Kolka wątrobowa – czym jest i jak sobie z nią radzić?

Kolka wątrobowa, inaczej kolka żółciowa, objawowa kamica żółciowa, atak pęcherzyka żółciowego lub atak kamieni żółciowych, to stan nagłego ataku bólowego wywołanego tymczasowym zablokowaniem przewodu pęcherzykowego przez kamień żółciowy. Ból w kolce żółciowej powtarza się okresowo, występuje zazwyczaj w prawej górnej części brzucha i ma dość duże nasilenie. Trwa od 15 minut do kilku godzin i najczęściej występuje po spożyciu ciężkiego, tłustego posiłku lub po posiłku w nocy. Co jeszcze charakteryzuje kolkę żółciową?

Kolka żółciowa – kogo dotyczy?

W krajach rozwiniętych od 10 do 15% dorosłych ma kamienie żółciowe. Spośród osób z kamieniami żółciowymi kolka żółciowa występuje u 1 do 4% każdego roku. U około 30% osób w ciągu roku po ataku pojawiają się dalsze problemy związane z obecnością kamieni żółciowych. U około 15% osób cierpiących na kolkę żółciową ostatecznie rozwija się zapalenie pęcherzyka żółciowego, jeśli nie jest ona skutecznie leczona. Do innych, groźnych powikłań kamicy żółciowej należy zapalenie trzustki.

Kolka wątrobowa – przyczyny 

Ból dróg żółciowych jest najczęściej spowodowany niedrożnością przewodu żółciowego wspólnego lub przewodu pęcherzykowego, czyli zablokowaniem ich przez kamień żółciowy. Obecność kamieni żółciowych jest częstym przypadkowym znaleziskiem i w przypadku braku objawów choroby, nie zawsze wymaga leczenia. Ponadto ból dróg żółciowych może być związany z zaburzeniami czynnościowymi dróg żółciowych, tzw. bólem dróg żółciowych bez kamieni (ból bez kamieni) i może występować nawet u pacjentów po cholecystektomii (usunięciu pęcherzyka żółciowego), prawdopodobnie jako konsekwencja dysfunkcji dróg żółciowych i zwieracza Oddiego. Ostre epizody bólu dróg żółciowych mogą być wywoływane lub zaostrzane przez niektóre pokarmy, najczęściej te o wysokiej zawartości tłuszczu.

Kolka wątrobowa – stres

Inicjatorem kolki wątrobowej jest głównie zjedzenie tłustego posiłku. Zdarzają się jednak przypadki, w których kolka występuje po wysiłku fizycznym lub narażeniu na stres. 

Kolka żółciowa – objawy 

Ból jest najczęściej występującym objawem związanym z kolką żółciową. Zazwyczaj opisywany jest jako ostry, skurczowy, tępy lub silny ból w prawym górnym kwadrancie brzucha, który może promieniować do prawego ramienia lub rzadziej za mostek.

Osoby dotknięte kolką wątrobową odczuwają również zazwyczaj ból po spożyciu tłustego posiłku. Ból kolkowy często trwa dłużej niż 30 minut, nawet do kilku godzin. Ból spowodowany kolką żółciową może być tak silny, że chorzy sami zgłaszają się na pogotowie lub do szpitala w celu uzyskania leczenia. Ból w kolce żółciowej ustępuje po pomyślnym wydaleniu kamienia żółciowego, jednak dyskomfort może utrzymywać się przez około 24 godziny po ustąpieniu największego bólu.

Kolkę żółciową można odróżnić od innych schorzeń układu trawiennego o podobnych objawach, takich jak niestrawność, refluks żołądkowy lub zgaga, ponieważ ból spowodowany kolką żółciową nie ustępuje po wymiotach, wypróżnieniu lub oddaniu gazów. Ból kolkowy nie jest również łagodzony przez zmiany postawy ani leki zobojętniające kwas żołądkowy. Epizody kolki żółciowej są na ogół okresowe, a chorzy mogą nie mieć ataku przez kilka tygodni lub miesięcy, zanim wystąpi on ponownie.

Pacjenci z kolką żółciową zwykle mają prawidłowe parametry życiowe, podczas gdy pacjenci z zapaleniem pęcherzyka żółciowego zwykle mają gorączkę i w subiektywnym odczuciu czują się bardziej „chorzy”. 

Badania laboratoryjne, które należy zlecić, pacjentom z objawami kolki żółciowej obejmują pełną morfologię krwi, próby wątrobowe i lipazę. W przypadku kolki żółciowej wyniki badań laboratoryjnych zwykle mieszczą się w granicach normy. 

Nieprawidłowe stężenia ALT i AST (alaninowa aminotransferaza i asparaginianowa aminotransferaza) zwykle sugerują chorobę wątroby, podczas gdy podwyższony poziom bilirubiny i fosfatazy alkalicznej sugeruje niedrożność przewodu żółciowego wspólnego. Jeśli stężenie lipazy jest podwyższone, należy brać pod uwagę możliwość zapalenia trzustki, a jedną z przyczyn zapalenia trzustki jest kamica żółciowa.

Powikłania kamicy żółciowej

Obecność kamieni żółciowych może prowadzić do zapalenia pęcherzyka żółciowego, zapalenia dróg żółciowych lub do ostrego zapalenia trzustki. Rzadko kamień żółciowy utyka w zastawce krętniczo-kątniczej, która łączy kątnicę i jelito kręte, powodując niedrożność jelit spowodowaną kamieniami żółciowymi (mechaniczną niedrożność jelit).

Powikłania wynikające z opóźnionej operacji obejmują zapalenie trzustki, ropniaka i perforację pęcherzyka żółciowego, zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie dróg żółciowych i żółtaczkę obturacyjną.

Rzadko występujący ból dróg żółciowych przy braku kamieni żółciowych, znany jako zespół po cholecystektomii, może poważnie wpłynąć na jakość życia pacjenta, nawet przy braku postępu choroby.  

Czynniki ryzyka występowania kamieni żółciowych 

Czynniki ryzyka tworzenia się kamieni żółciowych z cholesterolu obejmują:

• wiek,
• płeć żeńską, 
• historię rodzinną, 
• ciąże, 
• porody, 
• otyłość, 
• antykoncepcję hormonalną, 
• cukrzycę, 
• marskość wątroby, 
• stosowanie postu przerywanego, 
• szybką utratę wagi, 
• całkowite żywienie pozajelitowe, 
• chorobę jelita krętego i upośledzone opróżnianie pęcherzyka żółciowego.

U pacjentów z kamieniami żółciowymi i kolką żółciową występuje zwiększone ryzyko powikłań, w tym zapalenia pęcherzyka żółciowego. Powikłania wynikające z kamicy żółciowej wynoszą 0,3% rocznie, dlatego profilaktyczna cholecystektomia jest rzadko wskazana, chyba że pacjent należy do szczególnej populacji: osób z porcelanowym pęcherzykiem żółciowym, osób kwalifikujących się do przeszczepu narządu, diabetyków i osób z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. 

Diagnostyka kamicy żółciowej

Diagnozę kamicy żółciowej ustala się na podstawie objawów i wyników badań laboratoryjnych występujących u danej osoby. Złotym standardem obrazowania w przypadku obecności kamieni żółciowych jest ultrasonografia prawego górnego kwadrantu brzucha. Istnieje wiele powodów takiego wyboru, w tym brak narażenia na promieniowanie, niski koszt i dobra dostępność w szpitalach. Dodatkowo badanie ultrasonograficzne może z dużą czułością wskazać zapalenie pęcherzyka żółciowego lub kamicę przewodową. 

Tomografia komputerowa (TK) nie jest wskazana w przypadku badania choroby pęcherzyka żółciowego, ponieważ 60% kamieni nie jest radioprzepuszczalnych. TK należy stosować wyłącznie w przypadku występowania innej patologii wewnątrzbrzusznej lub niepewnej diagnozy. Endoskopowa wsteczna cholangiopankreatografia (ERCP) powinna być stosowana w przypadku, gdy badania laboratoryjne sugerują obecność kamienia żółciowego w przewodzie żółciowym. 

Kolka żółciowa – leczenie

Leczenie ataku kolki żółciowej polega zazwyczaj na operacji usunięcia pęcherzyka żółciowego. Operacja może być wykonana przez małe nacięcia (laparoskopowo) lub przez pojedyncze, większe nacięcie. Operacja otwarcia jamy brzusznej przez większe nacięcie wiąże się z większą liczbą powikłań niż operacja laparoskopowa. Operacja jest wykonywana w znieczuleniu ogólnym. U osób, które nie mogą przejść operacji, można spróbować zastosować leki w celu rozpuszczenia kamieni lub litotrypsję falą uderzeniową.

Operacja jest ostateczną formą leczenia objawowej kamicy żółciowej, prowadzącej do kolki. Początkowe leczenie kamicy żółciowej obejmuje łagodzenie objawów i korygowanie zaburzeń elektrolitowych i płynowych, które mogą wystąpić podczas ewentualnych wymiotów. 

Kolka wątrobowa – domowe sposoby 

Ból kolkowy można leczyć w domu środkami przeciwzapalnymi, przeciwbólowymi takimi jak NLPZ oraz środkami rozkurczowymi. 

Lek. med. Katarzyna Lizak