Cukrzyca insulinoniezależna – przyczyny, przebieg, diagnostyka

Cukrzyca insulinoniezależna to inaczej cukrzyca typu 2, stanowi ona ponad 90% wszystkich zachorowań na cukrzycę w populacji. Diagnozowana jest najczęściej u osób po 30. roku życia, których dotyka nadwaga lub otyłość. Rozwój choroby przebiega stopniowo i początkowo można nie obserwować znaczących objawów. Do rozwoju cukrzycy insulinoniezależnej dochodzi w wyniku działania czynników środowiskowych i genetycznych. W poniższym artykule opisujemy, jakie są przyczyny i objawy cukrzycy insulinoniezależnej oraz jak wygląda diagnostyka i leczenie tej choroby.

Co to jest cukrzyca insulinoniezależna?

Cukrzyca insulinoniezależna (cukrzyca typu 2) zaliczana jest do metabolicznych chorób cywilizacyjnych. Cechą charakterystyczną jest hiperglikemia, czyli podwyższony poziom glukozy we krwi. Choroba ta rozwija się stopniowo, początkowo nie manifestując objawów klinicznych. Cukrzycę insulinoniezależną powoduje niedostateczna produkcja insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych przy współistnieniu zjawiska insulinooporności, czyli zmniejszonej wrażliwości komórek organizmu na działanie insuliny. Nieleczona cukrzyca może prowadzić do wielu powikłań, m.in. retinopatii cukrzycowej, udaru mózgu, niewydolność nerek, chorób układu krążenia lub amputacji kończyn dolnych na skutek zaburzonego krążenia krwi. 

Przyczyny i objawy cukrzycy insulinoniezależnej  

Etiologia cukrzycy insulinoniezależnej ma charakter wieloczynnikowy. Choroba ta może rozwijać się w wyniku nieprawidłowego wydzielania insuliny przez trzustkę lub na skutek oporności komórek na działanie insuliny. Do powstania choroby przyczyniają się czynniki środowiskowe i genetyczne. Do czynników środowiskowych zalicza się:

• nadwagę lub otyłość,
• nadciśnienie tętnicze,
• siedzący tryb życia,
• małą aktywność fizyczną,
• choroby układu krążenia,
• dyslipidemię,
• przebytą cukrzycę ciążową,
• urodzenie dziecka o masie ciała przekraczającej 4000 g,
• zespół policystycznych jajników,
• występowanie przypadków cukrzycy insulinoniezależnej u najbliższych krewnych.

Otyłość wiążę się ze zjawiskiem insulinooporności – utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi wymaga coraz większej produkcji insuliny przez trzustkę. Z czasem komórki beta wysp trzustkowych, które produkują insulinę, przestają prawidłowo funkcjonować i wtedy pojawiają się pierwsze objawy cukrzycy insulinoniezależnej. Silny wpływ na rozwój cukrzycy insulinoniezależnej mają czynniki genetyczne. Do tej pory opisano ponad 30 genów, których mutacje przyczyniają się do rozwoju tej choroby. Szacuje się, że ponad 50% wszystkich pacjentów chorych na cukrzycę typu 2 ma dodatni wywiad rodzinny – oznacza to, że przynajmniej jedna osoba z rodziny miała zdiagnozowaną cukrzycę insulinoniezależną. 

Objawy rozwijają się stopniowo, a w zaawansowanej fazie choroby obejmują: poliurię (wielomocz), nadmierne pragnienie, osłabienie organizmu, częste infekcje układu moczowo-płciowego, senność, suchość skóry i zmniejszenie jej elastyczności, świąd, pękanie naskórka, trudności w gojeniu się ran. 

Jak przebiega cukrzyca insulinoniezależna?

Rozwój cukrzycy insulinoniezależnej jest stopniowy. Początek choroby związany jest z wystąpieniem otyłości, insulinoopornością i nieprawidłowym wydzielaniem lub produkcją insuliny, czyli hormonu regulującego poziom glukozy we krwi. Na wczesnym etapie choroby bardzo często nie obserwuje się niepokojących objawów a poziom glukozy we krwi utrzymuje się na prawidłowym poziomie. Dopiero po pewnym czasie, kiedy komórki wysp trzustkowych nie są w stanie produkować zwiększonej ilości insuliny, pojawia się podwyższona glikemia co prowadzi do rozpoznania cukrzycy insulinoniezależnej. 

Diagnostyka cukrzycy insulinoniezależnej

Diagnostyka cukrzycy insulinoniezależnej opiera się na wykonaniu badań laboratoryjnych krwi. Najnowsze wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wskazują, że zaburzenia nietolerancji glukozy możemy rozpoznać w następujących przypadkach:

1. Jeżeli stwierdza się obecność objawów charakterystycznych dla cukrzycy, należy wykonać pomiar glikemii przygodnej. Jeżeli wartości glikemii przygodnej ≥200 mg/dl, stanowi to podstawę do rozpoznania cukrzycy. 
2. Jeżeli objawy nie występują lub stwierdza się obecność charakterystycznego dla cukrzycy obrazu klinicznego ale wartość glikemii przygodnej jest mniejsza niż 200 mg/ml należy wykonać następujące badania:

• dwukrotne oznaczenie stężenia glukozy na czczo (każde oznaczenie innego dnia), podstawą rozpoznania cukrzycy są dwa wyniki o wartościach ≥126 mg/dl;
• doustny test obciążenia glukozą (OGTT), wykonuje się w przypadku podejrzenia cukrzycy lub w przypadku, gdy wynik jednokrotnego lub dwukrotnego pomiaru glukozy na czczo zawiera się w przedziale 100-125 mg/dl, poziom hemoglobiny glikowanej wynosi 5,7-6,4%.

Jeżeli wartość glikemii w 120. minucie OGTT wynosi ≥200 mg/dl to jest to podstawa do rozpoznania cukrzycy; w przypadku jednorazowego oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1C) – rozpoznanie cukrzycy stawia się, jeśli uzyskana zostanie wartość ≥6,5%. W diagnostyce zaburzeń regulacji poziomu glukozy we krwi zalecanymi badaniami laboratoryjnymi mogą być również oznaczenie poziomu insuliny na czczo lub po obciążeniu glukozą oraz wskaźnika HOMA-IR.

Dieta przy cukrzycy insulinoniezależnej

Podstawą leczenia cukrzycy insulinoniezależnej jest dieta i regularna aktywność fizyczna. Zaleca się, aby pacjenci z otyłością starali się stopniowo zmniejszać swoją wagę ciała, dążąc do osiągnięcia prawidłowego BMI. Posiłki powinny być spożywane regularnie w odstępach ok. 3-4-godzinnych, a ostatni posiłek można spożyć maksymalnie 2-3 godziny przed snem. Spożywane pokarmy należy rozdzielić na 3 główne posiłki i 2 mniejsze przekąski. Należy ograniczyć spożywanie słodyczy i pokarmów bogatych w węglowodany. Zaleca się spożywanie dużej ilości warzyw, a owoce należy jeść w mniejszych ilościach, ponieważ zawierają duże ilości cukrów prostych. Owoce lepiej spożywać na surowo i należy wybierać te, które zawierają mniej węglowodanów. Zaleca się wybieranie pełnoziarnistych produktów zbożowych. W każdym posiłku powinny znaleźć się produkty zawierające źródło białka.