Botulizm - jakie są objawy? Jakie badania wykonać?

Zatrucie jadem kiełbasianym, czyli toksyną wytwarzaną przez bakterie Clostridium botulinum,prowadzi do poważnych zaburzeń neurologicznych i w przypadku braku podjęcia leczenia do śmierci chorego. Dowiedz się, jakie są objawy botulizmu, na czym polega diagnostyka i leczenie choroby oraz jak można jej zapobiegać.

Jad kiełbasiany – co to jest?

Jad kiełbasiany jest potoczną nazwą toksyny botulinowej, produkowanej przez gram-dodatnią bakterię Clostridium botulinum, tzw. laseczkę jadu kiełbasianego. Jest uważany za najbardziej śmiercionośną (letalną) toksynę spośród dotychczas poznanych, której dawka śmiertelna wynosi tylko 1–3 ng na kilogram masy ciała. Jad kiełbasiany jest neurotoksyną – powoduje zmiany w układzie nerwowym (nieodwracalnie hamuje uwalnianie acetylocholiny w płytce nerwowo-mięśniowej, uniemożliwiając skurcz mięśni) i prowadzi do paraliżu, a następnie do niewydolności oddechowej i śmierci. Zatrucie jadem kiełbasianym – botulizm – występuje rzadko. W całych Stanach Zjednoczonych w latach 2011–2015 zarejestrowano tylko 162 zachorowania.

Co ciekawe, toksyna botulinowa znalazła zastosowanie jako środek do stosowania miejscowego, zarówno w medycynie (jako lek stosowany w chorobach charakteryzujących się nadmiernym skurczem mięśni, np. w zezie), jak i w medycynie estetycznej. Preparat znany jako botoks jest powszechnie używany u osób pragnących pozbyć się zmarszczek.

Kiedy można zatruć się jadem kiełbasianym?

Botulizm może być skutkiem dostania się do organizmu toksyny botulinowej lub zakażenia bakterią Clostridium botulinum,wytwarzającą jad kiełbasiany. Wyróżnia się:

• botulizm pokarmowy – skutek  spożycia nieprawidłowo przechowywanego pokarmu zawierającego toksynę botulinową (szczególnie konserw mięsnych, rybnych i warzywnych),
• botulizm niemowlęcy – u dzieci < 1 r.ż., u których w przewodzie pokarmowym stwierdza się kolonizację C. botulinum,
• botulizm przyranny – zakażenie rany laseczką jadu kiełbasianego, wytwarzającą toksynę botulinową,
• botulizm jatrogenny – powikłanie zabiegów leczniczych/kosmetycznych, w których wykorzystuje się toksynę botulinową,
• kolonizację przewodu pokarmowego przez C. botulinum, występującą > 1 r.ż.

Jad kiełbasiany jest również potencjalną bronią biologiczną, na szczęście dotychczas nie udokumentowano jego skutecznego użycia.

Zatrucie jadem kiełbasianym u dorosłych – objawy

Wczesne objawy zatrucia jadem kiełbasianym obejmują typowo podwójne widzenie (diplopię), zmianę barwy głosu (dysfonię), trudności z przełykaniem (dysfagię) i z mową (dyzartrię). Następnie pojawia się postępujące osłabienie, a także paraliż wiotki w obrębie tułowia i kończyn. Zajęcie przepony prowadzi do niewydolności oddechowej i konieczności wentylacji mechanicznej (respiratoroterapii). W przypadku botulizmu spowodowanego spożyciem pokarmu zawierającego jad kiełbasiany często obserwuje się ból brzucha, nudności i wymioty, zwykle w ciągu 12–72 godzin od zatrucia. Na ogół nie występują zaburzenia czucia, mogą za to pojawić się zaparcia i zatrzymanie oddawania moczu.

Jakie są objawy botulizmu u dzieci?

Botulizm niemowlęcy występuje najczęściej między 3. a 4. miesiącem życia. U najmłodszych dzieci objawy botulizmu są trudniejsze do interpretacji i mogą obejmować: zaparcia, osłabienie, nadmierne ślinienie się czy cichy płacz. Często są poprzedzone wymiotami i biegunką. Na potrzebę natychmiastowego leczenia w oddziale intensywnej terapii i wentylacji mechanicznej mogą wskazywać „przelewanie się dziecka przez ręce” i płytki oddech.

Diagnostyka zatrucia jadem kiełbasianym

U osób z podejrzeniem zatrucia jadem kiełbasianym konieczna jest diagnostyka i leczenie w warunkach szpitalnych. Z uwagi na długi czas oczekiwania na wyniki badań potwierdzających rozpoznanie, główną rolę odgrywa na początku szczegółowy wywiad i badanie przedmiotowe. Jakie badania wykonać w przypadku podejrzenia botulizmu? Oprócz podstawowych badań krwi, moczu i badania ogólnego kału (w tym oceny mikroskopowej w kierunku obecności spor bakterii) konieczna jest analiza kału pod kątem obecności toksyny botulinowej oraz jego badanie mikrobiologiczne (posiew). Pomocniczą rolę odgrywa badanie elektrofizjologiczne mięśni (EMG).

Na czym polega leczenie botulizmu?

W przypadku podejrzenia zatrucia jadem kiełbasianym konieczne jest leczenie szpitalne i jak najszybsze podanie antytoksyny botulinowej. Pacjent wymaga ścisłej obserwacji, a w razie potrzeby mechanicznego wspomagania oddechu. U chorych z botulizmem przyrannym konieczne jest chirurgiczne opracowanie rany oraz szerokowachlarzowa antybiotykoterapia.

Profilaktyka zatrucia jadem kiełbasianym

Jedyną metodą zmniejszającą ryzyko zatrucia jadem kiełbasianym jest edukacja społeczeństwa na temat prawidłowego przechowywania żywności. Zaleca się, aby produkty spożywcze w formie konserw gotować przed spożyciem. Niestety, do dziś nie opracowano skutecznej szczepionki chroniącej przed botulizmem.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. Jeffery I.,Karim S., Botulism, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459273/.
2. Tiwari A., Nagalli S., Clostridium Botulinum, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553081/.
3. Van Horn N., Street M., Infantile Botulism, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493178/.