Czym jest torbiel kieszonki Rathkego? Objawy, przyczyny, rozpoznawanie 

Torbiel kieszonki Rathkego stanowi jedną z częściej obrazowanych przypadkowo zmian okolicy siodłowo-nadsiodłowej. Przeczytaj, co sprzyja jej powstawaniu i jakie objawy mogą jej towarzyszyć. Dowiedz się, na podstawie jakich badań stawia się rozpoznanie torbieli kieszonki Rathkego.

Torbiel kieszonki Rathkego – przyczyny

Torbiel kieszonki Rathkego powstaje w wyniku zaburzeń rozwojowych dotyczących kieszonki Rathkego – struktury embrionalnej, z której w życiu płodowym formuje się przedni płat przysadki mózgowej. Do powstania torbieli może doprowadzić niecałkowite zamknięcie kieszonki Rathkego. Struktura ta powinna zaniknąć po zakończeniu formowania przysadki. Gdy jej fragmenty pozostają i tworzą przestrzeń zamkniętą, wypełnia się ona płynem, co prowadzi do powstania torbieli.

Do utworzenia się torbieli niekiedy dochodzi w wyniku nieprawidłowego przekształcenia kieszonki Rathkego. Zaburzenia różnicowania tkanek embrionalnych – komórek wyściełających kieszonkę Rathkego – również mogą skutkować tworzeniem torbieli zamiast pełnego przekształcenia w tkankę przysadkową.

Chociaż konkretnych mutacji genetycznych związanych z torbielami kieszonki Rathkego nie zidentyfikowano, sugeruje się, że pewne geny regulujące rozwój przysadki mogą odgrywać rolę w ich powstawaniu. Ponadto powstawaniu torbieli Rathkego mogą sprzyjać mikrośrodowisko wewnątrzczaszkowe i czynniki lokalne, takie jak zmiany w ciśnieniu płynu mózgowo-rdzeniowego. W niektórych przypadkach torbiele są efektem procesów degeneracyjnych w obrębie przysadki.

Objawy torbieli kieszonki Rathkego

Większość torbieli kieszonki Rathkego jest przypadkowym znaleziskiem i nie powoduje objawów. Są wykrywane podczas rezonansu magnetycznego (MRI) lub tomografii komputerowej (CT) wykonywanych z innych powodów. W niektórych przypadkach rozwijają się w sposób patologiczny i prowadzą do dolegliwości klinicznych, zwłaszcza gdy torbiel rośnie i zaczyna wywierać nacisk na otaczające struktury, takie jak przysadka mózgowa, nerwy wzrokowe czy inne elementy w obrębie siodła tureckiego. 

Torbieli kieszonki Rathkego towarzyszą głównie objawy neurologiczne. Chorzy narzekają na bóle głowy. Są one zwykle tępe, umiejscowione w okolicy czołowej lub potylicznej. Mogą pojawić się zaburzenia widzenia spowodowane uciskiem torbieli na skrzyżowanie nerwów wzrokowych. Możliwe są ubytki w polu widzenia (np. niedowidzenie połowicze dwuskroniowe) czy pogorszenie ostrości wzroku.

Gdy torbiel wpływa na funkcjonowanie przysadki mózgowej, może rozwinąć się niedoczynność przysadki. Typowe dla tego zaburzenia objawy to przewlekłe zmęczenie, osłabienie, spadek masy ciała, utrata libido, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, nietolerancja zimna i suchość skóry. Istnieje ryzyko hiperprolaktynemii, czyli za wysokiego poziomu prolaktyny we krwi. Towarzyszą temu mlekotok (wydzielanie mleka z piersi niezwiązane z laktacją), zaburzenia miesiączkowania, obniżenie libido. Możliwe są też zaburzenia wydzielania hormonu wzrostu, co skutkuje spowolnieniem wzrostu u dzieci czy zmianami metabolicznymi u dorosłych.

📌 Przeczytaj także: Niedoczynność przysadki mózgowej – objawy, przyczyny i diagnostyka.

W rzadkich przypadkach, gdy torbiel kieszonki Rathkego blokuje przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego, dochodzi do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego, co powoduje bóle głowy, nudności i wymioty. W ciężkich przypadkach występują napady drgawkowe.

Jak rozpoznawana jest torbiel kieszonki Rathkego?

Diagnostyka torbieli kieszonki Rathkego rozpoczyna się od badania podmiotowego i badania klinicznego. Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad z pacjentem, aby zidentyfikować objawy, takie jak bóle głowy, zaburzenia widzenia, mlekotok czy zmiany w cyklu menstruacyjnym. Dodatkowo wykonuje się badanie fizykalne ze szczególnym uwzględnieniem objawów neurologicznych i endokrynologicznych.

📌 Poznaj e-Pakiet onkologiczny damski oraz e-Pakiet onkologiczny męski.

Głównym narzędziem diagnostycznym są badania obrazowe, które umożliwiają ocenę struktury przysadki i okolic siodła tureckiego. Rezonans magnetyczny (MRI) jest najważniejszym badaniem w rozpoznawaniu torbieli kieszonki Rathkego. Umożliwia dokładne zobrazowanie jej wielkości, lokalizacji oraz zawartości (w zależności od składu chemicznego płyn może różnie wyglądać na obrazie). W mniej więcej 50% przypadków obserwowany jest stan zapalny wokół torbieli. Wzmocnienie ściany torbieli po podaniu kontrastu przemawia za jego obecnością. Tomografia komputerowa (CT) stosowana jest jako uzupełnienie MRI, szczególnie w ocenie zwapnień w obrębie torbieli.

Jeśli torbiel powoduje ucisk na przysadkę, przeprowadza się ocenę poziomu hormonów, aby sprawdzić, czy występują zaburzenia hormonalne. Wykonywane jest badanie stężenia hormonów przysadkowych, takich jak prolaktyna, hormon wzrostu (GH), hormon tyreotropowy (TSH); kortyzol, hormon adrenokortykotropowy (ACTH), hormonów gonadotropowych (FSH i LH) i hormonów tarczycy (fT3 i fT4). Ocena osi hormonalnych pozwala określić, czy doszło do niedoczynności lub nadczynności przysadki.

Jeśli pacjent zgłasza zaburzenia widzenia, wykonuje się badanie pola widzenia, np. perymetrię, aby ocenić, czy torbiel uciska skrzyżowanie nerwów wzrokowych. W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć inne zmiany w okolicy przysadki, do których należą gruczolaki przysadki, czaszkogardlaki, torbiele pajęczynówki, przerzuty nowotworowe.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian