Choroba Buergera - objawy, stadia, leczenie

Choroba Buergera to groźne dla zdrowia schorzenie, które wykazuje bardzo silny związek z paleniem tytoniu. Oprócz dolegliwości utrudniających codzienne funkcjonowanie, choroba może prowadzić nawet do amputacji kończyny. Jakie są przyczyny choroby Buergera i na czym polega jej leczenie?

Co to jest choroba Buergera?

Choroba Buergera (TAO, thromboangiitis obliterans) zwana jest inaczej zakrzepowo-zarostowym zapaleniem naczyń. To schorzenie o charakterze zapalnym dotyka głównie młodych mężczyzn (pierwsze objawy choroby pojawiają się zwykle pomiędzy 20. a 35. rokiem życia), zdecydowanie częściej tych, którzy palą tytoń. U chorego diagnozuje się zapalenie małych i średnich tętnic oraz żył, głównie w kończynach dolnych (stopy), choć zdarzają się przypadki, że schorzenie obejmuje również kończyny górne (dłonie).

Choroba Buergera przebiega z okresami zaostrzeń oraz remisji i ma charakter postępujący. W naczyniach krwionośnych formują się zakrzepy, które z czasem ulegają zwłóknieniu. Taka sytuacja może prowadzić do całkowitego zamknięcia światła naczyniowego skutkującego rozwojem niedokrwienia, a nawet martwicy, która jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym dla chorego.

Choroba Buergera – przyczyny

Etiologia choroby Buergera nie do końca została poznana. Wiadomo jednak, że w zdecydowanej większości przypadków schorzenie atakuje młodych, palących tytoń mężczyzn. Choć palenie papierosów jest uznawane za główną przyczynę choroby, to niektóre środowiska medyczne donoszą o możliwości działania mechanizmów autoimmunologicznych w procesie powstawania schorzenia. Pod uwagę bierze się także uwarunkowania genetyczne. Do możliwych przyczyn choroby Buergera zalicza się również przewlekły proces zapalny w organizmie chorego, przebywanie przez dłuższy czas w środowisku zimnym i wilgotnym oraz różnego rodzaju zakażenia wirusowe (przez patogeny powodujące np. wirusowe zapalenie wątroby) czy zakażenia bakteryjne (spowodowane bakteriami takimi jak np. gronkowiec czy krętki kiły).

Choroba Buergera a dziedziczenie

Jak wcześniej wspomniano, czynnikiem ryzyka choroby Buergera są predyspozycje rodzinne – ryzyko zachorowania na zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń wzrasta, jeśli w najbliższej rodzinie zanotowano przypadki rozwoju tej choroby. Wiąże się to z występowaniem antygenów HLA-A9 oraz HLA-B5.

Choroba Buergera – stadia

Choroba Buergera przebiega w bardzo charakterystyczny sposób, dając swoiste objawy.

Pierwsze stadium choroby Buergera – objawy

Dolegliwości występują głównie w stopach (rzadziej w dłoniach). Zaliczamy do nich między innymi:

• Drętwienie, cierpnięcie, mrowienie kończyn.
• Chromanie przestankowe – chory odczuwa dolegliwości bólowe w kończynach dolnych po przejściu czasem nawet niewielkiego dystansu. Po odpoczynku ból mija.
• Objaw Raynauda – w wyniku zimna lub emocji chorego atakuje napadowy skurcz, a następnie rozkurcz naczyń krwionośnych. Efektem jest blednięcie, zasinienie, a następnie zaczerwienienie skóry, najczęściej palców rąk.
• Wędrująca zakrzepica żył powierzchownych – objaw, który może (ale nie musi) pojawić się już w pierwszym stadium choroby Buergera. Oprócz bólu w chorej kończynie, u pacjenta obserwuje się ograniczony obrzęk, zaczerwienienie skóry w okolicy miejsca zapalenia, a na przebiegu naczynia wyczuwalne jest zgrubienie.

Drugie stadium choroby Buergera – objawy

W tym okresie wyżej wymienione objawy nasilają się. Dodatkowo w obrębie kończyn występują następujące symptomy:

• Wychłodzenie stóp oraz dłoni.
• Dolegliwości bólowe w nogach, które nie mijają podczas spoczynku, pojawiają się również w nocy. W zależności od stopnia zaawansowania zmian naczyniowych i tkankowych, ból może wykazywać różne nasilenie.
• Owrzodzenia, które początkowo atakują czubki palców. Zmianom skórnym towarzyszy ból oraz uczucie pieczenia. Chora część kończyny jest ciepła, obrzęknięta, skóra ma czerwony kolor. Owrzodzeniom mogą towarzyszyć niewielkie zmiany martwicze.

Trzecie stadium choroby Buergera – objawy

Trzecie stadium zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń objawia się zmianami martwiczymi atakującymi większe partie kończyny – to niewątpliwie najcięższe powikłanie choroby Buergera. Objawy skórne to przede wszystkim brunatny, niekiedy czarny kolor dotkniętego martwicą fragmentu kończyny, któremu towarzyszy zanik czucia. Niestety w tym przypadku nie ma sposobu na przywrócenie żywotności tkanki.

Choroba Buergera – diagnostyka

Pierwsze objawy zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń powinny skłonić chorego do pilnej wizyty u lekarza. Specjalista przeprowadza z pacjentem wywiad, a następnie przystępuje do badania fizykalnego kończyny. Diagnoza schorzenia zwykle obejmuje szereg badań, do których zaliczamy między innymi:

• badania laboratoryjne, takie jak np. OB, CRP i fibrynogen,
• test Allena – badanie czynnościowe przepływu krwi i wydolności naczyń tętniczych w kończynie górnej,
• test chromania przestankowego – pomiar dystansu i czasu, jaki pacjent może przejść do momentu pojawienia się bólu,
• wskaźnik kostka-ramię (ABI) – badanie polegające na zmierzeniu stosunku pomiędzy parametrami ciśnienia skurczowego w kostkach u nóg do wartości skurczowych w obrębie ramion,
• wskaźnik paluch-ramię (TBI) – badanie polegające na zmierzeniu stosunku pomiędzy parametrami ciśnienia skurczowego na paluchach do wartości skurczowych w obrębie ramion,
• angiografia – badanie rentgenowskie z użyciem kontrastu, obrazujące kondycję naczyń krwionośnych,
• arteriografia – badanie radiologiczne z użyciem kontrastu, określające stan tętnic,
• ultrasonografia dopplerowska (USG Dopplera) – badanie obrazujące przepływ krwi w badanych żyłach oraz tętnicach,
• badanie histopatologiczne – badanie materiału biologicznego pobranego od pacjenta, mające na celu między innymi potwierdzenie rozpoznania oraz określenie stadium zaawansowania choroby. Diagnostykę tego rodzaju wykonuje się rzadko, ponieważ biopsja fragmentu chorego naczynia może skutkować pojawieniem się nowego owrzodzenia.

W przypadku choroby Buergera niezbędne jest zastosowanie wielu badań diagnostycznych z uwagi na konieczność wykluczenia innych schorzeń, mogących dawać podobne objawy (np. cukrzyca, miażdżyca, toczeń rumieniowaty układowy, zaburzenia krzepnięcia krwi itp.).

Choroba Buergera – leczenie

Choroba Buergera jest poważnym problemem zdrowotnym. Leczenie osoby cierpiącej na to schorzenie wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Zaniedbane i nieleczone schorzenie może prowadzić do trwałego inwalidztwa (choremu grozi nawet amputacja kończyny), a w niektórych przypadkach nawet do śmierci.

Podstawą w terapii zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń jest zaprzestanie palenia tytoniu – niezastosowanie się do tej zasady znacznie zmniejsza szanse pacjenta na poprawę zdrowia.

Bardzo istotne jest leczenie miejscowych ran i owrzodzeń. Niezbędna jest gruntowna edukacja pacjenta na temat choroby oraz prawidłowej higieny ciała (regularne mycie rąk i stóp, ostrożne obcinanie paznokci, ochrona kończyn przed urazami). Bardzo ważne jest nabycie przez chorego umiejętności samodzielnej zmiany opatrunku na powstałych owrzodzeniach.

Lekarz może zadecydować również o zastosowaniu farmakoterapii uśmierzającej ból oraz poprawiającej krążenie w zaatakowanych chorobą kończynach.

Nie bez znaczenia jest również fizjoterapia, która ma na celu między innymi poprawę ukrwienia rąk i nóg, obniżenie napięcia mięśni, które otaczają naczynia oraz zwiększenie ogólnej sprawności fizycznej chorego. W tym celu stosuje się kinezyterapię oraz fizykoterapię. Leczenie powinno być wspierane przez zbilansowaną, opartą na zasadach zdrowego żywienia, niskotłuszczową dietę.

Bardzo często choremu zaleca się pomoc psychologiczną. Walka z bólem, trudności w codziennym funkcjonowaniu oraz brak akceptacji swojego ciała mogą powodować depresję oraz stany lękowe.

Choroba Buergera – leczenie chirurgiczne

W przypadku pojawienia się niewielkiej martwicy (np. na czubkach palców), konieczne jest usunięcie niewielkiego fragmentu części ciała. Gdy zmiany martwicze obejmują większą powierzchnię, bywa, że jedynym ratunkiem dla chorego jest amputacja znacznej części, a niekiedy całej kończyny.

Czy choroba Buergera jest uleczalna?

Jeśli chory stosuje się do zaleceń lekarza, rokowania dotyczące przeżywalności są dobre, jednak postępujący charakter schorzenia (nasilające się dolegliwości bólowe oraz pojawiające się zmiany martwicze) utrudnia codzienne funkcjonowanie i powoduje znaczny spadek jakości życia.

Chorobę Buergera uważa się za nieuleczalną. Właściwie zaplanowana oraz wdrożona terapia zwykle jednak spowolnia jej rozwój; zaniedbanie problemu może przyczynić się do konieczności amputacji kończyny, a nawet śmierci pacjenta.

Bibliografia:

1. Malinowska-Lipień Iwona (i in.), Problemy zdrowotne pacjenta z chorobą Buergera, Problemy Pielęgniarstwa 2008; 16 (4): 379–383.
2. Cebulska Violetta (i in.), Opieka pielęgniarska nad pacjentem z zakrzepowo-zarostowym zapaleniem naczyń – studium przypadku, Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2017; 11 (4): 128–133.
3. Szotkiewicz Artur, Grzela Tomasz, Jawień Arkadiusz, Choroba Buergera – zakrzepowo-zarostowe zapalenie tętnic, © Borgis – Nowa Medycyna 4/2001.
4. Królikiewicz-Kurek Patrycja, Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych – jak je leczyć?, online: https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/zakrzepowe-zapalenie-zyl-powierzchownych-jak-je-leczyc/, dostęp: 02.05.2023.
5. Bogacz Katarzyna (i in.), Zastosowanie fizjoterapii w chorobie Buergera, Wiedza w Praktyce 2017, 4, 32-36.
6. Sarnecka Marta, Choroba Buergera – przyczyny, objawy, badania, leczenie, ćwiczenia, powikłania, zapobieganie, rokowanie, online: https://wylecz.to/uklad-krazenia/choroba-buergera/, dostęp: 02.05.2023.