Jak rozpoznać cykl bezowulacyjny?

W przebiegu prawidłowego cyklu miesiączkowego dochodzi do owulacji (jajeczkowania), czyli uwolnienia z jajnika komórki jajowej gotowej do zapłodnienia. Jeżeli połączy się ona z plemnikiem, rozwinie się zarodek, co daje początek ciąży. Jajeczkowanie zachodzi pod kontrolą hormonów przysadki i estrogenów. Objawy, które mogą świadczyć o występowaniu cyklu bezowulacyjnego, to m.in.: brak miesiączki, zbyt częste lub rzadkie krwawienia oraz plamienie. Mogą one wynikać z różnych przyczyn. Dowiedz się więcej, czym jest cykl bezowulacyjny oraz jak można go rozpoznać.

Jak przebiega prawidłowy cykl miesiączkowy?

W przebiegu cyklu miesiączkowego, czyli płciowego, zachodzą regularne zmiany, które dotyczą budowy oraz funkcji jajników, macicy i pochwy. Cały proces przebiega pod kontrolą hormonów wydzielanych przez przysadkę mózgową – folikulotropowego (FSH) i lutealnego (LH) – oraz przez jajniki – estrogenów i progesteronu. Długość trwania cyklu miesiączkowego może zmieniać się m.in. w zależności od wieku czy etapu dojrzewania płciowego. U kobiety w okresie rozrodczym zwykle trwa między 21 a 32 dni, a średnio jest to 28 dni.

W fazie pierwszej cyklu miesiączkowego, czyli folikularnej, we krwi wzrasta stężenie hormonu folikulotropowego, co pobudza wzrost pęcherzyka Graafa w jajniku. Gonady wydzielają także estrogen, który powoduje zagęszczenie śluzu w macicy i zmienia środowisko pochwy. Następnie wzrasta stężenie hormonu lutealnego we krwi, co sprawia, że dochodzi do pęknięcia pęcherzyka, czyli owulacji (jajeczkowania). Uwolniona komórka jajowa przechodzi wówczas do jajowodu, gdzie może zostać zapłodniona przez plemnik w ciągu 24 godzin.

Druga faza cyklu jajnikowego jest określana jako przedmiesiączkowa lub lutealna. Wówczas pod wpływem hormonu lutealnego pęknięty pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte. Ma ono za zadanie wydzielać progesteron, czyli hormon, który umożliwia podtrzymanie ewentualnej ciąży.

Jak przebiega prawidłowa miesiączka?

Cykl miesiączkowy zależy od wielu okoliczności, m.in. od wieku, ogólnego stanu zdrowia, przyjmowanych leków i działania hormonów. Równowaga procesów w organizmie kobiety może zostać zaburzona także przez czynniki zewnętrzne, np. występowanie sytuacji stresowych.

Fizjologicznie krwawienie miesiączkowe powinno trwać około 3–4 dni. Podczas menstruacji kobieta traci zwykle od 30 do 80 ml krwi. Warto jednak pamiętać, że krwawienia u nastolatek oraz kobiet w wieku okołomenopauzalnym mogą występować nieregularnie i być bardziej lub mniej obfite. Wówczas odstępstwa od normy w tym zakresie nie są powodem do niepokoju.

Co to jest cykl bezowulacyjny?

Cykl miesiączkowy, w którego przebiegu nie występuje etap jajeczkowania, jest określany jako cykl bezowulacyjny. Nie dochodzi wówczas do uwolnienia komórki jajowej z dojrzałego pęcherzyka Graafa w jajniku.

Do zapłodnienia dochodzi w bańce jajowodu. Proces polega na połączeniu komórki jajowej i jednego z plemników, który znajduje się w układzie rodnym kobiety podczas owulacji. W wyniku zapłodnienia powstaje zygota, która następnie podlega wielu podziałom i przekształca się w zarodek. W tym mechanizmie zaburzenia na etapie owulacji znacznie utrudniają, a nawet mogą uniemożliwiać, uzyskanie ciąży.

Kiedy występuje cykl bezowulacyjny?

Cykle bezowulacyjne mogą występować fizjologicznie u dziewczynek krótko po pierwszej miesiączce, czyli menarche, oraz w okresie okołomenopauzalnym. Jeżeli natomiast pojawiają się u dorosłych miesiączkujący kobiet, ich obecność powinna wzbudzić czujność. Mogą bowiem towarzyszyć niektórym zaburzeniom czynności układu rozrodczego, np. zespołowi policystycznych jajników.

Fizjologiczne cykle bezowulacyjne

Cykle miesiączkowe w okresie pokwitania zwykle przebiegają bez etapu jajeczkowania. Owulacja pojawia się szybciej u dziewczynek, które zaczęły wcześnie dojrzewać płciowo. Zwykle po upływie około 3 lat po menarche większość cykli miesiączkowych ulega normalizacji. U niektórych dziewczynek okres ten może wydłużyć się nawet do 6 lat.

Krwawienia miesiączkowe u nastolatek w przebiegu cykli bezowulacyjnych mogą występować pod postacią:

• polymenorrhoea, czyli częstego miesiączkowania, gdy cykl trwa krócej niż 22 dni;
• metrorrhagia iuvenilis, tzw. krwawienie młodocianych, w którego przebiegu pojawiają się nieregularne, nawracające krwawienia, które mogą trwać ponad 10 dni. Występuje wówczas niecykliczne, a często niespodziewane, złuszczanie rozpulchnionej i pogrubiałej błony śluzowej macicy, czyli endometrium. Proces ten zachodzi, kiedy we krwi wzrasta stężenie estrogenów. Krwawienie acykliczne może pojawiać się także, gdy endometrium nie złuszcza się całkowicie podczas menstruacji. Dochodzi wówczas do stopniowego rozrostu błony śluzowej macicy przez mniej więcej 3 miesiące, co prowadzi do zahamowania miesiączki. Po tym czasie następuje powolne złuszczanie endometrium;
• oligomenorrhoea, kiedy cykl miesiączkowy trwa dłużej niż 34 dni, a krwawienie przyjmuje postać plamienia. Rzadkie miesiączki nie wymagają leczenia, jeżeli normują się po pewnym czasie, nie są bardzo obfite i nie towarzyszą im inne objawy, np. nadmierne owłosienie.

U kobiet w okresie okołomenopauzalnym cykle bezowulacyjne mogą przeplatać się z prawidłowymi. Zwykle dochodzi wówczas do zaburzenia równowagi hormonalnej, która prowadzi do przekwitania.

Nieprawidłowe cykle bezowulacyjne

Po 2–3 latach od pierwszej menstruacji krwawienia powinny występować regularnie. Cykl miesiączkowy zwykle przebiega już wówczas według ustalonego porządku i obejmuje wszystkie fazy. Z tego powodu jakiekolwiek zaburzenia tego procesu powinny wzbudzić czujność pacjentki i lekarza.

Styl życia i niektóre stany mogą sprzyjać występowaniu cykli bezowulacyjnych. Zaburzenia miesiączkowania częściej obserwujemy u kobiet, które:

• uprawiają sport zawodowo lub rekreacyjnie, ale decydują się na intensywne treningi;
• pracują fizycznie;
• są narażone na niektóre substancje chemiczne, np. tlenek etylenu;
• stosują źle zbilansowaną dietę, która może prowadzić do nadwagi, otyłości lub zbyt niskiej masy ciała;
• żyją w przewlekłym stresie.

Cykle bezowulacyjne towarzyszą niektórym chorobom, takim jak:

• zespół policystycznych jajników (PCOS) – w przebiegu tego zaburzenia w obrębie gonad występują liczne torbiele pęcherzykowe, które wytwarzają dodatkowe androgeny i estrogeny. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle u dziewczynek i młodych kobiet krótko po rozpoczęciu miesiączkowania, np.: skąpe krwawienia, nadmierne owłosienie, trudności z zajściem w ciążę, otyłość i oporność na insulinę;
• inne zaburzenia budowy i pracy jajników, np.: torbiele, włókniaki, zapalenie narządów miednicy mniejszej i zmiany nowotworowe;
• choroby tarczycy, np. niedoczynność;
• niewłaściwe wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową, w tym nadmiar prolaktyny, który może wywołać dysfunkcję gonad i zanik miesiączki;
• zbyt wysoki poziom androgenów, czyli męskich hormonów płciowych;
• zaburzenia nerwicowe i depresja.

Jakie mogą być objawy cyklu bezowulacyjnego?

Regularna i uważna obserwacja własnego ciała przez kobietę umożliwia wczesne wykrycie niepokojących zmian. Do objawów, które mogą sugerować występowanie cyklu bezowulacyjnego, należą m.in.:

• brak większej ochoty na współżycie w okolicach owulacji;
• nieregularne cykle miesiączkowe;
• brak bólu owulacyjnego, który zwykle lokalizuje się w podbrzuszu;
• stała temperatura ciała przez całą długość cyklu (podczas owulacji powinna być wyższa o około 0,5 stopnia Celsjusza);
• brak zmiany konsystencji, gęstości i koloru śluzu (w trakcie jajeczkowania jest on zwykle rzadszy i bardziej przezroczysty).

Jak rozpoznać cykle bezowulacyjne?

Jeżeli kobieta zaobserwuje u siebie nieregularne lub nieprawidłowe krwawienia miesięczne, ma trudności z zajściem w ciążę czy niepokoją ją inne objawy, które mogą towarzyszyć cyklom bezowulacyjnym, powinna zgłosić się na konsultację do ginekologa. Specjalista przeprowadzi dokładne badanie i zleci dodatkowe testy, na podstawie których zdecyduje o wprowadzeniu skutecznego leczenia.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1389–1404.
2. G. Jarząbek-Bielecka i in., Problem zaburzeń miesiączkowania u dziewcząt, „Endokrynologia Pediatryczna” 2019, t. 18, nr 1, s. 23−28.
3. V. Kumar i in., Robbins. Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 851.
4. Teresa Makowiec-Dąbrowska i in., Zaburzenia cyklu miesięcznego. Czy jest to problem, którym powinien się interesować lekarz służby medycyny pracy?, „Medycyna Pracy” 2004, nr 55, s. 161−167.
5. D.M. Takemoto, M.S. Beharry, What’s normal? Accurately and e9 ciently assessing menstrual function, „Pediatric Annals” 2015, nr 44, s. 213–217.
6. L. Bobin, A. Malinowski, Endometrial hyperplasias – diagnosis and treatment,„Przegląd Menopauzalny” 2007, t. 11, nr 4, s. 212–219.