Jak objawia się demencja starcza? Przyczyny, pierwsze oznaki, leczenie

Demencja starcza, zwana również otępieniem starczym, to zespół objawów wynikających z postępującego uszkodzenia mózgu, które prowadzi do stopniowego pogorszenia funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie i zdolność do codziennego funkcjonowania. Schorzenie to dotyka głównie osoby starsze i może mieć różnorodne przyczyny, w tym chorobę Alzheimera, zmiany naczyniowe czy inne choroby neurodegeneracyjne. Pierwsze oznaki demencji często obejmują problemy z pamięcią krótkotrwałą, dezorientację oraz trudności w podejmowaniu decyzji. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą spowolnić rozwój choroby i poprawić jakość życia pacjentów. 

Demencja starcza – co to jest?

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) demencja starcza, znana również jako otępienie starcze, rozwija się w wyniku postępującej neurodegeneracji tkanki nerwowej, co wiąże się z procesami starzenia organizmu. Choroba ta prowadzi do poważnych zaburzeń funkcji poznawczych, takich jak pamięć, rozumowanie, zdolność oceny sytuacji oraz orientacja w czasie i przestrzeni. Osoby dotknięte demencją często mają trudności z prawidłowym postrzeganiem rzeczywistości, co może powodować dezorientację i problemy w codziennym funkcjonowaniu. Charakterystyka i tempo postępu choroby są bardzo zróżnicowane, dlatego długość życia pacjenta zależy od wielu czynników, takich jak stadium demencji, choroby współistniejące oraz ogólna kondycja fizyczna i psychiczna.

Demencja jest problemem, który dotyczy ponad 400 tysięcy osób w Polsce i ponad 50 milionów ludzi na świecie. W związku z procesem starzenia się społeczeństw zachodnich oraz wydłużaniem średniej długości życia, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że do 2030 roku liczba osób z demencją osiągnie 80 milionów, a do 2050 roku może przekroczyć 150 milionów.

Psychoza starcza to zaburzenie psychiczne występujące u osób w podeszłym wieku, które często współistnieje z innymi chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak demencja. Może objawiać się halucynacjami, urojeniami, dezorientacją czy zaburzeniami nastroju. Przyczyną psychozy starczej są zazwyczaj zmiany w strukturze mózgu, niedokrwienie, infekcje, a także zaburzenia metaboliczne lub działania uboczne leków. 

Demencja starcza – przyczyny

Demencja starcza najczęściej wynika z intensywnej utraty komórek nerwowych i połączeń między nimi. Może występować w ramach różnych chorób, takich jak:

• Otępienie z ciałkami Lewy’ego (obejmujące m.in. chorobę Alzheimera i Parkinsona),
• Otępienie czołowo-skroniowe,
• Zmiany naczyniopochodne mózgu (np. związane z miażdżycą),
• Choroba Huntingtona,
• Powtarzające się urazy głowy (często u sportowców, np. bokserów),
• Niedobory witamin B6, B9 i B12,
• Niektóre choroby autoimmunologiczne, jak stwardnienie rozsiane.

Choroba Alzheimera to najczęstsza forma demencji starczej, stanowiąca około 60-70% przypadków otępienia. Główne objawy tej choroby to trudności z pamięcią, szczególnie w zakresie przyswajania nowych informacji oraz rozpoznawania osób i miejsc. Pacjenci mogą również doświadczać wyraźnych zmian w nastroju i zachowaniu. Diagnoza choroby Alzheimera opiera się na różnych metodach, w tym testach psychologicznych, takich jak test zegara, które pomagają ocenić funkcje poznawcze pacjenta.

Demencja starcza rozwija się przede wszystkim u osób powyżej 65. roku życia, ale nie jest naturalną częścią procesu starzenia się. Istnieją także czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby, w tym:

• Czynniki genetyczne (choć demencja rzadko jest dziedziczna, to obecność choroby u bliskich zwiększa ryzyko),
• Nadciśnienie tętnicze,
• Cukrzyca,
• Depresja,
• Izolacja społeczna,
• Niski poziom edukacji,
• Dyslipidemia (nieprawidłowy poziom cholesterolu),
• Palenie papierosów,
• Niezdrowa dieta,
• Nadmierne spożycie alkoholu,
• Niska aktywność fizyczna i umysłowa.

Demencja starcza – objawy

Objawy demencji starczej są dość typowe, ale nie muszą występować u każdej osoby starszej. Pierwsze oznaki demencji to problem z pamięcią krótkotrwałą, szczególnie zapominanie o codziennych czynnościach lub wydarzeniach sprzed kilku dni. W zaawansowanych stadiach choroby, pacjent może mieć trudności z przypomnieniem sobie wydarzeń zaledwie sprzed kilku minut.

W demencji starczej często pojawiają się zmiany w zachowaniu, takie jak agresja, która zwykle wynika z frustracji i poczucia bezsilności osoby chorej. Zmiany nastroju, takie jak niepokój, drażliwość czy pobudzenie, występują najczęściej wieczorem i są znane jako zespół zachodzącego słońca. Mogą pojawić się na różnych etapach choroby, zwiększając trudności w codziennym funkcjonowaniu.

W późniejszych stadiach demencji pacjent traci zdolność prawidłowego oceniania rzeczywistości, co może prowadzić do nieadekwatnego ubierania się w stosunku do pogody czy niezrozumienia konsekwencji swoich działań. Demencja starcza jest chorobą postępującą, a jej objawy nasilają się z upływem czasu. Leczenie skupia się głównie na łagodzeniu objawów, ponieważ nie ma jeszcze skutecznego sposobu na zatrzymanie rozwoju choroby. Długość życia pacjentów zależy od stopnia zaawansowania choroby, ale w większości przypadków jest to schorzenie, które znacząco wpływa na jakość życia i wymaga opieki.

Demencja starcza – etapy choroby

Z upływem czasu objawy demencji starczej stają się coraz bardziej wyraźne, a ich intensywność wzrasta, co prowadzi do trudności zarówno w codziennym funkcjonowaniu osoby chorej, jak i w jej relacjach z otoczeniem. Czas trwania poszczególnych etapów choroby, od wczesnego po późnego stadium, może się różnić w zależności od indywidualnych przypadków i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Wczesny etap demencji starczej

Pierwsze oznaki demencji są subtelne i mogą zostać zignorowane, zarówno przez pacjenta, jak i jego bliskich. Zwykle obejmują sporadyczne epizody zapominania, dezorientacji lub zaburzeń postrzegania czasu. Osoba chora może nie pamiętać, co robiła wcześniej tego dnia, mieć trudności w przypomnieniu sobie szczegółów z codziennych aktywności lub wydarzeń sprzed kilku dni.

Średni etap demencji starczej

W tym stadium objawy stają się coraz bardziej wyraźne i zauważalne dla otoczenia. Pacjent może zapominać o wydarzeniach z niedalekiej przeszłości, mieć trudności z przypomnieniem sobie imion osób, z którymi ma kontakt, oraz tracić poczucie czasu, nawet będąc w swoim własnym domu. Pojawiają się trudności w komunikacji, a osoba chora często powtarza pytania, na które już otrzymała odpowiedzi. Zmiany w zachowaniu mogą obejmować dezorientację, lęk czy impulsywność, a także chęć wychodzenia z domu i błądzenia po okolicy. Często wymaga wtedy pomocy przy podstawowych czynnościach, takich jak ubieranie się czy jedzenie.

Późny etap demencji starczej

W zaawansowanym stadium demencji pacjent nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie i wymaga stałej opieki. W tym okresie występują poważne zaburzenia pamięci, a chory może nie być w stanie rozpoznać bliskich osób, nawet członków rodziny. Zaburzenia czasu i przestrzeni są bardzo nasilone, a pacjent często nie ma świadomości swojego położenia. Zmiany w zachowaniu mogą obejmować agresję, a także trudności w poruszaniu się i wykonywaniu nawet podstawowych czynności, takich jak jedzenie czy higiena osobista.

Demencja starcza – profilaktyka i leczenie

Objawy demencji starczej nie zawsze występują u każdej osoby, a niektóre mogą w ogóle się nie ujawnić. Niestety, proces degeneracji tkanki nerwowej jest nieodwracalny, a zmiany, które już wystąpiły, pozostają na stałe. Istnieją jednak sposoby, by wspierać funkcjonowanie sieci neuronalnych, co może opóźnić skutki starzenia się mózgu. Podobnie jak mięśnie, nasz mózg potrzebuje regularnego treningu. Rozwiązywanie krzyżówek, czytanie książek czy rozwiązywanie zagadek to czynności, które pomagają utrzymać mózg w dobrej kondycji. Ważna jest również dieta, bogata w ryby, orzechy, warzywa i owoce, a uboga w tłuszcze zwierzęce i przetworzoną żywność. Regularna aktywność fizyczna, nawet codzienne spacery, wspomaga zdrowie układu nerwowego.

📌 Sprawdź Dieta dla mózgu, czyli MIND. Co spożywać, a co wykluczyć z jadłospisu

Leczenie demencji starczej ma charakter wieloaspektowy i obejmuje zarówno profilaktykę, jak i farmakoterapię. Najczęściej stosowane leki to inhibitory cholinesterazy, które wspomagają układ nerwowy. Dodatkowo, memantyna pobudza obszary mózgu odpowiedzialne za uczenie się i pamięć. W niektórych przypadkach konieczne jest także stosowanie leków przeciwdepresyjnych i uspokajających, a w przypadku agresji, leczenie tego objawu.

Opieka nad osobą z demencją starczą wymaga cierpliwości i zrozumienia. Ważne jest, by angażować chorego w codzienne czynności, nawet jeśli to wymaga czasu i trudności, oraz dawać mu wybór w kwestiach, które go dotyczą. Podczas rozmowy należy używać prostego, zrozumiałego języka i dać pacjentowi czas na odpowiedź, okazując szacunek i cierpliwość. W zaawansowanej demencji może być konieczne ograniczenie zdolności prawnych pacjenta, co pozwala zapobiec podejmowaniu nieświadomych decyzji finansowych lub zdrowotnych.

Podsumowanie – FAQ

1. Demencja starcza – do jakiego lekarza należy się udać?

Demencję starczą diagnozuje neurolog lub psychiatra, a w procesie leczenia może pomóc geriatra.

2. Demencja starcza – w jakim wieku może zacząć się rozwijać?

Demencja starcza zwykle zaczyna się rozwijać po 65. roku życia, choć w niektórych przypadkach może wystąpić wcześniej.

3. Jak zachowują się osoby z demencją starczą?

Osoby z demencją wykazują problemy z pamięcią, komunikacją, dezorientacją, apatią, są drażliwe, mają trudności w codziennym funkcjonowaniu oraz zmiany nastroju i zachowania.

Mgr Agnieszka Nowak