Anemia i jej różne oblicza

Anemia to stan patologiczny, w którym liczba czerwonych krwinek lub ilość zawartej w nich hemoglobiny jest niedostateczna, by zapewnić odpowiednie dostawy tlenu do tkanek. Jej objawami są przewlekłe zmęczenie, senność, problemy z koncentracją, bladość skóry i zawroty głowy. Skąd się bierze i jak leczyć anemię?

Co to jest niedokrwistość? Anemia i jej rodzaje

Anemia, nazywana także niedokrwistością, to zmniejszenie stężenia hemoglobiny (Hb), hematokrytu i liczby erytrocytów (czerwonych krwinek) we krwi. Następstwem niedokrwistości jest zmniejszenie zdolności krwi do transportu tlenu, przez co dochodzi do gorszego utlenowania tkanek i narządów. Anemia, ze względu na nasilenie, dzieli się na:

• łagodną (Hb 10–12 g/dl, u mężczyzn 13,5),
• umiarkowaną (Hb 8–9,9 g/dl),
• ciężką (Hb 6,5–7,9 g/dl),
• zagrażającą życiu, przy stężeniu hemoglobiny poniżej 6,5 g/dl.

Przyczyną niedokrwistości może być krwawienie ostre lub przewlekłe lub hemoliza, a także zmniejszenie lub zaburzenie erytropoezy w szpiku, czyli namnażania i różnicowania erytrocytów.

Bardzo często anemię obserwuje się u kobiet ciężarnych, u których stężenie Hb się zmniejsza, gdyż szybciej wzrasta objętość osocza w stosunku do masy krwinek czerwonych. Z problemem anemii borykają się także osoby starsze, u których zazwyczaj obserwuje się łagodną anemię z niedoborów żelaza, witaminy B₁₂ i kwasu foliowego.

Co to jest niedokrwistość i jak się objawia? Poziom hemoglobiny poniżej normy skutkuje osłabieniem. U chorego zauważa się czynniki takie jak łatwa męczliwość, upośledzenie koncentracji i uwagi, ból, zawroty głowy, niekiedy tachykardia i duszność, a także bladość skóry i błon śluzowych.

Rozróżnia się kilka rodzajów anemii:

• anemia pokrwotoczna – wskutek ostrej (towarzyszącej urazowi) lub przewlekłej utraty krwi; typowa przewlekła utrata krwi towarzyszy m.in. krwawieniu z przewodu pokarmowego,
• anemia z niedoboru żelaza – stanowi ona ponad 80% przypadków niedokrwistości, występuje u ok. 1–2% ludzi, częstsza jest w krajach intensywnie rozwijających się i u kobiet,
• anemia syderoblastyczna – wrodzone i nabyte zaburzenia produkcji hemu,
• niedokrwistość chorób przewlekłych – jej częstość rośnie z wiekiem. Przyczyną są przewlekłe zakażenia bakteryjne, pasożytnicze i grzybicze, nowotwory, choroby autoimmunologiczne, przewlekłe zakażenia dróg moczowych,
• niedokrwistość megaloblastyczna – niedokrwistość z niedoboru witaminy B₁₂ lub/i kwasu foliowego, w której krwinki czerwone przybierają nieprawidłowe  kształty i z reguły są znacznie większe niż u osób zdrowych.
• niedokrwistości hemolityczne – gdy krwinki czerwone są zbyt szybko niszczone, a przyczyną mogą być defekty budowy erytrocytów lub choroby innych narządów.
• niedokrwistość aplastyczna, której przyczyną jest niewydolność szpiku.

Anemia chorób przewlekłych – ważna właściwa diagnostyka 

Anemia chorób przewlekłych, jak sama nazwa wskazuje rozwija się z powodu istniejącej w organizmie choroby przewlekłej (nowotworowej, autoimmunologicznej, choroby wątroby, nerek, itp.). W jej diagnostyce kluczową rolę zajmuje oznaczenie stężenia rozpuszczalnego receptora transferyny. Stężenie receptora odzwierciedla zapotrzebowanie komórek na żelazo i nie podlega wpływom stanu zapalnego, chorób autoimmunologicznych, nowotworowych czy chorób nerek. Dzięki temu badanie to pozwala z dużym prawdopodobieństwem zróżnicować niedokrwistość z niedoboru żelaza (stężenie receptora transferyny podwyższone) od niedokrwistości towarzyszącej chorobom przewlekłym (stężenie receptora transferyny w normie), co jest istotne dla zastosowania odpowiedniego leczenia.  

Hemoglobina poniżej normy. Co to może oznaczać?

Anemia może występować u osób w różnym wieku i o różnej płci. Najczęstsza jest anemia z niedoboru żelaza. Jej główną przyczyną jest nadmierna utrata krwi przez drogi rodne podczas miesiączki, przez przewód pokarmowy, także w wyniku stosowania określonych leków, m.in. kwasu acetylosalicylowego oraz innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Może pojawiać się przy zwiększonym zapotrzebowaniu na żelazo, np. u wcześniaków, noworodków niekarmionych mlekiem matki, w okresie dojrzewania u nastolatków, w II i III trymestrze ciąży, podczas laktacji, w przypadku upośledzonego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Przyczyną może być zakażenie przewodu pokarmowego wywołane przez H. pylori, celiakia, stan po resekcji jelita, a także dieta ubogobiałkowa lub źle zbilansowana.

Obniżony poziomo hemoglobiny jest obserwowany, gdy w organizmie brakuje kwasu foliowego, występuje niedobór witaminy B₁₂ oraz w chorobach autoimmunologicznych.

Niedokrwistość diagnozuje się poprzez morfologię krwi obwodowej, niekiedy biopsję szpiku, a przy podejrzeniu krwawienia z układu pokarmowego zaleca się też wykonanie badania kału na krew utajoną, czasami endoskopii, w celu wykrycia źródła krwawienia oraz badanie moczu, gdy prawdopodobne jest wystąpienie krwinkomoczu.

Jak leczyć anemię? Anemia – wyniki badania krwi, a dalsze postępowanie

Co zrobić, gdy została zdiagnozowana u Ciebie anemia? Wyniki badań krwi to decydujący wskaźnik dalszego postępowania. Gdy anemia spowodowana jest krwawieniem, najważniejsze jest zlokalizowanie i usunięcie źródła krwawienia.

Anemia z niedoboru żelaza leczona jest najczęściej doustnymi preparatami żelaza, które nie powinny być przyjmowane razem z posiłkami – niektóre produkty, takie jak fosforany, fityniany (obecne w kaszy czy grochu), a także taniny z kawy i herbaty, zmniejszają wchłanianie żelaza. Niekiedy zaleca się preparaty żelaza do podawania pozajelitowego, zwłaszcza przy nietolerancji lub nieskuteczności preparatów doustnych.

Przy chorobach przewlekłych najważniejsze jest skuteczne leczenie choroby podstawowej. Przy rzadkich postaciach niedokrwistości zaleca się też witaminę B12 lub kwas foliowy, a w niedokrwistości aplastycznej może być konieczne przeszczepienie szpiku lub leczenie immunosupresyjne.

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika 2019, pod red. Piotra Gajewskiego, s. 1737-1763.
2. Monika Chełstowska, Krzysztof Warzocha, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości, Onkologia w Praktyce Klinicznej, Tom 2, nr 3, 105–116, Copyright © 2006 Via Medica