Ból języka - co może oznaczać ból w określonym miejscu?

Język to narząd jamy ustnej zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych, którego główną rolą jest odczuwanie smaku, udział w rozdrabnianiu pokarmów oraz formułowaniu słów. Z jakiego powodu i w jakich rejonach w obrębie języka można odczuwać ból? Dowiesz się z tekstu poniżej.

Język – budowa i funkcje

Język jest pokryty wilgotną, różową błoną śluzową, w której znajdują się drobne guzki zwane brodawkami, nadającymi językowi szorstką strukturę. Powierzchnię brodawek pokrywa tysiące kubków smakowych, które są zbiorem komórek przypominających nerwy odpowiedzialnych za przewodzenie wrażeń smakowych do mózgu. Język jest zakotwiczony w jamie ustnej sieciami twardej tkanki i błony śluzowej. Struktura przytrzymująca przód języka nazywa się wędzidełkiem i znajduję się pod nim. W tylnej części jamy ustnej język jest zakotwiczony w kości gnykowej.

Język wbrew pozorom jest bardzo ważną i skomplikowaną strukturą, która posiada trzy podstawowe funkcje:

• odczuwanie smaku – język ma wiele nerwów, które pomagają wykrywać i przekazywać sygnały smakowe do mózgu. Z tego powodu wszystkie części języka potrafią wykryć te cztery popularne smaki. Powszechnie opisywana „mapa smaku” języka tak naprawdę nie istnieje. Cztery popularne smaki to słodki, kwaśny, gorzki i słony. Piąty smak, zwany umami (mięsny) to smak wywoływany przez glutaminian, czyli aminokwas, który jest jednym z elementów budulcowych białka. Na języku istnieją osobne receptory kwasu glutaminowego, który jest źródłem smaku umami;

• rozdrabnianie pokarmów – razem z zębami język tworzy układ, który odpowiedzialny jest za rozdrabnianie trafiających do jamy ustnej pokarmów oraz mieszanie ich ze śliną podczas żucia, co rozpoczyna proces trawienia. Dodatkowo język umożliwia przesuwanie się rozdrobnionej treści pokarmowej dalej w kierunku gardła oraz połykanie;

• mówienie – mimo, że ośrodek mowy znajduje się w płacie skroniowym i czołowym mózgu, to język stanowi integralną część procesu mówienia i warunkuje rozumienie komunikatów przez odbiorcę. Bez języka nie jesteśmy w stanie mówić, a zabiegi chirurgiczne wymagające usunięcia części języka zmuszają pacjenta do rozpoczęcia nauki mówienia na nowo.

Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak ważny jest to narząd. Problemy z językiem – w tym ból, obrzęk lub problemy z poruszaniem językiem – mogą utrudniać wykonywanie rutynowych czynności takich jak mówienie czy jedzenie. Inne problemy z językiem, takie jak zmiana koloru czy struktury, mogą być objawem choroby jak również dyskomfortu pacjenta i poczucia, że dzieje się coś niedobrego w organizmie.

Najczęstsze objawy związane z bólem języka

Problemy z językiem mogą być wielorakie np. bolący język czy piekący język, jak również powiększony lub opuchnięty z dziwną strukturą nabłonkową lub nietypowym kolorem mogą przyprawiać o przysłowiowy zawrót głowy. Infekcja, stan zapalny i przewlekłe przypadłości takie jak afty czy grzybica, wymagają interwencji lekarskiej. Często bólowi języka przy gardle, bólowi języka z tyłu towarzyszy ból gardła i powiększenie migdałków, co świadczy o infekcji. Ból języka może iść również w parze z infekcją czy bólem całej jamy ustnej.

Objawy związane z językiem, które mogą nas niepokoić to:

• ból lub pieczenie całego języka lub konkretnie tylko w niektórych jego częściach (na przykład ból języka po lewej stronie lub tylko po prawej),
• powiększony lub spuchnięty język,
• problem z poruszaniem językiem,
• zaburzenia mowy,
• całkowita lub częściowa utrata smaku,
• kolor języka odbiegający od normalnego,
• zmiana struktury powierzchni języka (pokryty wypukłymi plamami lub naroślami),
• infekcje, pleśniawki, owrzodzenia.

Prawie każdy z nas doświadczył bólu języka z powodu urazu (na przykład w wyniku przypadkowego ugryzienia języka), oparzenia gorącym napojem czy po wizycie u stomatologa.

Ból języka – przyczyny

Przyczyn bólu języka jest wiele – od prozaicznych do mogących być również oznaką krótkotrwałych lub przewlekłych schorzeń takich jak szkarlatyna, awitaminoza czy rak jamy ustnej. Przyczyny bólu języka możemy podzielić na niechorobowe i chorobowe.

1. Niechorobowe przyczyny bólu języka

• Język geograficzny czy mosznowy – należy tu o nich wspomnieć, ponieważ są to języki, które swoim wyglądem odbiegają od wyglądu standardowego, gładkiego różowego języka. Język geograficzny objawia się nieregularnymi wzorami przypominającymi mapę czy kontynenty na błonie śluzowej. Język mosznowy natomiast wygląda jak pocięty, z licznymi bruzdami czy pęknięciami. Oba języki określane są jako mogące występować fizjologicznie i nie powinny nas niepokoić. Jednak czasem pacjenci z taką strukturą języka są bardziej wrażliwi na ostre czy gorące potrawy, które wywołują dyskomfort, pieczenie, a niekiedy ból.

• Urazy – to najczęstsza przyczyna bólu języka, której doświadczył każdy z nas. Przypadkowe ugryzienie języka np. w trakcie jedzenia lub poparzenie go czymś gorącym może powodować ból języka lub ból pod językiem, aż do czasu zagojenia się uszkodzeń. Przekłuwanie języka i noszenie kolczyka (piercingu) bardziej naraża te osoby na infekcje oraz podrażnienie np. podczas jedzenia twardych rzeczy. Do urazów można zaliczyć również te powstające podczas zabiegów stomatologicznych, jak również podczas noszenia stałego, metalowego aparatu na zęby.

• Noszenie protezy zębowej – należy pamiętać, że proteza zębowa czy też most protetyczny to obce ciała, które noszone są codziennie w jamie ustnej. Podrażnienia dziąseł, ból czy pieczenie języka to najczęstsze objawy źle dopasowanej protezy. Należy też pamiętać, że proteza z biegiem lat się zużywa i może powodować różne urazy w jamie ustnej jak i okolicach języka.

• Bruksizm – to dolegliwość, która powstaje jako objaw psychosomatyczny na tle nerwowym. Jest to nieświadoma praca mięśni żuchwy najczęściej w nocy podczas snu, która doprowadza do mocnych zacisków szczęki oraz patologicznego tarcia zębów żuchwy i szczęki. Mimo to, że bruksizm może objawiać się w dzień to najczęściej jednak pojawia się w nocy i niekontrolowane ruchy szczęki doprowadzają do przegryzienia i bólu języka po bokach, jak również powstawania bolesnych, krwawych wybroczyn na błonie śluzowej policzków i języka. 

• Suchość w ustach (kserostomia) – w wyniku wysuszenia błony śluzowej jamy ustnej pojawia się uczucie suchości, lepkości oraz piekący język.

• Wada wędzidełka – wędzidełko to niewielki fałd błony występujący pod językiem, którego zadaniem jest wprawianie języka w ruch jak również branie udziału w prawidłowym wymawianiu głosek. Nieprawidłowe anatomicznie wędzidełko (przeważnie za krótkie) powoduje szereg objawów takich jak nieprawidłowa mowa u dziecka. Ból wędzidełka pod językiem również może wynikać z jego naderwania lub całkowitego zerwania.

2. Chorobowe przyczyny bólu języka

• Zapalenie języka – to stan chorobowy, który dotyka bezpośrednio język. Objawia się powiększeniem, obrzękiem, wygładzeniem powierzchni języka dające wrażenie zaniku brodawek. Mogą pojawić się zaburzenia smaku, stan podgorączkowy, ból języka czy brzydki oddech. Leczenie może obejmować antybiotykoterapię w przypadku infekcji bakteryjnych lub może zostać wprowadzone leczenie przeciwgrzybicze. Do zapalenia języka może również doprowadzić awitaminoza szczególnie niedobór witaminy B12, jak również kwasu foliowego. Ból języka z tyłu czy ból języka przy gardle często jest objawem infekcji wirusowej – zapalenia gardła bądź infekcji bakteryjnej, jak angina.

• Pleśniawka jamy ustnej – znana również jako kandydoza, to infekcja drożdżakowa rozwijająca się w jamie ustnej. Choroba powoduje białe plamy, które często mają konsystencję twarogu na powierzchniach jamy ustnej i języka. Pleśniawki jamy ustnej i języka najczęściej występują u niemowląt i osób starszych, zwłaszcza osób noszących protezy zębowe lub u osób z osłabionym układem odpornościowym. Na pleśniawkę mogą również zachorować osoby chore na cukrzycę i osoby przyjmujące wziewne steroidy z powodu astmy lub chorób płuc. Kandydoza jamy ustnej jest zdecydowanie najczęstszym schorzeniem jamy ustnej pośród zakażonych wirusem HIV. Uważa się, że występuje u od 30% do 90% chorych. U pacjentów zakażonych HIV często pojawiają się gigantyczne aftowe owrzodzenia (kilka centymetrów średnicy).

• Szkarlatyna – to choroba wieku dziecięcego powodowana przez bakterie paciorkowce typu A, powodująca wysoką gorączkę. Charakterystycznym objawem jest język, który zwykle po 4–5 dniach staje się czerwony, z dobrze widocznymi brodawkami (język malinowy lub truskawkowy), mogą być widoczne wybroczyny (czerwone plamy) na błonie śluzowej podniebienia. Towarzyszyć temu może ból języka z tyłu przy gardle, który idzie w parze z ostrym bólem gardła, jak również mocno powiększonymi węzłami chłonne szyi. Konieczne jest leczenie antybiotykami.

• Kamica ślinianek – to dolegliwość wynikająca z nieprawidłowości w budowie kanałów odprowadzających ślinę, zaburzeń wapnia w organizmie czy zmian pH w jamie ustnej jak również diety. Wszystkie te składniki mogą doprowadzać do powstawania kamieni w śliniankach i powodować ból pod językiem. Niekiedy kamica ślinianek wymaga interwencji chirurgicznej.

• Zapalenie ślinianek – pod językiem znajdują się ujścia przewodów ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych. Najczęściej za zapalenie ślinianek odpowiadają patogeny jak bakterie czy wirusy, czasem do zapalenia doprowadza kamica ślinianek. Objawy to ogólne osłabienie, gorączka, uczucie ciała obcego pod językiem, jak również kłujący ból pod językiem.

• Rak jamy ustnej i języka – dotyczy stanu nowotworowego pierwszym objawem, który z reguły niepokoi pacjentów, jest wyraźna plama lub krostka na języku, która się nie chce goić. Nierzadko pojawiają się również krwawienia. Chorzy odczuwają ból języka nasilający się podczas połykania i promieniujący do ucha. Nowotwory jamy ustnej bardzo często nie dają charakterystycznych objawów i często są mylone z innymi schorzeniami. Niestety rak płaskonabłonkowy języka ma bardzo złe rokowania i często tworzy przerzuty.

Ze względu na szereg przyczyn odpowiedzialnych za ból języka, ten przewlekający się w czasie objaw, powinien być skonsultowany z lekarzem.

Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Zapalenia języka i inne wybrane jego zmiany o charakterze łagodnym. Mrówka-Kata K. et al. Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 2. No. 2. 2008.
2. Pierwotne nowotwory złośliwe języka. Zielińska-Kaźmierska B. et al. Współczesna Onkologia 10.10 (2006): 521-4
3. Rak języka i dna jamy ustnej–rozpoznawanie i postępy w leczeniu. Kruk-Zagajewska A., Wierzbicka M. Współcz. Onkol 7.4 (2003): 264-274.
4. Kandydoza jamy ustnej. Petkowicz B., Skiba-Tatarska M. Wysokińska-Miszczuk J. Gerontologia Polska 14.4 (2006): 160-164.
5. Prevalence and risk factors associated with geographic tongue among US adults. Hulman J.D., Carpenter WM. Oral Diseases 2006; 12 (4): 381–386.
6. Zapalenia jamy ustnej. Zielnik-Jurkiewicz B., Gietka A., Stankiewicz W. Klinika Pediatryczna 2006; 14 (3): 312–319.