Badania profilaktyczne do pracy i ogólnopopulacyjne

Badania profilaktyczne kontrolne, okresowe, wstępne realizowane są w związku z aktywnością zawodową. Oprócz nich wyróżnia się ogólnopopulacyjne badania profilaktyczne, które służą kontroli stanu zdrowia i pozwalają na szybkie wychwycenie różnych nieprawidłowości.

Regularne badania profilaktyczne to sposób na jak najdłuższe zachowanie dobrego zdrowia. Sprawdź, jakie badania powinno się przeprowadzać w ramach profilaktyki w zależności od płci i wieku. Dowiedz się, jakie znaczenie mają badania profilaktyczne z zakresu medycyny pracy.

Czym są i dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne?

Badania profilaktyczne to badania podstawowe, dostarczające cennych informacji na temat kondycji zdrowotnej. Pozwalają na wykrycie nieprawidłowości w stanie zdrowia, które mogą nie dawać jeszcze objawów. Tym samym umożliwiają szybkie rozpoczęcie leczenia, co bezpośrednio wpływa na jego efektywność. Funkcjonują specjalne pakiety badań profilaktycznych, które zawierają najbardziej istotne rodzaje testów, jakim powinno się poddać. Z ich wynikami należy zgłosić się do lekarza rodzinnego.

▶️ Sprawdź nasz gotowy e-Pakiet – Kompleksowe badania krwi

Badania profilaktyczne dla osób dorosłych

Bez względu na płeć osoby dorosłe powinny zgłosić się na takie badania, jak:

• kontrola stomatologiczna – raz na pół roku;
• badania podstawowe: stężenie glukozy we krwi, morfologia, OB, badanie ogólne moczu, kontrola znamion u dermatologa, pomiar ciśnienia tętniczego, pomiar masy ciała – raz do roku;
• pomiar poziomu elektrolitów we krwi (wapnia, magnezu, potasu, sodu, fosforu) – raz na 3 lata.

Kobiety powinny dodatkowo raz w miesiącu wykonywać samobadanie piersi, a co roku badanie ginekologiczne. Z kolei mężczyźni co miesiąc powinni przeprowadzać samobadanie jąder.

Badania profilaktyczne dla osób w wieku 20–30 lat

Bez względu na płeć osoby w wieku 20–30 lat poza wyżej wymienionymi powinny zgłosić się na takie badania, jak:

• USG jamy brzusznej – co 3–5 lat;
• pomiar poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji HDL, nie-HDL, LDL, trójglicerydów oraz RTG klatki piersiowej – raz na 5 lat.

Kobiety powinny dodatkowo raz do roku mieć zrobione przez specjalistę badanie palpacyjne piersi. Co 2–3 lata należy wykonać USG ginekologiczne i cytologię. W przypadku zwiększonego ryzyka rozwoju raka piersi (dodatni wywiad rodzinny) kobiety co pół roku powinny się zgłaszać na USG piersi. Mężczyźni co 3 lata powinni mieć przeprowadzone badanie jąder, a jeśli występuje u nich wzmożone ryzyko raka prostaty – powinni udać się na badanie prostaty per rectum (przezodbytnicze). Oba badania wykonywane są przez lekarza urologa.

Badania profilaktyczne dla osób w wieku 30–40 lat

Bez względu na płeć osoby w wieku 30–40 lat poza wyżej wymienionymi powinny zgłaszać się na takie badania, jak:

• pomiar poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji HDL, nie-HDL, LDL, trójglicerydów – co roku;
• USG jamy brzusznej – co 3–5 lat;
• RTG klatki piersiowej oraz kontrola wzroku u okulisty (badanie dna oka) – raz na 5 lat. W przypadku problemów ze wzrokiem zgodnie z zaleceniami okulisty.

Kobiety dodatkowo: USG piersi, USG przezpochwowe i cytologia – raz w roku. Mężczyźni powinni co 3 lata zgłaszać się na badanie jąder i prostaty per rectum wykonywane przez lekarza urologa.

Badania profilaktyczne dla osób w wieku 40–50 lat

Bez względu na płeć osoby w wieku 40–50 lat poza wyżej wymienionymi powinny zgłaszać się na takie badania, jak:

• pomiar poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji HDL, nie-HDL, LDL, trójglicerydów – co 2 lata;
• kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka oraz ciśnienia śródgałkowego – raz na 2 lata;
• EKG – raz na 3 lata;
• USG jamy brzusznej – co 3–5 lat;
• RTG klatki piersiowej i gastroskopia – raz na 5 lat;
• test na obecność krwi utajonej w kale – raz do roku;
• badanie densytometryczne – raz na 10 lat.

Kobiety dodatkowo: cytologia – raz do roku, USG przezpochwowe, USG piersi i mammografia – raz na 2 lata oraz jednokrotne badanie poziomu hormonów tarczycy. Mężczyźni dodatkowo raz do roku powinni zgłaszać się na badanie prostaty per rectum.

Badania profilaktyczne dla osób w wieku powyżej 50 lat

Bez względu na płeć osoby w wieku powyżej 50 lat poza wyżej wymienionymi powinny zgłaszać się na takie badania, jak:

• USG jamy brzusznej, test na obecność krwi utajonej w kale, lipidogram, EKG, badanie okulistyczne (badanie dna oka, pomiar ciśnienia śródgałkowego) – raz do roku;
• RTG klatki piersiowej i kolonoskopia – raz na 5 lat;
• badanie densytometryczne – raz w ciągu 10 lat.

Kobiety dodatkowo: cytologia, USG narządów rodnych, badanie poziomu hormonów tarczycy – raz do roku, mammografia – raz na 2 lata, oznaczenie poziomu hormonów płciowych we krwi – raz na kilka lat. Konkretny zakres badań laboratoryjnych, w kontekście hormonów tarczycowych i płciowych, powinien zostać skonsultowany z lekarzem.

Mężczyźni powinni się zgłaszać na badanie prostaty per rectum raz na 2 lata, badanie jąder przez lekarza – raz na 3 lata, oznaczenie antygenu PSA (marker nowotworu prostaty) – raz w roku.

Medycyna pracy – badania kontrolne

Mówiąc o badaniach profilaktycznych, należy wspomnieć o szczególnej kategorii, jaką są badania kontrolne po zwolnieniu lekarskim. Zastanawiasz się, po jak długim okresie choroby należy wykonać badania kontrolne? Zgodnie z zapisami kodeksu pracy pracownik jest zobowiązany je przeprowadzić, jeśli przebywał na zwolnieniu chorobowym dłużej niż 30 dni.

Celem badań kontrolnych po zwolnieniu jest określenie zdolności pracownika do realizowania obowiązków zawodowych na dotychczasowym stanowisku. Skierowanie na badania kontrolne wydaje pracodawca. Muszą się na nim znaleźć następujące informacje:

• rodzaj badania kontrolnego po zwolnieniu lekarskim;
• stanowisko pracy, na którym pracownik jest zatrudniony;
• opis warunków pracy, w tym informacje o występowaniu czynników szkodliwych, uciążliwych, niebezpiecznych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy;
• aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, które zostały wykonane na danym stanowisku pracy.

Jeśli pracownik nie wykona badania kontrolnego po długotrwałej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą i nie otrzyma L4, może zostać ukarany w postaci upomnienia, nagany, kwoty pieniężnej. Odmowa stanowi też podstawę do rozwiązania stosunku pracy. Badania kontrolne kończą się wydaniem orzeczenia lekarskiego, stwierdzającym brak lub istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Jeśli lekarz medycyny pracy stwierdzi, że pracownik nie może wykonywać dotychczasowych obowiązków zawodowych, może zasugerować zmianę stanowiska pracy.

Badania kontrolne przeprowadza się na koszt pracodawcy. Powinny być wykonywane w trakcie godzin pracy, za co pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeśli zmuszony jest udać się na badania do innej miejscowości, pracodawca pokrywa też koszty dojazdu.

Medycyna pracy – inne rodzaje badań profilaktycznych

W medycynie pracy poza kontrolnymi badaniami funkcjonują też dwa inne rodzaje badań profilaktycznych. Mianowicie:

• badania wstępne – przeprowadza się je przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Kierowane są na nie osoby przyjmowane do pracy, pracownicy przenoszeni na inne stanowiska pracy oraz inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:
  • przyjmowane do pracy po raz kolejny u określonego pracodawcy na stanowisko identyczne lub o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni od wygaśnięcia/rozwiązania poprzedniego stosunku pracy;
  • przyjmowane do pracy u innego pracodawcy w ciągu 30 od wygaśnięcia/rozwiązania poprzedniego stosunku pracy; przedstawią aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, które odpowiadają tym występującym na danym stanowisku pracy. Nie dotyczy to pracy w warunkach szczególnie niebezpiecznych;
  • przyjmowane do pracy u kolejnego pracodawcy w czasie obowiązywania stosunku pracy z innym pracodawcą, kiedy nowe stanowisko pracy odpowiada warunkom już wykonywanej pracy;
• badania okresowe – to główny elementem wykrywania chorób zawodowych. Zakres i częstotliwość ich wykonywania określa lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikami, w zależności od zajmowanych stanowisk pracy i kondycji zdrowotnej. Szczególnym rodzajem badań okresowych są badania końcowe. Kierowane są nie osoby narażone na działanie czynników rakotwórczych i zwłókniających po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi czynnikami.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. Badania kontrolne po zwolnieniu lekarskim. Online: https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-badania-kontrolne-po-zwolnieniu-lekarskim [dostęp: 21.04.2022].
2. Badania profilaktyczne pracowników. Online: https://www.pip.gov.pl/pl/f/v/228173/badania%20profilaktyczne%20pracownikow.pdf [dostęp: 21.04.2022].
3. Przeprowadzanie badań profilaktycznych – badania kontrolne. Online: https://sip.lex.pl/procedury/przeprowadzanie-badan-profilaktycznych-badania-kontrolne-1610614475 [dostęp: 21.04.2022].
4. K. Janaczek, Badania profilaktyczne pracowników – wybrane zagadnienia, „Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka” 2015, nr 6, s. 12–15.
5. Kalendarz badań profilaktycznych. Zalecane badania dla kobiet i mężczyzn. Online: http://www.psse.rybnik.pl/images/kalendarz_badan_profilaktycznych.pdf [dostęp: 21.04.2022].