Dziedziczona wielotorbielowatość nerek - objawy, postępowanie

Wielotorbielowatość nerek (PKD) jest chorobą genetyczną związaną z występowaniem licznych torbieli głównie w nerkach ale również w innych narządach wewnętrznych. PKD bardzo często prowadzi do nadciśnienia tętniczego i udaru, co w konsekwencji może skutkować zgonem pacjenta. Wdrożenie odpowiedniego leczenia i modyfikacja trybu życia może opóźnić rozwój choroby. W artykule charakteryzujemy przyczyny i objawy wielotorbielowatości nerek oraz odpowiadamy czy chorobę da się wyleczyć i w jaki sposób można ją zdiagnozować.

Co to jest wielotorbielowatość nerek?

Wielotorbielowatość nerek (zwyrodnienie torbielowate nerek, ang. polycystic kidney disease, PKD) to choroba genetyczna, która charakteryzuje się występowaniem licznych, wypełnionych płynem torbieli w korze i rdzeniu nerek. Torbiele z czasem zastępują normalną tkankę nerkową i powodują schyłkową niewydolność nerek. Torbiele, mogą rozwijać się również w innych narządach np. wątrobie lub trzustce. Choroba ta może być dziedziczona autosomalnie dominująco (ang. autosomal dominant polycystic kidney disease, ADPKD) lub autosomalnie recesywnie (ang. autosomal recessive polycystic kidney disease, ARPKD). Postać autosomalna dominująca występuje z częstością około 1:400—1000 urodzeń i jest najczęściej diagnozowaną, genetycznie uwarunkowaną chorobą nerek, natomiast postać autosomalna recesywna jest mniej rozpowszechniona i dotyczy około 1 przypadku na 20 000 urodzeń.

Wielotorbielowatość nerek – przyczyny

ADPKD  wywołana jest przez mutacje w genie PKD1 zlokalizowanym na chromosomie 16 i genie PKD2 występującym na chromosomie 4.  Geny te kodują białka policystynę-1 (gen PKD1) i policystynę-2 (gen PKD2), które uczestniczą w regulacji gospodarki wapniowej organizmu, modulują szlaki sygnałowe oraz odgrywają znaczącą rolę w rozwoju kanalików nerkowych. Wielotorbielowatość nerek dziedziczona autosomalnie recesywnie spowodowana jest mutacją genu PKHD1 zlokalizowanego na chromosomie 6, który koduje fibrocystynę.

Objawy wielotorbielowatość nerek

Objawy wielotorbielowatości nerek zależą od tego czy choroba ta została odziedziczona autosomalnie dominująco czy autosomalnie recesywnie. Objawy ADPKD ujawniają się zazwyczaj w wieku dorosłym, ponieważ przez wiele lat nie daje charakterystycznych objawów. Najczęściej wykrywa się ją podczas badań obrazowych (USG, TK) jamy brzusznej. Z czasem u pacjentów mogą rozwijać się symptomy związane z niewydolnością nerek:

• Ból brzucha, objawy kolki nerkowej
• Powiększenie nerek
• Ból w okolicy lędźwiowej kręgosłupa
• Krwiomocz (przyczyną może być pęknięcie torbieli)
• Nadciśnienie tętnicze wywołane nieprawidłową pracą nerek
• Kamica nerkowa
• Nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu i krwi
• Powiększenie obwodu brzucha, przepuklina brzuszna
• Zakażenie bakteryjne nerek

U pacjentów mogą pojawić się również torbiele w wątrobie, śledzionie, trzustce lub płucach. Innymi objawami mogą być również tętniaki aorty, zastawkowe wady serca, tętniaki tętnic podstawy mózgu.

Proces rozwoju niewydolności nerek u pacjentów z ADPKD jest zazwyczaj powolny. Wzrost liczby i wielkości torbieli powoduje stopniowe zanikanie prawidłowego miąższu nerek. Najczęściej chorzy na ADPKD umierają zanim nastąpi u nich schyłkowa niewydolność nerek. Powodem śmierci jest nadciśnienie tętnicze i jego następstwa oraz udar mózgu spowodowany pęknięciem tętniaka.

Wielotorbielowatość nerek dziedziczona autosomalnie recesywnie (ARPKD) ma znacznie poważniejszy przebieg i bardzo często może prowadzić do śmierci płodu. ARPKD wykrywana jest już w okresie okołoporodowym i noworodkowym. Można ją zdiagnozować podczas badań prenatalnych. Oprócz upośledzenia funkcji nerek obserwuje się również nieprawidłowości w obrębie układu oddechowego prowadzące do niewydolności oddechowej, powiększenie śledziony, niewydolność wątroby, poszerzenie przewodów żółciowych i nadciśnienie wrotne. U pacjentów stosunkowo szybko rozwija się schyłkowa niewydolność nerek.

Jakie badania zrobić w kierunku wielotorbielowatości nerek?

Wielotorbielowatość nerek jest najczęściej wykrywana podczas badań obrazowych jamy brzusznej. Podstawowym badaniem przesiewowym jest USG brzucha, które umożliwia uwidocznienie licznych torbieli zlokalizowanych w nerkach lub innych narządach wewnętrznych. Podstawą do rozpoznania choroby mogą być również wyniki tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Nefrolog przeprowadza również wywiad rodzinny pozwalający na potwierdzenie lub wykluczenie występowania tej choroby u innych krewnych.

Zidentyfikowanie mutacji genowych wywołujących wielotorbielowatość nerek możliwe jest również za pomocą badań genetycznych.    

Obecnie nie ma sposobów na zapobieganie wielotorbielowatości nerek u osób z predyspozycjami genetycznymi. Nie istnieje również skuteczna metoda umożliwiająca całkowite wyleczenie tej choroby. Zazwyczaj stosuje się leczenie objawowe mające na celu złagodzenie objawów nadciśnienia tętniczego i powikłań z nim związanych. Stosuje się również leczenie rozwijającej się z czasem niewydolności nerek. Pacjent powinien być pod stałą opieką nefrologa, kardiologa i neurologa. Powinien mieć również systematycznie wykonywane badania laboratoryjne krwi (morfologię i badania biochemiczne określające funkcjonowanie narządów wewnętrznych – nerek, wątroby, trzustki) jak również badanie ogólne moczu. Chorzy na wielotorbielowatość nerek mogą wymagać również leczenia nerkozastępczego (dializoterapii) lub przeszczepu nerki. Modyfikacje stylu życia mające na celu poprawę nawodnienia, ograniczenie spożycia sodu i białka w diecie oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała, a także wczesne wykrywanie i rygorystyczne leczenie nadciśnienia tętniczego i ewentualnej dyslipidemii mogą mieć korzystny wpływ na przebieg choroby. Choroba ta nie jest przeciwskazaniem do posiadania potomstwa, jednak ciążę należy odpowiednio wcześniej zaplanować ponieważ może okazać się konieczna modyfikacja stosowanego do tej pory leczenia farmakologicznego. Przyszli rodzice powinni mieć również świadomość ryzyka przekazania choroby potomstwu.

Wielotorbielowatość nerek – dziedziczenie

Tak jak wcześniej wspomniano, wielotorbielowatość nerek to choroba genetyczna, która może być dziedziczona autosomalnie dominująco (ADPKD) lub autosomalnie recesywnie (ARPKD). Choroba ta jest niezależna od płci, co oznacza że może występować zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. W przypadku dziedziczenia dominującego dziecko chorego rodzica ma 50% szans na wystąpienie choroby. Dziedziczenie autosomalne recesywne oznacza, że rodzice zazwyczaj są bezobjawowymi nosicielami choroby, a ryzyko wystąpienia choroby u dziecka gdy oboje rodziców jest nosicielami wynosi 25%. W przypadku gdy tylko jeden rodzic jest chory lub jest nosicielem mutacji a drugi rodzic jest zdrowy, choroba nie powinna wystąpić u potomstwa.

Bibliografia:

1. Bergmann C, Guay-Woodford LM, Harris PC, Horie S, Peters DJM, Torres VE. Polycystic kidney disease. Nat Rev Dis Primers. 2018 Dec 6;4(1):50. doi: 10.1038/s41572-018-0047-y.
2. Colbert GB, Elrggal ME, Gaur L, Lerma EV. Update and review of adult polycystic kidney disease. Dis Mon. 2020 May;66(5):100887. doi: 10.1016/j.disamonth.2019.100887.
3. Ghata J, Cowley BD Jr. Polycystic Kidney Disease. Compr Physiol. 2017 Jun 18;7(3):945-975. doi: 10.1002/cphy.c160018.
4. Harris PC, Torres VE. Polycystic kidney disease. Annu Rev Med. 2009;60:321-37. doi: 10.1146/annurev.med.60.101707.125712.