Biegunki u dzieci

Biegunka u dzieci i dorosłych definiowana jest dokładnie tak samo. Z definicji Światowej Organizacji Zdrowia biegunka to oddawanie co najmniej 3 luźnych lub wodnistych stolców na dobę. Niestety u dzieci biegunka, zdecydowanie częściej niż u dorosłych, prowadzi do niebezpiecznego dla zdrowia, a nawet życia powikłania jakim jest odwodnienie oraz z tego powodu stanowi częstą przyczynę hospitalizacji wśród najmłodszych. Z jakiego powodu rozwija się biegunka i jak postępować, aby zapobiec jej powikłaniom?

Biegunka u dzieci – przyczyny

Oszacowano, że w grupie europejskich dzieci do 3 roku życia, zapadalność na ostrą biegunkę wynosi od 0,5 do 2 epizodów na każdy rok życia. Oznacza to, że trzylatek w trakcie swojego życia zmierzył się z biegunką nawet 6 razy!

Do przyczyn biegunek zalicza się:

1. zwiększone wydzielanie wody i elektrolitów do światła jelita, spowodowane zakażeniem wirusowym lub bakteryjnym przewodu pokarmowego;
2. uszkodzenie błony śluzowej jelita przez stan zapalny (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego);
3. obecność w jelicie zwiększonej ilości substancji niewchłanialnych i osmotycznie czynnych, czyli ściągających wodę do jelita oraz przyspieszających dodatkowo ruch perystaltyczny jelit (ksylitol – zamiennik cukru, sorbitol – obecny w gumach do żucia i żelkach, mannitol – dodatek do produktów spożywczych jako E421);
4. przerost flory bakteryjnej przewodu pokarmowego;
5. pasożyty jelitowe;
6. alergie pokarmowe;
7. nadczynność tarczycy;
8. stosowanie niektórych leków (np. antybiotyków).

U dzieci do najczęściej diagnozowanych biegunek ostrych należą te, wywołane przez wirusowe lub bakteryjne zakażenie przewodu pokarmowego. Rotawirus stwierdzany jest u niemalże ~80% pacjentów hospitalizowanych z powodu biegunki. Do ustalenia przyczyny biegunki w wywiadzie niezbędna jest informacja o wyglądzie wydalanego stolca oraz oszacowanie jego objętości. Lekarzowi należy przekazać informację o zawartości krwi i śluzu w stolcu, także jego zabarwieniu i zapachu. Bardzo istotny jest fakt, czy biegunce towarzyszą wymioty, gorączka, ogólne osłabienie oraz czy nasilenie objawów ustępuje po głodówce (widoczna poprawa po głodówce wskazuje na duże spożycie substancji typu sorbitol, mannitol, ksylitol zawartych np. w słodyczach).

Wirusowa biegunka u dzieci

Wirusowa biegunka u dzieci wywołana jest zwykle zakażeniem rotawirusem, który „atakuje” najczęściej dzieci między 4 a 36 miesiącem życia. Za zakażenie odpowiada spożycie pokarmu, wody zanieczyszczonej wirusem lub bezpośredni kontakt z osobą chorą. Wirus atakuje komórki śluzówki jelita cienkiego, co prowadzi do zmniejszenia wchłaniania pokarmu z przewodu pokarmowego, nadprodukcji śluzu i „przesuwania” płynów do światła przewodu pokarmowego, w celu wypłukania z organizmu wirusa. Skutkiem zachodzących procesów jest biegunka, której towarzyszą zazwyczaj gorączka, nudności i wymioty.

Bakteryjna biegunka u dzieci

Za biegunkę bakteryjną u dzieci odpowiada zazwyczaj brak higieny, czyli unikanie mycia rąk, ale także spożycie nieświeżego lub nieumytego jedzenia. Najczęściej za rozwój ostrej biegunki odpowiedzialne są pałeczki z rodzaju Salmonella i Campylobacter. W przewlekłych, zapalnych chorobach jelit rozwijają się biegunki spowodowane przez bakterię – Clostridium difficilae. Biegunce bakteryjnej zwykle towarzyszą ból brzucha, wymioty i gorączka. Stolec ma charakterystyczny przykry zapach, można dostrzec w nim krew lub ropę.

Ostra i przewlekła biegunka u dzieci

Ile może trwać biegunka u dzieci? Podział na ostrą i przewlekłą biegunkę u dzieci jest niezależny od czynnika wywołującego biegunkę, tylko zależy od czasu jej trwania. Ostra biegunka u dzieci trwa najczęściej krócej niż siedem dni, jednak nie dłużej niż dwa tygodnie. Kiedy biegunka trwa dłużej niż cztery tygodnie, określa się ją mianem przewlekłej. Najczęściej jest ona konsekwencją choroby jelit.

Biegunka u dzieci – badania

W większości przypadków nie ma potrzeby ustalenia gatunku czynnika infekcyjnego odpowiedzialnego za rozwój biegunki. Badania stolca wykonuje się wówczas, gdy czas trwania biegunki znacząco się przewleka; biegunka ma ciężki przebieg a objawy nie ustępują mimo wprowadzonego leczenia; chory poddany jest hospitalizacji lub zachorowanie dotyczy pewnej grupy osób, np. zbiorowego zatrucia w przedszkolu.

Biegunka u dzieci – kiedy do lekarza?

Konsultacja lekarska w przypadku wystąpienia biegunki wskazana jest u dzieci, szczególnie poniżej trzeciego roku życia. Nie może być odwlekana w przypadku niemowląt; w sytuacji w której dziecko ma zdiagnozowaną chorobę przewlekłą; kiedy przedłużają się wymioty; ilość stolców przekracza 8 na dobę oraz występują objawy odwodnienia. Ze względu na zagrażające życiu dziecka powikłania biegunki, w żadnym wypadku nie należy jej lekceważyć, a każdy niepokojący objaw powinien zostać skonsultowany z lekarzem.

Biegunka u dzieci – powikłania

Najbardziej niebezpiecznym dla dziecka powikłaniem biegunki jest odwodnienie. Odwodnienie może mieć charakter:

• łagodny – towarzyszy mu wzmożone pragnienie, wysychające błony śluzowe, a utrata płynów wynosi <5%;
• umiarkowany – do objawów dołączają podkrążone oczy i skąpomocz (zmniejszona objętość wydalanego moczu), a utrata płynów wynosi 6 – 10%;
• ciężki – pojawiają się objawy wstrząsu hipowolemicznego, czyli spadek ciśnienia, przyspieszone tętno i szybki oddech, bladość powłok skórnych, niepokój, utrata świadomości. W tym przypadku utrata płynów przekracza 10%.

Dzieci, które w szczególności narażone są na odwodnienie to niemowlęta poniżej szóstego miesiąca życia; noworodki z niską masą urodzeniową; dzieci, które w przeciągu doby wymiotowały ≥3 razy lub oddały ≥6 stolców; wykazują objawy niedożywienia; nie przyjmują płynów i odmawiają w trakcie biegunki karmienia piersią.

Podejrzenie odwodnienia u dziecka powinno być natychmiast zgłoszone lekarzowi. W przypadku dzieci z biegunką częstym zaleceniem jest leczenie szpitalne, które zapewnia właściwą podaż płynów i minimalizuje ryzyko wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego, który w przypadku braku właściwej reakcji, może stać się przyczyną śmierci dziecka.

Bardzo prostym sposobem na ocenę stopnia nawodnienia dziecka jest uniesienie na chwilę fałdu skórnego na przedramieniu lub brzuchu. Kiedy fałd skórny po uwolnieniu nie powraca na swoje miejsce, objaw ten świadczy o odwodnieniu małego pacjenta.

Biegunka u dzieci – leczenie

Biegunka u dzieci leczona jest zwykle w sposób objawowy, co oznacza, że łagodzi się doskwierające objawy biegunki, nie usuwając jej przyczyny. Leczenie głównie ma na celu poprawę stopnia nawodnienia dziecka. Nawodnienie może odbywać się zarówno w warunkach domowych jak i szpitalnych. W szpitalu płyny podawane są dożylnie, w domu doustnie w ilości ustalonej przez lekarza. Leki hamujące perystaltykę jelit podaje się jedynie pacjentom, u których biegunka ma łagodny przebieg, co oznacza, że nie towarzyszy jej gorączka, silne bóle brzuch i w stolcu nie występuje domieszka krwi. Antybiotyki (leki przeciwbakteryjne) wskazane są jedynie w nielicznych przypadkach biegunek bakteryjnych. O domowym lub szpitalnym sposobie leczenia, wdrożeniu antybiotyków i innych leków, powinien decydować wyłącznie lekarz na podstawie występujących objawów i stanu klinicznego dziecka.

W przypadku leczenia biegunek innych niż infekcyjne (bakteryjne, wirusowe), to znaczy spowodowanych chorobami jelit, nadczynnością tarczycy, czy też parazytozą (pasożyty w przewodzie pokarmowym) najważniejsze jest skuteczne leczenie choroby podstawowej.

Biegunka u dzieci – profilaktyka

Sposobem na zmniejszenie ciężkości przebiegu biegunki u dzieci, spowodowanej przez rotawirusy, jest szczepienie. Szczepionka nie zabezpiecza przed zachorowaniem, natomiast biegunka rotawirusowa po jej zastosowaniu w przypadku ewentualnego zakażenia ma łagodną, nie wymagającą hospitalizacji postać. Dane statystyczne pokazują, że nawet 98% dzieci zaszczepionych nie wymaga leczenia biegunki na oddziale szpitalnym. Szczepionka składa się z 2 lub 3 dawek oraz ma postać szczepionki doustnej. Cykl szczepień przeprowadza się między 6 a 24 tygodniem życia. Od 2021 roku szczepionka przeciw rotawirusom jest świadczeniem bezpłatnym.

Dieta przy biegunce u dzieci

Jeśli dziecko ma apetyt, jak najbardziej może spożywać posiłki. Powinny być one jednak przygotowywane w sposób, niepowodujący zaostrzenia objawów. Najważniejsze są płyny! Podawać można herbatę – bez cytryny i cukru, kakao (tylko naturalne) przygotowane na wodzie, kleik z mielonego siemienia lnianego odtłuszczonego, czy też kompot z jabłek czy suszonych jagód. Nie należy podawać dziecku dań zimnych oraz smażonych, tłustych i ciężkostrawnych. Dieta powinna ograniczać spożywanie surowych warzyw i owoców (również soków owocowych), produktów wzdymających oraz przetworów mlecznych. Pieczywo (nie pełnoziarniste!) powinno być podawane w formie sucharków lub tostowanych kromek; można zstąpić je waflami ryżowymi. Działaniem sprzyjającym regeneracji są potrawy z białego ryżu, mąki ziemniaczanej (np. kisiel) i gotowanych warzyw – marchewki, ziemniaków, dyni, cukinii i kabaczka, kleik ryżowy, pieczone/ gotowane jabłka, kaszki bezmleczne, jajka na miękko, gotowane i chude mięsa.

Autor: Dr n. med. Beata Skowron

Bibliografia:

1. Diarrhea. Nemeth V, Pfleghaar N. Diarrhea. [Updated 2022 Nov 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448082/
2. Ostra biegunka. Wasielica-Berger J. Gastroenterologia Kliniczna. 2018, tom 10, nr 1: 14–22.
3. Postępowanie w ostrej biegunce u dzieci. Aktualne (2014) wytyczne European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition oraz European Society for Paediatric Infectious Diseases. Medycyna Praktyczna – Pediatria 4/2014.
4. https://diag.pl/pacjent/artykuly/rotawirus-czym-sie-charakteryzuje-i-jak-wyglada-leczenie/
5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rotawirusy/