A, C, D i E – o znaczeniu witamin w Twoim organizmie
Witaminy odkryto niewiele ponad sto lat temu. Nie ulega wątpliwości, że mają kluczowe znaczenie dla zdrowia, a do najważniejszych z nich należą m.in. witaminy A, C, D oraz E. Warto poznać ich rolę i funkcje w organizmie oraz dowiedzieć się, jakie produkty dostarczają ich najwięcej. Witaminy i ich właściwości – dlaczego są tak istotne?
Witaminy i ich właściwości
Co to są witaminy? Witaminy to grupa organicznych związków chemicznych o zróżnicowanej budowie, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Mogą być pozyskiwanie syntetycznie lub mieć pochodzenie naturalne.
W przypadku większości witamin, organizm ludzki nie ma zdolności ich syntetyzowania. W związku z tym konieczne jest dostarczanie witamin w odpowiednio zróżnicowanej i urozmaiconej diecie, najczęściej pod postacią prowitamin. Brak danej witaminy w organizmie określa się mianem awitaminozy, niedobór to hipowitaminoza, a nadmiar – hiperwitaminoza.
Pracę nad zagadnieniem – witaminy i ich właściwości – rozpoczął polski badacz i biochemik Kazimierz Funk w 1913 roku. On także stworzył nazwę omawianych związków chemicznych – witaminy. Vitae po łacinie oznacza życie, a amina pochodzi od grupy aminowej, którą zawierała pierwsza wyizolowana przez niego witamina – B1.
SPRAWDŹ: e-PAKIET BADANIE NIEDOBORU WITAMIN I MINERAŁÓW
Podział witamin
Podział witamin oparto na właściwościach fizycznych, wyróżniając witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) i rozpuszczalne w wodzie (B i C). Drugi i mniej popularny podział klasyfikuje witaminy na te, będące związkami azotowymi – wszystkie witaminy z grupy B, oraz witaminy nie zawierające azotu – A, D, E, K i C. Witaminy pełnią w organizmie bardzo wiele funkcji – te rozpuszczalne w tłuszczach mogą być magazynowane w organizmie (głównie w wątrobie i tkance tłuszczowej), a ich rolą jest m.in. uczestnictwo w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej, regulacja procesów krzepnięcia krwi oraz spełnianie funkcji antyoksydacyjnej.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie są magazynowane w organizmie, ich nadmiar jest usuwany z moczem, pełnią m.in. funkcję koenzymów i kofaktorów różnych układów enzymatycznych i uczestniczą w metabolizmie cukrów, tłuszczów, białek oraz w gospodarce mineralnej organizmu.
Witamina A – na co i kiedy?
Witamina A – na co ma wpływ i kiedy może występować jej niedobór? Witamina A w organizmie człowieka jest syntetyzowana z beta-karotenu pochodzącego z diety. Uczestniczy w procesie widzenia – przekształca się w retinal, który wchodzi w skład rodopsyny, której rolą jest utrzymanie wrażliwości pręcików siatkówki oka na przyćmione światło. Wpływa także na prawidłowe funkcjonowanie tkanki nabłonkowej.
Witamina A wywiera dobroczynny wpływ na wzrok. Witamina A (inaczej retinol) zapobiega kurzej ślepocie, pomaga w leczeniu chorób oczu. Poza tym wzmacnia błony śluzowe nosa, gardła, jelit i płuc, dzięki czemu zwiększa odporność na zakażenia. Wpływa na rozwój i wzrost kości, zapobiega tworzeniu się krzywego zgryzu. Stymuluje także błony śluzowe do produkcji śluzu i pełni funkcje antyoksydacyjne.
Witamina A i jej występowanie
W czym jest witamina A? Beta-karoten, będący prowitaminą witaminy A, występuje w produktach pochodzenia roślinnego, szczególnie w pomarańczowych, zielonych i czerwonych warzywach, np. marchwi, szpinaku czy czerwonej papryce.
W czym jest witamina A? Produkty pochodzenia zwierzęcego, bogate w witaminę A to m.in. żółtka jaj, pełne mleko oraz jego przetwory, tłuste ryby morskie, wątroba i inne podroby.
Przedawkowanie witaminy A jest niebezpieczne dla zdrowia. Jej nadmiar prowadzi do nadmiernej senności i zmęczenia, utraty łaknienia, łysienia, owrzodzeń skórnych, krwotoków, a nawet dysfunkcji w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, serca czy nerek.
Jak rozpoznać niedobór witaminy A? Objawy to przede wszystkim suchość i łuszczenie skóry oraz ślepota zmierzchowa, która jest wynikiem zahamowania regeneracji rodopsyny. Niedobór witaminy A objawia się pogorszeniem widzenia, co powoduje np. trudności w prowadzeniu samochodu, zwłaszcza wieczorem. Niedobór może także prowadzić do suchości spojówek i rogówki, a przy dużych niedoborach nawet do ślepoty. Inne symptomy obejmują zaburzenia wzrostu kości i zębów oraz częste infekcje.
Poziom witaminy A można określić, wykonując pomiar jej stężenia w badaniu krwi.
Na co wpływa witamina C?
Witamina C, czyli kwas askorbinowy to jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy. Jaka jest rola tej witaminy? Działanie polega na wzmacnianiu dziąseł i zębów, ograniczaniu rozwoju bakterii, wywołujących próchnicę zębów, ułatwieniu przyswajania żelaza, utrzymaniu prawidłowego stanu tkanki łącznej.
Na co wpływa witamina C? Wpływa na syntezę kortykosteroidów i wybranych neuroprzekaźników. Wzmacnia odporność organizmu na infekcje, przyspiesza gojenie się ran. Bierze udział w metabolizmie podstawowych białek, w przemianach tłuszczów, cholesterolu oraz kwasów żółciowych.
Jakie są objawy przedawkowania witaminy C? Przyjmowanie znacznych ilości witaminy C w codziennej diecie rzadko jest powodem do niepokoju i nie daje niepokojących objawów – jej nadmiar w zdrowym organizmie jest wydalany z moczem. Stanowczo należy przestrzegać przed stosowaniem tzw. mega dawek dochodzących do kilku lub kilkunastu (!) gramów (tysięcy miligramów) dziennie, które przynoszą więcej szkód niż korzyści, a czasami bywają wprost niebezpieczne! Objawy przedawkowania witaminy C w postaci syntetycznej mogą obejmować także dolegliwości żołądkowo- jelitowe, głównie biegunki.
Witamina C i jej występowanie
Witamina C znajduje się przede wszystkim w owocach i warzywach – m.in. natce pietruszki, papryce czerwonej, ziemniakach, czarnej porzeczce, kiwi, owocach cytrusowych, szpinaku, kalafiorze, pomidorach, truskawkach oraz brukselce. Jej niedobór powoduje choroby jamy ustnej – szkorbut, krwawienie, owrzodzenie dziąseł, wypadanie zębów, objawia się kruchością i pękaniem naczyń krwionośnych. Brak dostatecznej ilości witaminy C w organizmie to także osłabienie odporności, powolne gojenie się ran i nieprawidłowe zrastanie się kości, obrzmiałe i bolesne stawy, a także podatność na siniaki, osłabienie i niekiedy wzmożona senność. Prawidłowy poziom stężenia witaminy C wynosi 34–110 µmol/l (6–20 µg/dl)[1]. Badanie wykonywane jest we krwi.
Witamina D
Witamina D – jaką rolę pełni w naszym organizmie? Witamina D, czyli kalcyferol, wzmaga wchłanianie wapnia oraz fosforu z jelit, reguluje uwalnianie wapnia z kości i reabsorpcję w nerkach, zapewnia właściwy rozwój i stan kości oraz zębów, a także ma działanie immunomodulujące. Witamina D powstaje w ludzkiej skórze z pochodnej cholesterolu, która pod wpływem promieni UV przekształca się w prowitaminę, a w dalszej kolejności w witaminę.
Witamina D – jakie ma działanie i w jakich procesach bierze udział? Oddziałuje na komórki szpiku kostnego produkujące komórki obronne, podnosi odporność i chroni przed infekcjami układu oddechowego.
Jej suplementacja jest zalecana noworodkom i niemowlętom, kobietom w ciąży oraz w okresie karmienia piersią, a także osobom w podeszłym wieku. Również w przypadku zdrowych dzieci, młodzieży i osób dorosłych, zaleca się odpowiednią suplementację – szczególnie w miesiącach zimowych i na wiosnę. Witamina D znajduje się w pełnym mleku, żółtkach jaj, maśle, olejach roślinnych i tłuszczach zwierzęcych, grzybach i drożdżach.
Niedobory witaminy D
Niedobory witaminy D pojawiają się w okresie zimowym i wiosennym, gdy ilość słonecznych dni jest mała, dni są krótkie, a powierzchnia skóry eksponowana na promienie słońca mniejsza co ogranicza syntezę witaminy D w skórze. Niedobór witaminy D objawia się m.in. powiększeniem stawów kolanowych, kostek, dłoni, osłabieniem mięśni, a także wypadanie zębów. Konsekwencją trwałego niedoboru witaminy D u dzieci jest krzywica, a u dorosłych osteomalacja. Jak jeszcze objawia się niedobór witaminy D? Stwierdza się pogorszenie stanu skóry, problemy z ostrością widzenia, biegunkę, bezsenność i szybkie męczenie się.
Objawy przedawkowania witaminy D występują rzadko. Są to przede wszystkim: osłabienie, utrata łaknienia, nudności i wymioty, zaparcia, niepokój wzmożone pragnienie i zwiększone oddawanie moczu. Przyjmuje się, że optymalne stężenie witaminy D we krwi to 30–50 ng/ml (75–125 nmol/l)[2]. Bardzo duży odsetek badanych wykazuje stężenie suboptymalne i niewystarczające.
Na co wpływa witamina E?
Witamina E, czyli tokoferol, umożliwia syntezę lipidów i jest przeciwutleniaczem, wpływa na krzepnięcie krwi i zapobiega chorobom układu krążenia. Stabilizuje błony komórkowe i zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów.
Niedobór witaminy E, objawy – obserwuje się ogólne osłabienie, suchość i wiotczenie skóry, a także przebarwienia na skórze i plamy starcze. Skutkami niedoboru są zaburzenia płodności, osłabiona praca oraz zanik mięśni, zaburzenia funkcjonowania błon komórkowych, przyspieszony rozpad czerwonych krwinek oraz zaburzenia wzrostu.
Witamina E i jej źródła
Nadmiar witaminy E występuje rzadko, prowadzi do zmęczenia i osłabienia, wiąże się z zaburzeniami wzroku, zaburzeniami jelitowymi oraz bólem głowy. Zalecenia odnośnie dziennego zapotrzebowania na witaminę E są różne i wg piśmiennictwa wahają się między 10 a 30 mg. Witaminę E zawiera mleko, jaja, masło, oleje roślinne, ryby, kiełki pszenicy, pieczywo razowe, orzechy, migdały oraz zielone warzywa liściaste. Prawidłowe stężenie witaminy E można sprawdzić, wykonując badanie poziomu alfa-tokoferolu w surowicy, który powinien wynosić min. 30 μmol/l[3].
Witaminy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, biorą udział w wielu procesach, wpływają na rozwój, stan zdrowia i wydolność organizmu. Muszą być dostarczane organizmowi z codzienną, zróżnicowaną dietą. Poziom witamin w organizmie możesz sprawdzić wykonując poniższe badania:
Bibliografia:
- Retinol (retinol), Indeks leków, https://indeks.mp.pl/desc.php?id=691
- Witaminy, wiadomości ogólne. https://www.farmacja.umed.wroc.pl/sites/default/files/files/Witaminy.pdf
- Witaminy, https://pl.wikipedia.org/wiki/Witaminy
- Beata Przygoda, Witamina C, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/63300,witamina-c
- Magdalena Walicka, Agnieszka Jasik, Marzanna Paczyńska, Michał Wąsowski, Marek Tałałaj, Ewa Marcinowska-Suchowierska, Niedobór witaminy D – problem społeczny, http://www.czytelniamedyczna.pl/2796,niedoblr-witaminy-d-problem-spoeczny.html
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/174221,badanie-stezenia-kwasu-askorbinowego-wiatminy-c-w-surowicy-krwi
- Witamina D
- https://polish.mercola.com/sites/articles/archive/2017/09/04/niedobor-witaminy-e.aspx
