• Wilgotność skóry,
• Nadmierna suchość skóry,
• Bradykardia (spowolnienie tętna),
• Nadmierna senność w ciągu dnia,
• Brak sił,
• Rozwój uogólnionych obrzęków,
• Niskie ciśnienie tętnicze,
• Zaburzenia emocjonalne o charakterze depresyjnym,
• Pogorszenie koncentracji,
• Uogólnione osłabienie,
• Zaburzenia libido,
• Zaburzenia cyklu menstruacyjnego u kobiet.

Wzrost stężenia TSH we krwi zazwyczaj świadczy o niedoczynności tarczycy. Niskie poziomy hormonów tarczycowych we krwi stymulują przysadkę mózgową do produkcji tyreotropiny, która powinna pobudzić tarczyce do bardziej intensywnej pracy. Ze względu na różnego typu choroby tarczycy nie jest to jednak zawsze możliwe, co skutkuje stałym, niskim poziomem T3 oraz T4 we krwi, a także występowaniem typowych objawów niedoczynności tarczycy. W tej sytuacji warto przeprowadzić dodatkowe badania, takie jak np. anty-TPO oraz anty-TG w celu ustalenia przyczyn zaburzeń pracy tarczycy – najczęściej w przypadku występowanie podwyższonego TSH jest to choroba Hashimoto.

W określonych przypadkach wysokie stężenia TSH mogą także być związane z zaburzeniami pracy przysadki mózgowej, wywołanymi np. przez gruczolaka tego narządu lub też być skutkiem nieprawidłowego leczenia hormonalnego zdiagnozowanych wcześniej zaburzeń tarczycy.

Niskie TSH świadczy najczęściej o nadczynności tarczycy. Główną przyczyną tego zaburzenia w Polsce jest autoimmunizacyjna choroba Gravesa-Basedowa, w której komórki tarczycy pobudzane są przez patologiczne autoprzeciwciała do nadmiernej produkcji hormonów tarczycowych. Obniżenie stężeń TSH może być także związane z rozwojem guzkowatych rozrostów tarczycy lub różnego typu zaburzeniami pracy przysadki mózgowej (przebiegających z niską produkcją TRH).