Jak można zarazić się gruźlicą?

Gruźlica jest chorobą bakteryjną wywołaną przez prątki z grupy Mycobacterium tuberculosis complex (MTBC). Należy do chorób zakaźnych i stanowi poważny, globalny problem zdrowotny. Rocznie z powodu gruźlicy umiera na świecie ponad 1,5 mln osób. W Polsce od 2022 roku, zaobserwowano wzrost liczby zachorowań na gruźlicę, w tym zwiększony odsetek przypadków chorych na gruźlicę wielolekooporną, na którą nie działa większość standardowo stosowanych leków. W artykule wyjaśniamy co wywołuje gruźlicę, jakie są jej objawy oraz jak wygląda terapia i diagnostyka gruźlicy.

Gruźlica – zaraźliwość

Gruźlica to choroba zakaźna wywołana przez bakterie Mycobacterium tuberculosis – są to prątki kwasooporne należące do grupy Mycobacterium tuberculosis complex. Dotyczy głównie płuc ale w niektórych przypadkach może obejmować również inne układy i narządy. Gruźlicę cechuje wysoka zaraźliwość, ponieważ jest chorobą przenoszoną drogą kropelkową – bakterie zawarte są w małych drobinkach śliny lub śluzu chorego i przenoszą się na kolejną osobę w wyniku kontaktu bezpośredniego lub podczas kaszlu, mówienia czy kichania. Większość ludzi, którzy zostali zakażeni prątkiem gruźlicy, nie wykazuje objawów choroby i po pierwotnym zakażeniu nie rozwija się u nich spektrum kliniczne gruźlicy, jest to tzw. zakażenie utajone. Zakażenie utajone prątkiem gruźlicy u człowieka może trwać wiele lat nie dając żadnych objawów. U około 10% pacjentów dochodzi do pokonania mechanizmów obronnych organizmu przez bakterię i rozwinięcia się aktywnego zakażenia z formy utajonej. Ryzyko przejścia zakażenia z formy uśpionej do aktywnej rośnie w wyniku osłabienia odporności organizmu.

Sprawdź e-pakiet badań: https://diag.pl/sklep/pakiety/e-pakiet-przewlekly-meczacy-kaszel-badanie-w-kierunku-gruzlicy-i-krztusca/

Niestety gruźlica to choroba, która kiedyś opanowana i na pewien czas zapomniana, zaczyna odradzać się w społeczeństwie ze względu na wysoką zaraźliwość gruźlicy. W Polsce w ciągu ostatnich 3 lat, obserwuje się wzrost liczby zachorowań na gruźlicę. Choroba ta stanowi poważny problem medyczny ze względu na występowanie coraz wyższego odsetka przypadków gruźlicy wielolekoopornej (MDR-TB), czyli opornej na działanie przynajmniej dwóch najskuteczniejszych leków przeciwgruźliczych – rifampicyny i izoniazydu. Gruźlica wielolekopoporna występuje częściej u chorych, którzy wcześniej byli leczeni na gruźlicę. Ze względu na oporny szczep bakterii, który wywołuje gruźlicę, terapia MDR-TB jest o wiele trudniejsza i wymaga wdrożenia leków, które przy dłuższym stosowaniu są bardziej toksyczne niż te, które podawane są w terapii chorych na gruźlicę lekowrażliwą.

Gruźlica – na jakie objawy należy zwrócić uwagę?

Gruźlica jest chorobą, której objawy rozwijają się stopniowo, co utrudnia postawienie szybkiej diagnozy. Wiąże się to z cechami rozwoju i bytowania w organizmie patogenu, który wywołuje gruźlicę. Do symptomów choroby zalicza się: złe samopoczucie, stany podgorączkowe, nadmierne pocenie się podczas snu, brak apetytu, utratę masy ciała oraz ogólne osłabienie organizmu. Chorzy skarżą się na duszności i długotrwały kaszel z czasem przybierający na sile. W początkowym etapie występuje kaszel suchy, które w miarę postępu choroby staje się bardziej intensywny i towarzyszy mu odkrztuszanie żółtej lub białej plwociny. U niektórych chorych w odkrztuszanej plwocinie może znajdować się krew, a w zaawansowanych przypadkach krwioplucie jest bardzo intensywne.

U około 25% zakażonych pacjentów gruźlica zaczyna rozprzestrzeniać się poza obszarem płuc. Szczególnie częste jest to u dzieci i osób z obniżoną odpornością. Dochodzi wtedy do rozwoju gruźlicy pozapłucnej do której zalicza się:

• gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• gruźlicę węzłów chłonnych
• gruźlicę kości i stawów
• gruźlicę opłucnej
• gruźlicę rozsiana

Diagnostyka gruźlicy – jakie badania na gruźlicę należy wykonać?

Diagnostyka gruźlicy jest procesem złożonym, który opiera się na wywiadzie z pacjentem, analizie objawów klinicznych, badaniu fizykalnym oraz analizie wyników badań. Obecnie na rynku diagnostycznym obecne są m.in. badania na gruźlicę z krwi oraz z plwociny. W diagnostyce gruźlicy najczęściej wykorzystuje się:

• RTG lub tomografia komputerowa klatki piersiowej
• badanie mikrobiologiczne w kierunku gruźlicy – podstawowym materiałem diagnostycznym do badania mikrobiologicznego chorych z podejrzeniem gruźlicy jest plwocina. Ocenę mikrobiologiczną rozpoczyna się od oceny mikroskopowej rozmazu barwionego metodą Ziehl-Neelsena. Plwocinę umieszcza się na szkiełku mikroskopowym, następnie wykonywane jest barwienie i otrzymany preparat ogląda się pod mikroskopem. Wynik badania bakterioskopowego wpływa na wybór dalszych metod diagnostycznych.

Standardem w diagnostyce gruźlicy jest posiew i hodowla prątków gruźlicy. Materiał biologiczny umieszcza się na specjalnie przeznaczonych do tego podłożach hodowlanych i inkubuje w odpowiednich warunkach. Prątki gruźlicy rosną bardzo wolno i w przypadku dodatniej próbki, uzyskanie hodowli prątków w celu ostatecznego rozpoznania gruźlicy może trwać nawet kilka tygodni. Możliwe jest również wykonanie testu lekowrażliwości na główne leki przeciwprątkowe.

• próba tuberkulinowa – polega na podskórnym wstrzyknięciu pacjentowi oczyszczonego przesączu z hodowli prątków gruźlicy. Jeżeli pacjent miał wcześniej kontakt z prątkami, w miejscu wstrzyknięcia preparatu powstanie zgrubienie (naciek) i rumień. Jako wynik dodatni przyjmuje się wielkość średnicy nacieku wyczuwalnego pod skórą, minimum 10 mm. Wynik odczytuje się po około 24-72h od wykonania iniekcji podskórnej. Wynik dodatni świadczy o aktywnym lub utajonym zakażeniu M. tuberculosis, narażeniu organizmu na kontakt z prątkami niegruźliczymi lub przebytym szczepieniu BCG, co stanowi ważną informację w diagnostyce gruźlicy.
• Test IGRA (Quantiferon TB Gold Plus) – test oparty na wydzielaniu interferonu – jest to badanie na gruźlicę z krwi obwodowej. Do próbki krwi pobranej od pacjenta dodaje się białka prątka gruźlicy. Limfocyty krwi obwodowej wytwarzają interferon gamma jeżeli miały wcześniejszy kontakt z M. tuberculosis. W omówionym teście wynik badania stanowi wartość pomiaru interferonu gamma. Test służy do rozpoznania utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy.

Należy pamiętać, że śródskórna próba tuberkulinowa i testy IGRA mogą dawać wyniki fałszywie ujemne w przypadku aktywnej choroby i mogą nie odróżniać zakażenia utajonego od aktywnego. Ostateczne rozpoznanie choroby potwierdza wyhodowanie drobnoustroju w posiewie konwencjonalnym lub na pożywkach płynnych. Badania mikrobiologiczne stanowią złoty standard w diagnostyce gruźlicy a badania na gruźlicę z krwi stanowią w części przypadków uzupełnienie diagnostyki.

Gruźlica – profilaktyka i leczenie

W związku ze wzrastającą liczbą zachorowań i wysoką zaraźliwością gruźlicy niezbędne jest wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych, których celem będzie obniżenie liczby przypadków zachorowań wśród społeczeństwa. Kluczowe jest zgłaszanie i badanie osób, które miały kontakt z chorym, u którego stwierdzono aktywne zakażenie Mycobacterium tuberculosis. Jeśli nie istnieją przeciwskazania zaleca się wykonywać szczepienie przeciwko gruźlicy (BCG) u wszystkich dzieci zgodnie z kalendarzem szczepień, ponieważ znacząco obniża to ryzyko zachorowania. Leczenie gruźlicy jest procesem długotrwałym i polega na stosowaniu odpowiednio dobranej farmakoterapii co jest szczególnie trudne w przypadku obecności wielolekoopornego szczepu bakterii. Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii gruźlicy są ryfampicyna, etambutol, izoniazyd, streptomycyna i pyrazynamid.