Jakie choroby genetyczne mogą powodować nisko osadzone uszy?

Nisko osadzone uszy to jedna z cech dysmorficznych twarzoczaszki, obserwowana zarówno u osób zdrowych, jak i w przebiegu wielu chorób genetycznych. Sama w sobie nie stanowi choroby, jednak w połączeniu z innymi objawami może być istotnym sygnałem wskazującym na zespół wad wrodzonych lub defekt chromosomalny. W poniższym artykule omówimy rodzaje chorób genetycznych, którym towarzyszą nisko osadzone uszy, wyjaśnimy przyczyny i objawy tej cechy, a także metody diagnostyki chorób genetycznych.

Rodzaje chorób genetycznych powodujących nisko osadzone uszy

Nisko osadzone uszy mogą być obecne w wielu chorobach genetycznych, z których część jest dobrze znana i stosunkowo częsta, inne zaś należą do chorób rzadkich. Zalicza się do nich, m.in.:

• Zespół Downa (trisomia chromosomu 21) – jedna z najczęstszych trisomii. U pacjentów obserwuje się obecność nisko osadzonych uszu, płaską twarz, skośne szpary powiekowe, hipoplazję kości nosowej, wiotkość mięśniową oraz wady serca.
• Zespół Edwardsa (trisomia 18) – w przebiegu tej choroby obserwuje się m.in. nisko osadzone uszy, mikrognację (małą żuchwę), deformacje dłoni i stóp, a także znaczne opóźnienie rozwoju.
• Zespół Pataua (trisomia 13) – charakterystyczne objawy obejmują holoprozencefalię (wada rozwojowa mózgowia), rozszczep wargi i podniebienia, dodatkowe palce (polidaktylia), a także nisko osadzone i zdeformowane uszy.
• Zespół Turnera (monosomia X) – dotyczy wyłącznie dziewcząt. Oprócz nisko osadzonych uszu stwierdza się płetwiastą szyję, niską linię owłosienia, niski wzrost i pierwotny brak miesiączki.
• Zespół Noonan – choroba dziedziczona autosomalnie dominująco z fenotypem przypominającym zespół Turnera. Występują nisko osadzone, zrotowane uszy, hiperteloryzm (szeroko rozstawione oczy), krótka szyja oraz wady serca.
• Zespół DiGeorge’a (mikrodelecja 22q11.2) – towarzyszą mu nisko osadzone uszy o nietypowym kształcie, wady serca, hipoplazja grasicy, hipokalcemia i trudności w nauce.
• Zespół Williamsa (mikrodelecja 7q11.23) – nisko osadzone uszy to cecha fenotypowa występująca u części pacjentów. Dodatkowo występują również wady naczyniowe i opóźnienie rozwoju.
• Zespół Smith-Lemli-Opitz – zespół metaboliczny związany z zaburzeniami syntezy cholesterolu, objawiający się m.in. mikrocefalią (mały wymiar czaszki), rozszczepem podniebienia, deformacjami narządów płciowych i nisko osadzonymi uszami.
• Zespół Cri du Chat (5p-) – nazwa pochodzi od charakterystycznego płaczu przypominającego miauczenie kota. U chorych obserwuje się mikrocefalię, nisko osadzone uszy, hiperteloryzm i poważne upośledzenie umysłowe.
• Zespół Kabuki – rzadko występujący zespół z charakterystycznymi rysami twarzy, nisko osadzonymi uszami, twarzą przypominająca makijaż aktorów tradycyjnego teatru Kabuki, rozszczepem podniebienia i hipotonią (niskie ciśnienie tętnicze krwi).

Przyczyny i objawy nisko osadzonych uszu

Nisko osadzone uszy powstają na skutek m.in. nieprawidłowego rozwoju pierwszego i drugiego łuku skrzelowego w czasie embriogenezy. Uszy zaczynają się kształtować między około 5. a 9. tygodniem ciąży. Zakłócenia tego procesu mogą prowadzić do ich przemieszczenia w kierunku szyi lub deformacji małżowiny. W praktyce klinicznej uznaje się, że uszy są nisko osadzone, jeśli górna krawędź małżowiny ucha znajduje się poniżej poziomu linii przeprowadzonej między kątem oka a potylicą.

Nisko osadzone uszy często występują łącznie z: mikrognacją (małą żuchwą), hiperteloryzmem (zwiększona odległość między oczami), rozszczepami wargi i podniebienia, opóźnieniem rozwoju, wadami serca i nerek. Nisko osadzone uszy nie są schorzeniem samym w sobie, ale symptomem klinicznym, że rozwój zarodkowy mógł zostać zakłócony. U noworodków i niemowląt stanowią jedną z najczęściej ocenianych cech dysmorficznych w badaniu pediatrycznym i genetycznym. Ich obecność, zwłaszcza w towarzystwie innych cech, takich jak szeroka nasada nosa, niesymetryczna twarz, skrócona szyja czy upośledzenie wzrostu, może być kluczowa dla ustalenia podejrzenia zespołu genetycznego. W okresie niemowlęcym i dziecięcym taka cecha jest zazwyczaj punktem wyjścia do przeprowadzenia konsultacji genetycznej, zlecenia badań obrazowych (np. USG nerek, echokardiografii serca) oraz monitorowania rozwoju psychoruchowego. 

Metody diagnostyki chorób genetycznych

Diagnostyka genetyczna u dzieci z nisko osadzonymi uszami wymaga wieloetapowego podejścia, łączącego analizę fenotypu z zaawansowanymi badaniami molekularnymi. W pierwszym etapie diagnostycznym lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad rodzinny, analizę rodowodu oraz badanie przedmiotowe, obejmujące ocenę cech dysmorficznych, pomiary biometryczne i obserwację zachowania dziecka. Badaniami genetycznymi, które mogą być zastosowane w diagnostyce przyczyn opisanej cechy fenotypowej, są:

• kariotyp klasyczny (badanie cytogenetyczne) – umożliwia wykrycie dużych aberracji chromosomowych, np. trisomii (zespół Downa, Edwardsa, Pataua), monosomii (zespół Turnera).
• FISH (Fluorescence In Situ Hybridization) – metoda umożliwiająca identyfikację mikrodelecji, mikroduplikacji i translokacji, np. zespołu DiGeorge’a czy Williamsa.
• MLPA (Multiplex Ligation-dependent Probe Amplification) – pozwala wykryć delecje i duplikacje w wybranych regionach genomu.
• aCGH (mikromacierze porównawcze) – pozwala na identyfikację submikroskopowych zmian liczby kopii w całym genomie.
• WES (Whole Exome Sequencing) – sekwencjonowanie wszystkich egzonów genomu. Umożliwia wykrycie mutacji punktowych w genach, np. w zespole Noonan.
• Sekwencjonowanie nowej generacji (NGS) – to technika sekwencjonowania DNA, która umożliwia szybkie i dokładne analizowanie materiału genetycznego.