Homeostaza - czym jest i jakie ma znaczenie? Jakie badania wykonać?

Terminem homeostaza określa się stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, który umożliwia mu optymalne funkcjonowanie mimo zmieniających się warunków zewnętrznych. Zaburzenie tej równowagi może mieć poważne konsekwencje dla Twojego zdrowia, a nawet życia. Sprawdź, jakie objawy mogą świadczyć o zaburzeniach homeostazy i jakie badania warto wykonać.

Homeostaza – co to jest?

Zastanawiasz się, co oznacza słowo homeostaza? Termin ten został po raz pierwszy użyty w 1926 roku przez fizjologa Waltera Cannona do opisania zdolności utrzymywania przez organizm człowieka stanu równowagi mimo zmieniających się warunków środowiska. Nie oznacza to oczywiście, że w Twoim ustroju nie dochodzi do zmian, a wszelkie parametry (np. ciśnienie tętnicze) pozostają ciągle takie same. Mieszczą się one jednak w zakresie norm, dzięki czemu Twój organizm może prawidłowo funkcjonować.

W jaki sposób organizm zachowuje homeostazę?

Mimo iż nie widzisz tego gołym okiem, w Twoim organizmie nieustannie zachodzą procesy, które pozwalają mu na zachowanie równowagi. Do prawidłowego funkcjonowania komórek i przebiegu procesów metabolicznych konieczne są odpowiednie warunki – optymalny poziom pH, natlenienia krwi, temperatury, stężenia glukozy i elektrolitów we krwi. Wszelkie zachodzące zmiany prowadzą do uruchomienia mechanizmów homeostazy – odpowiedzi układu nerwowego, wewnątrzwydzielniczego oraz lokalnych zmian wydzielania substancji w komórkach. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie obecność receptorów, odbierających sygnały z całego organizmu, które przekazują informacje o panujących aktualnie parametrach do „punktów odbiorczych” (np. ośrodka termoregulacji w podwzgórzu). Jeżeli wartość parametrów jest zbyt niska lub zbyt wysoka, dochodzi do pobudzenia odpowiednich mechanizmów efektorowych.

Warto przytoczyć kilka przykładów homeostazy:

• zbyt niski poziom tlenu i zbyt wysoki poziom dwutlenku węgla we krwi jest odbierany przez chemoreceptory w naczyniach krwionośnych. Informacja ta jest przekazywana do mózgu, który wysyła sygnały pobudzające do pracy przeponę i inne mięśnie oddechowe. Przyspieszenie i pogłębienie oddechu pozwala na usunięcie nadmiaru dwutlenku węgla i dostarczenie większej ilości tlenu do płuc;
• informacja o obniżeniu ciśnienia tętniczego jest odbierana przez baroreceptory w naczyniach krwionośnych i przekazywana do ośrodkowego układu nerwowego. W konsekwencji dochodzi do przyspieszenia akcji serca, które ma na celu przywrócenie prawidłowego ciśnienia tętniczego;
• ekspozycja na niską temperaturę otoczenia pobudza receptory zimna w skórze. Sygnały zostają następnie przekazane do ośrodka termoregulacji w podwzgórzu. W efekcie pobudza on do pracy mięśnie szkieletowe (dochodzi do ich drżenia). Naczynia krwionośne ulegają obkurczeniu, a procesy metaboliczne – przyspieszeniu. Wszystkie te mechanizmy mają na celu zmniejszenie uwalniania i zwiększenie produkcji ciepła w organizmie.

Zaburzenie homeostazy może być efektem niemal każdej choroby. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów konieczna jest konsultacja z lekarzem, który pokieruje diagnostyką i leczeniem.

Przeczytaj również: Jak przyspieszyć metabolizm? Porady lekarza

Zaburzenia homeostazy – przyczyny i objawy

Chcesz wiedzieć, jakie są przyczyny zaburzeń homeostazy? Mogą one wystąpić w większości chorób infekcyjnych, metabolicznych, sercowo-naczyniowych i wielu innych. Zaburzenia homeostazy to m.in.: nieprawidłowy poziom glukozy we krwi osoby chorującej na cukrzycę, nieprawidłowości w termoregulacji i nadmierne pocenie się, wysokie ciśnienie u pacjenta z nadciśnieniem tętniczym.

Do objawów zaburzeń homeostazy należą m.in.:

• nadciśnienie tętnicze;
• zbyt szybka lub zbyt wolna czynność serca;
• nadmierne pocenie się;
• duszność;
• zaburzenia poziomu elektrolitów we krwi (m.in. sodu, potasu);
• zbyt wysoki poziom kreatyniny i mocznika we krwi;
• nieprawidłowy poziom glukozy we krwi.

Jeżeli wyniki Twoich badań są nieprawidłowe lub zauważyłeś u siebie alarmujące objawy – nie czekaj! Zgłoś się do lekarza już dziś.

Czy alkohol jest czynnikiem, który zaburza homeostazę?

Tak. Alkohol jest nie tylko toksyczny dla tkanek, ale zaburza także homeostazę poprzez wpływ na gospodarkę wodno-elektrolitową, działanie układu wewnątrzwydzielniczego i immunologicznego (odpornościowego). Powoduje też zmniejszenie wchłaniania z jelit substancji odżywczych i witamin, co może prowadzić do niedożywienia i niedoboru witamin. Wpływa negatywnie na stan psychiczny osoby uzależnionej, często prowadzi do depresji i innych zaburzeń psychicznych.

Sprawdź także: Suplementacja witaminy D – czy to konieczne? Poznaj pełne wytyczne

Jakie badania na homeostazę można wykonać?

W przypadku podejrzenia zaburzenia homeostazy konieczne jest wykonanie badań pozwalających na jego wykrycie. Oprócz oceny podstawowych parametrów (ciśnienia tętniczego, temperatury ciała, czynności akcji serca, częstości oddechów i saturacji) warto wykonać badania krwi. Jeśli chcesz mieć pewność, że wykonałeś wszystkie potrzebne oznaczenia, wybierz e-PAKIET DLA KAŻDEGO z konsultacją. Pakiet ten obejmuje nie tylko morfologię, ale również parametry stanu zapalnego, czynności nerek, próby wątrobowe i badanie elektrolitów. Podczas badania ocenia się układ krzepnięcia, gospodarkę wapniową oraz żelazową. Wyniki oznaczeń możesz skonsultować z doświadczonym specjalistą.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. Libretti S., Puckett Y., Physiology, Homeostasis, “StatPearls”, 2023, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559138/.
2. Modell H. i in., A physiologist’s view of homeostasis, “Advances in Physiology Education”, 2015, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4669363/.
3. Rachdaoui N., Sarkar D., Pathophysiology of the Effects of Alcohol Abuse on the Endocrine System, “Alcohol Research Current Reviews”, 2017, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5513689/.