Jakie są możliwe przyczyny apatii seniora? Jak można jej zapobiegać? Kiedy warto wykonać badania?

Apatia to stan, który wyraża się poprzez utratę zainteresowań i odczuwania emocji. Dotyka wiele osób w podeszłym wieku. Zjawisko to ma różne przyczyny i na zasadzie błędnego koła pogłębia złe samopoczucie. Rozwiązanie problemu bywa jednak stosunkowo proste – czasem wystarczy wykonać podstawowe badania i zadbać lepiej o zdrowie, by odzyskać chęć do życia. Dowiedz się więcej!

Czym jest apatia seniora? Czym się charakteryzuje?

Apatia to stan psychiczny, który najprościej opisać można jako zobojętnienie. Charakteryzuje się:

• obniżoną zdolnością do odczuwania emocji;
• uczuciem pustki i bezsensu;
• utratą zainteresowania codziennym życiem;
• niewrażliwością na bodźce (emocjonalne, czasem nawet fizyczne);
• brakiem motywacji i energii do działania;
• przewlekłym zmęczeniem;
• rezygnacją z dotychczasowych aktywności;
• wycofaniem z kontaktów społecznych.

Apatia może dotknąć każdego. Niezwykle często jednak obserwuje się ją u osób w podeszłym wieku. Niestety, bywa utożsamiana z innymi zmianami nierozerwalnie związanymi ze starzeniem się. Zdarza się wręcz, że spadek aktywności czy zainteresowania światem zewnętrznym uznaje się za naturalny u starszych osób. A ponieważ apatia nie angażuje bliskich w takim stopniu, jak zaburzenia pamięci, problemy z koordynacją ruchową czy zachowania agresywne, nierzadko jest lekceważona.

Apatię seniorów zwykle przypisuje się zmianom otępiennym, choć są one tylko jedną z możliwych przyczyn stanu zobojętnienia. To złożone zjawisko, o tyle istotne, że nie tylko wynika z różnych schorzeń i problemów natury psychicznej, lecz także je wzmacnia. Apatia ma ogromny wpływ na jakość życia, a nawet może stać się przyczyną przedwczesnej śmierci. W definicję tego stanu wpisany jest brak dystansu do własnego położenia – senior może nie zdawać sobie sprawy, jak silnie popadł w zobojętnienie, a w związku z tym nie będzie szukał pomocy. Dlatego tak ważne jest zachowanie czujności wobec wszelkich objawów apatii.

Jak rozpoznać apatię u osób starszych?

Na obraz apatii składa się wiele czynników. Jej objawy rzeczywiście łatwo pomylić ze stanami wiążącymi się z podeszłym wiekiem, m.in. z dolegliwościami somatycznymi, spadkiem życiowej energii, większą męczliwością, osłabieniem funkcji poznawczych, nastrojami depresyjnymi, jakie mogą towarzyszyć żałobie po najbliższych czy bezsilnością wobec nieuchronnego upływu czasu. Gorszych dni nie wolno jednak mylić ze stanem permanentnego zobojętnienia, nawet w obliczu ważnych zdarzeń, zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych.

Symptomem apatii jest:

1. wyraźny spadek energii i chęci do życia – senior staje się obojętny wobec spraw, które wcześniej sprawiały mu radość, ale też tych, które wywoływały jego złość czy frustrację. Nie interesuje się światem zewnętrznym, nie cieszą go własne pasje. Brak mu życiowych celów, motywacji do działania, nawet jeśli chodzi o proste, codzienne aktywności. Dotknięty apatią senior może zaniedbywać rutynowe czynności, takie jak mycie się, ubieranie czy utrzymywanie w czystości mieszkania. Nie przykłada też większej wagi do jedzenia i picia;
2. wycofanie z życia społecznego – senior przestaje pielęgnować relacje towarzyskie, nie widzi potrzeby nawiązywania nowych. Niechętnie spotyka się nawet z bliskimi osobami, nie lubi wychodzić z domu. Życie w izolacji – podobnie jak rezygnacja z różnych form aktywności, niedostatki higieny osobistej czy niedożywienie – pogłębiają stan apatii. Ten z kolei wywiera negatywny wpływ na funkcje poznawcze, może prowadzić do zaburzeń snu, a nawet nasilać dolegliwości somatyczne.

Jakie są najczęstsze przyczyny apatii u seniorów?

Apatia u osób w wieku podeszłym może mieć wiele przyczyn, które często ze sobą współistnieją. Ich zrozumienie ma istotne znaczenie, ponieważ zazwyczaj sposobem na poprawę jakości życia seniora jest dotarcie do źródła problemu.

Choroby neurologiczne

Apatia bardzo często towarzyszy schorzeniom, w których przebiegu dochodzi do zaburzeń pracy mózgu i patologicznych zmian w obrębie jego tkanek. Występuje nawet u połowy osób cierpiących np. na chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona, otępienie czołowo-skroniowe, udar mózgu. Pojawienie się apatii w przebiegu tych schorzeń wiąże się z ich cięższym przebiegiem i wyższą śmiertelnością.

Inne choroby somatyczne

Brak energii i chroniczne zmęczenie często stanowią objaw przewlekłych schorzeń ogólnoustrojowych. Mogą pojawić się w przebiegu cukrzycy, niedoczynności tarczycy, niedokrwistości, chorób nowotworowych i wielu innych. Choroby te nie tylko wiążą się z uczuciem fizycznego wyczerpania, ale też mogą powodować obniżenie nastroju. Apatia z kolei nasila objawy somatyczne.

Zaburzenia psychiczne

Stan apatii towarzyszy wielu zaburzeniom psychicznym. Bardzo często jest objawem depresji, która – choć kojarzona z młodszymi osobami – u seniorów występuje powszechnie i nierzadko kończy się skutecznym samobójstwem. Apatia może pojawić się także m.in. u pacjentów z zaburzeniami lękowymi, schizofrenią. Podobnie jak w przypadku dolegliwości fizycznych, zobojętnienie na zasadzie błędnego koła nasila zaburzenie, które jest jego przyczyną.

Skutek uboczny zażywanych leków

Obniżenie napędu psychoruchowego i uczucie ciągłego zmęczenia często stanowią skutki uboczne zażywanych leków. Seniorzy zwykle stosują przewlekle farmakoterapię, czasami nie zdając sobie nawet sprawy z możliwych działań niepożądanych zażywanych preparatów. Nasilać je może zjawisko polipragmazji, czyli stosowanie wielu różnych specyfików równocześnie. Taka praktyka ma zresztą wiele innych negatywnych konsekwencji.

Niedożywienie

Brak apetytu, który prowadzi do niedożywienia, to jeden z możliwych skutków polipragmazji. Niedobory pokarmowe u seniorów mogą wynikać też z wielu innych przyczyn: niedostatku wiedzy o komponowaniu posiłków, względów finansowych, schorzeń układu pokarmowego, depresji i innych. Braki określonych substancji odżywczych wpływają na pracę mózgu, powodując obniżony nastrój i apatię.

Obniżona sprawność

Wycofanie z życia i złe samopoczucie mogą być u starszych osób konsekwencją naturalnego w podeszłym wieku spadku sprawności fizycznej i intelektualnej. Przykładowo, utrata masy mięśniowej ogranicza możliwości aktywności ruchowej, problemy ze słuchem utrudniają kontakty społeczne, a słabsza pamięć i zdolność koncentracji sprawiają, że seniorowi coraz trudniej nadążyć za zmianami w otaczającym go świecie.

Trudność w pogodzeniu się ze zmianami

Apatię i zniechęcenie mogą wywoływać wydarzenia wpisane w tzw. jesień życia. Należą do nich: przejście na emeryturę, utrata zdrowia, śmierć przyjaciół, współmałżonka. Zobojętnienie to jedna z możliwych reakcji wobec trudności pogodzenia się z przemijaniem. Co więcej, seniorzy mogą czuć się samotni, niepotrzebni, a nawet uważać, że są ciężarem dla innych, co także sprzyja pogłębiającej się apatii, utracie celów i brakowi chęci do życia.

Jak przeciwdziałać apatii u seniora?

Ryzyko destrukcyjnej apatii w wieku senioralnym jest bardzo wysokie. Co gorsze, zobojętnienie nasila problemy, które są jego przyczyną. Starszej osobie może brakować dystansu niezbędnego do tego, by poszukać adekwatnej pomocy. Brak energii i zainteresowania otoczeniem, a nawet własną osobą czyni stan apatii sytuacją bez wyjścia. Dlatego wszelkie objawy wskazujące na jego zaistnienie powinny być dla bliskich czy opiekunów seniora alarmującym sygnałem. Choć z apatii trudno wyrwać się o własnych siłach, istnieje wiele sposobów na to, by pomóc osobie, która straciła chęć i energię do życia.

Konsultacja ze specjalistą

Postępowanie w przypadku apatii musi być dostosowane do możliwych przyczyn tego stanu. Podstawą działania jest zawsze wizyta u lekarza (internisty, kardiologa, diabetologa, psychiatry…), który przeprowadza wywiad oraz badanie przedmiotowe, zleca badania diagnostyczne i na tej podstawie może wykryć ewentualne schorzenia i wdrożyć optymalne leczenie. Często nawet sama odpowiednio dobrana (z uwzględnieniem schorzeń współistniejących i innych zażywanych leków) farmakoterapia może poprawić psychiczne i fizyczne samopoczucie seniora, co przekłada się pozytywnie na zainteresowanie otaczającym go światem i możliwości uczestniczenia w życiu społecznym.

Prawidłowo skomponowana dieta

Błędy dietetyczne mogą stać się przyczyną obniżonego nastroju i spadku energii u osób w każdym wieku. Seniorzy są szczególnie wrażliwi na niedobory pokarmowe, które trudniej skompensować przy wynikającym z wieku spowolnionym metabolizmie komórkowym. Podstawą jest oczywiście zdrowa dieta – bogata w białko, tłuszcze nienasycone, witaminy, minerały, błonnik, a wolna od nadmiaru cukrów prostych czy nasyconych kwasów tłuszczowych. Jednak nawet przy rozsądnym sposobie odżywiania się senior może cierpieć na niedobory określonych substancji (np. witaminy D3), które bywają powodem braku energii. I w tym przypadku warto wykonać rutynowe badania laboratoryjne, które pozwolą ustalić przyczynę problemu.

Aktywizacja seniora

Niezależnie od przyczyn stanu apatii sposobem walki z jej objawami jest aktywizacja seniora rozumiana jako zapewnienie mu:

• stałego rytmu dnia – od uporządkowania rutynowych czynności, takich jak higiena osobista, jedzenie czy sen, po codzienne rytuały, do których może należeć spacer (samodzielny lub z opiekunem) czy partia szachów;
• dostosowanej do jego możliwości, regularnej aktywności ruchowej, w szczególności na świeżym powietrzu (poprawia kondycję fizyczną i powoduje uwalnianie tzw. hormonów szczęścia odpowiedzialnych za dobry nastrój);
• aktywności intelektualnej obejmującej zarówno rozrywki umysłowe (lekturę, gry planszowe, krzyżówki itp.), jak i uczestnictwo w grupowych zajęciach dla seniorów, które dodatkowo stwarzają okazję do kontaktu z innymi ludźmi.

Nieoceniona rola kontaktów społecznych

Rozwiązaniem wielu problemów, z jakimi zmaga się osoba w podeszłym wieku, jest życzliwy kontakt z drugim człowiekiem. Jeżeli zaobserwujesz u bliskiego Ci seniora objawy apatii, okaż mu jak najwięcej uwagi, zapewnij empatycznego, oddanego swojej pracy opiekuna oraz inne możliwości relacji z ludźmi (np. poprzez wspomnianą już aktywność w klubach seniora).

Remedium na zniechęcenie i brak motywacji do życia bardzo często okazuje się szczera rozmowa czy zaangażowanie we wspólne aktywności. Dzięki relacjom społecznym czujemy się ważni i potrzebni. Nie bez znaczenia jest także fakt, że tylko poprzez więź można zbudować zaufanie, bez którego trudno udzielić skuteczne wsparcie.