Hormon stresu - kortyzol
Czym jest kortyzol?
Kortyzol jest hormonem sterydowym wytwarzanym z cholesterolu w korze nadnerczy.
Jego sterydowa budowa umożliwia łatwe przenikanie przez błony fosfolipidowe komórek, co z kolei warunkuje szybką odpowiedź komórki na działanie tego hormonu. Receptory wiążące kortyzol, zlokalizowane są na niemalże każdej komórce organizmu, w związku z czym hormon ten reguluje pracę wielu narządów i układów, wpływa m.in. na przemianę metaboliczną węglowodanów (cukrów), białek i tłuszczy.
Rola kortyzolu w organizmie
Bardzo ważną funkcją kortyzolu jest regulacja gospodarki węglowodanowej. Uwalniany kortyzol nasila w wątrobie, mięśniach i tkance tłuszczowej proces produkcji glukozy, oraz zmniejsza jej magazynowanie. Oddziałując na komórki trzustki, kortyzol ogranicza produkcję insuliny, co również powoduje zwiększenie poziomu glukozy we krwi. Kortyzol wywiera także wpływ na przemianę metaboliczną tłuszczy oraz białek. Łącząc się z komórkami tkanki tłuszczowej kortyzol wywołuje lipolizę, czyli nasilenie rozkładu zmagazynowanych tam tłuszczy. Reagując z komórkami wątroby natomiast, kortyzol nasila syntezę i magazynowanie białek.
Wśród pozostałych funkcji kortyzolu wymienia się jego wpływ na gospodarkę jonami sodu i potasu, ale także udział w reakcjach układu odpornościowego. Kortyzol hamuje aktywność komórek biorących udział w rozwoju stanu zapalnego, przez co ma silne działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne.
Nieprawidłowe stężenie kortyzolu we krwi może być spowodowane dysfunkcjami samych nadnerczy lub też nieprawidłowościami w przysadce mózgowej – gruczole pobudzającym nadnercza do pracy. Zaburzenia związane z produkcją kortyzolu dzieli się na nadczynność lub niedoczynność nadnerczy.
Jakie są konsekwencje wysokiego poziomu kortyzolu?
Nadczynność nadnerczy charakteryzuje wysoki poziom kortyzolu, który klinicznie objawia się: wzrostem poziomu glukozy we krwi (hiperglikemią), wzmożonym pragnieniem i nasilonym oddawaniem moczu, zwiększoną częstotliwością infekcji oraz nadciśnieniem tętniczym.
Przewlekle podniesiony poziom kortyzolu skutkuje także zmianami w budowie ciała. Charakterystyczna dla tego typu zaburzenia jest okrągła twarz (księżyc w pełni), odkładanie się tłuszczu w okolicy karku (bawoli kark), zwiększenie obwodu brzucha (żabi brzuch), wychudzenie nóg i rąk oraz zaniki mięśni.
Zaburzenia związane z podwyższonym stężeniem kortyzolu we krwi określa się mianem choroby lub zespołu Cushinga. W przypadku choroby Cushinga przyczyną nadmiernej produkcji kortyzolu jest guz przysadki, w zespole Cushinga nadprodukcja kortyzolu wynika z obecności guza w nadnerczach. Powyższe objawy, charakterystyczne dla choroby czy też zespołu Cushinga mogą towarzyszyć przewlekłej terapii lekami sterydowymi.
Sprawdź skutki stresu:
E-PAKIET BADAŃ STRES dla kobiet
E-PAKIET BADAŃ STRES dla mężczyzn
Wpływ stresu na poziom kortyzolu
Za wysoki poziom kortyzolu, poza nadczynnością nadnerczy, mogą także odpowiadać sytuacje stresowe. Stres stymuluje wydzielanie kortyzolu z nadnerczy, co z kolei wzmaga uwalnianie do krwi adrenaliny i noradrenaliny – hormonów które pozwalają ciału pozostać w stanie wysokiej gotowości.
Efektem przewlekłego stresu i stale podwyższonego poziomu kortyzolu we krwi jest u osoby zestresowanej nasilony apetyt, gromadzenie tkanki tłuszczowej i rozwój otyłości brzusznej. We krwi wzrasta poziom glukozy i lipidów, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju niebezpiecznego dla zdrowia zespołu metabolicznego.
Powyższe działanie kortyzolu jest kluczowe dla sytuacji stresowych, w których do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, w tym komórek mózgowych, konieczny jest zwiększony poziom glukozy we krwi. Ze względu na udział kortyzolu w reakcji organizmu na stres, hormon ten został uznany za biochemiczny marker (wskaźnik) stresu.
Jakie są konsekwencje niskiego poziomu kortyzolu?
W przypadku niedoczynności nadnerczy stężenie kortyzolu we krwi znacząco się obniża. Wśród objawów klinicznych występuje przewlekłe i narastające osłabienie, obniżony poziom glukozy we krwi, chudnięcie, nudności i wymioty, biegunka i utrata apetytu. Pacjenci mają tendencję do zasłabnięć – ze względu na obniżone ciśnienie tętnicze krwi.
Niskiemu poziomowi kortyzolu towarzyszą także zmiany dermatologiczne, na skórze pojawiają się brązowe przebarwienia. Najczęstszą postacią niedoczynności nadnerczy jest choroba Addisona (inaczej cisawica – od skórnych przebarwień, mających barwę drewna cisu), w której nadnercza niszczone są przez autoprzeciwciała (przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom organizmu).
Kiedy wykonywać badanie kortyzolu?
Powyższe zaburzenia diagnozuje się na podstawie objawów klinicznych oraz pomiaru stężenia kortyzolu we krwi, pobranej wyłącznie w godzinach porannych ze względu na dobowy rytm wydzielania hormonu (najwyższe stężenie ok. 8:00 rano). Niekiedy, przy uzyskaniu niejednoznacznych wyników badania poziomu kortyzolu, poza podstawową procedurą pobrania krwi niezbędne może być wykonanie testów czynnościowych, czyli oznaczenia stężenia kortyzolu po podaniu odpowiednich leków.
dr Beata Skowron
Piśmiennictwo:
- Physiology, Cortisol. Thau L, Sharma S. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2019 Jan-. 2019 Feb 15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30855827
- Lee DY, Kim E, Choi MH. Technical and clinical aspects of cortisol as a biochemical marker of chronic stress. BMB Rep. 2015 Apr;48(4):209-16. [PMC free article] [PubMed]
- Lila AR, Sarathi V, Jagtap VS, Bandgar T, Menon P, Shah NS. Cushing’s syndrome: Stepwise approach to diagnosis. Indian J Endocrinol Metab. 2011 Oct;15 Suppl 4:S317-21.
- Neary N, Nieman L. Adrenal insufficiency: etiology, diagnosis and treatment. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2010 Jun;17(3):217-23. [PMC free article] [PubMed]
- Nikola Musiała, Iga Hołyńska-Iwan, Dorota Olszewska-Słonina Cortisol – inspection in the physiology and stress Journal of Laboratory DiagnosticsDiagn Lab. 2018; 54(1): 29-36
