Grelina – co to jest? Jaki ma związek z otyłością?

Grelina jest hormonem działającym pobudzająco na ośrodki głodu znajdujące się w podwzgórzu. Uczestniczy w wielu procesach biologicznych, które mają wpływ nie tylko na pracę układu pokarmowego, ale również krwionośnego, immunologicznego, endokrynologicznego i innych. Co powoduje wzrost poziomu stężenia greliny w organizmie?

Grelina – co to jest?

Grelina to hormon białkowy odkryty w 1999 roku przez grupę japońskich naukowców. Wydzielana jest przede wszystkim przez komórki okładzinowe X/A trzonu i dna żołądka. Nie trafia bezpośrednio do światła przewodu pokarmowego, ale do naczyń krwionośnych krążenia systemowego, a tą drogą – do tkanek docelowych. 

W niewielkich ilościach grelina produkowana jest również w podwzgórzu, płucach, sercu, nerkach, jelitach, okrężnicy, przełyku, pęcherzyku żółciowym czy trzustce. Obecność greliny została także potwierdzona w niektórych zmianach nowotworowych, takich jak np.: 

• guzy przysadki mózgowej, 
• rak tarczycy, 
• guzy neuroendokrynne przewodu pokarmowego i układu oddechowego, 
• rak piersi,
• rak prostaty.

Aktywując odpowiednie neurony, grelina zawiadamia o konieczności spożycia pokarmu. To ona jest odpowiedzialna między innymi za prawidłowy bilans energetyczny organizmu poprzez pobudzenie apetytu, wywołanie odczucia głodu i oszczędzanie zużycia tkanki tłuszczowej. 

Do najistotniejszych czynników, mających wpływ na wydzielanie greliny należą: styl życia, stan odżywienia, dieta, aktywność przywspółczulnego systemu nerwowego oraz poziom glukozy i insuliny w organizmie. 

Jak działa grelina?

Grelina działa poprzez swoiste receptory zlokalizowane między innymi w podwzgórzu, przysadce mózgowej, jajnikach, trzustce, dwunastnicy, nerkach czy komórkach układu immunologicznego. Do wydzielania hormonu dochodzi głównie w porze nocnej (pomiędzy godziną 20:00 a 4:00) oraz przed zjedzeniem posiłku. 

Około 90 minut po posiłku stężenie hormonu zaczyna się obniżać. Głównym czynnikiem, który hamuje syntezę greliny, jest zjedzenie określonej ilości produktów zawierających głównie węglowodany, a także białka i tłuszcze. Po pewnym czasie poziom greliny w organizmie ponownie wzrasta, wywołując uczucie głodu, po czym po jego zaspokojeniu obniża się. Ten cykl pulsacyjny związany ze stanem energetycznym organizmu powtarza się kilka razy dziennie.

Grelina – funkcje w organizmie

Jak wspomniano wcześniej, podstawowym zadaniem greliny jest kontrola równowagi energetycznej organizmu. Pobudzając ośrodek głodu w podwzgórzu, hormon jest odpowiedzialny za pojawienie się uczucia łaknienia oraz inicjowanie przyjmowania pokarmu. Dzięki pobudzaniu gastryny oraz kwasu solnego w żołądku grelina aktywuje przewód pokarmowy do pracy. To wszystko sprawia, że często nazywana jest hormonem głodu. Jakie jeszcze funkcje pełni w organizmie?

• Zwiększając miejscowy przepływ krwi i wydzielanie prostaglandyn, chroni błonę śluzową żołądka oraz jelit.
• Działa przeciwzapalnie.
• Wspiera układ krwionośny: zwiększa wydolność mięśnia sercowego, obniża ciśnienie tętnicze krwi, reguluje napięcie naczyń krwionośnych.
• Wspiera metabolizm kości.
• Wpływa na regulowanie wydzielania insuliny w trzustce.
• Stymuluje wydzielanie hormonów: wzrostu, adrenokortykotropiny, hormonu luteinizującego i prolaktyny.
• Modeluje działanie układu odpornościowego.
• Stymuluje proces spermatogenezy.
• Pozytywnie wpływa na procesy pamięci długotrwałej i przestrzennej. 

Stężenie greliny w organizmie

Podwyższone stężenie greliny jest jednym z czynników prowadzących do spożywania większej liczby kalorii, niż faktycznie potrzebuje organizm. Na jej wydzielanie wpływają czynniki związane ze stylem życia. 

Stężenie greliny wzrasta w trakcie i po zakończeniu restrykcyjnej diety, mającej na celu zrzucenie zbędnych kilogramów, co może wpływać na odzyskiwanie przez organizm wcześniej utraconej masy ciała. Zaobserwowano również możliwość wzrostu stężenia greliny u osób, które żyją pod wpływem stresu, spożywają alkohol czy narażone są na dym tytoniowy.

Na nadmierne wydzielanie greliny wpływ ma bezsenność lub skrócenie czasu snu – dlatego osoby, które nie wysypiają się, mogą częściej sięgać po przekąski między posiłkami czy spożywać większą liczbę produktów wysokokalorycznych.

Stwierdzono, że wydzielanie hormonu jest ujemnie skorelowane ze stężeniem glukozy oraz insuliny. Stan hiperglikemii i hiperinsulinemii wiążę się z obniżeniem stężenia greliny; po dożylnym podaniu greliny, poziom insuliny i glukozy ulega redukcji.

Podwyższone stężenia greliny obserwuje się w przebiegu niektórych chorób. U osób cierpiących np. na schorzenie genetyczne, jakim jest zespół Pradera-Williego, zauważalny jest niekontrolowany, nadmierny apetyt i otyłość. Zaobserwowano również udział greliny w patomechanizmie bulimii, w przebiegu której dochodzi do okresowego, napadowego przyjmowania dużej ilości pokarmów. U tych osób występuje wysokie stężenie greliny w surowicy nie tylko na czczo, ale również po posiłku.

Obniżone stężenie greliny obserwuje się w przypadku otyłości, ale również u osób cierpiących na cukrzycę typu 1 i 2, nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników, akromegalię czy zakażonych bakterią Helicobacter pylori.

Czy wysoki poziom greliny jest odpowiedzialny za otyłość?

Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta i jednoznaczna, a postawienie tezy, że wysokie stężenie greliny w organizmie w stu procentach odpowiada za otyłość, może być dużym uproszczeniem.

Sekrecja greliny jest uzależniona od wskaźnika masy ciała (BMI). Spadek jego wartości koreluje z podwyższeniem stężeń osoczowej greliny, zaś wzrost BMI powoduje jej obniżenie. Poziom greliny u ludzi otyłych zwykle jest niższy w porównaniu z osobami szczupłymi. Osoby cierpiące na anoreksję mają stosunkowo wysokie stężenie greliny we krwi w porównaniu z osobami, które nie są dotknięte tym zaburzeniem. Jednak wysoki poziom hormonu nie jest w stanie zapobiec rozwojowi choroby ani pobudzić do przyjmowania pokarmu.

Opierając się na tych obserwacjach, nie można jednoznacznie stwierdzić, że grelina jest w pełni odpowiedzialna za nadmierne przyjmowanie pokarmu. Jednak z pewnością zaznajomienie się z mechanizmami mającymi wpływ na zachowania związane z odżywianiem i korygowanie stylu życia (zwłaszcza złych nawyków) jest jedną z metod skutecznej walki z nadmierną masą ciała.

Badanie poziomu greliny

W surowicy dorosłego człowieka stężenie greliny waha się między 100-260 pmol/ml. Oznaczenie poziomu greliny we krwi w Polsce nie należy do standardowych procedur. Zazwyczaj wykonywane jest w wyspecjalizowanych placówkach, biorących udział w badaniach klinicznych. Osobom borykającym się z nadmierną masą ciała zaleca się przeprowadzenie między innymi badania określającego stężenie leptyny. Jest to hormon odpowiedzialny za uczucie sytości. Zdiagnozowana leptynooporność może mieć bezpośredni związek z problemem regulacji sekrecji greliny w organizmie.

Regulowanie poziomu greliny

Nieprawidłowy poziom greliny jest niebezpieczny dla organizmu i wymaga podjęcia stosownych działań, które należy skonsultować z lekarzem. 

Warto unikać restrykcyjnych diet i uregulować liczbę posiłków oraz godziny ich spożycia – odstępy pomiędzy nimi nie powinny być zbyt długie. Warto, aby codzienny jadłospis obfitował w dużą liczbę świeżych warzyw i owoców, produktów zawierających naturalne prebiotyki, zdrowe tłuszcze i błonnik. Należy zrezygnować z żywności wysokoprzetworzonej, kalorycznej, obfitującej w szkodliwe tłuszcze i fruktozę. W tym zakresie warto skonsultować się z doświadczonym dietetykiem klinicznym.

Warto zadbać o redukcję stresu. W tej kwestii może pomóc codzienna aktywność fizyczna (zwłaszcza na świeżym powietrzu) oraz stosowanie technik relaksacyjnych (np. joga, medytacje). Bardzo istotne jest zadbanie o odpowiednią ilość oraz jakość snu.