Leiszmanioza – objawy, leczenie, przebieg

Leiszmanioza jest chorobą tropikalną, stąd wydaje się, że nie może nas dotyczyć. Jednak, czy planując wakacje, zastanawiamy się, czy przypadkiem nie jest to teren endemicznego występowania tej choroby? Warto się dowiedzieć co zrobić, by nie przywieźć ze sobą tej bolesnej pamiątki z wakacji.

Leiszmanioza – co to za choroba?

Leiszmanioza to choroba pasożytnicza wywołana przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania spp. należące do wiciowców. Ich rezerwuarem są ludzie, udomowione zwierzęta, a także gatunki dziko żyjące. Przenoszona jest z udziałem wektorów, jakimi są muchówki (moskity) z rodzaju Phlebotomus lub Lutzomyja. Do zakażenia (prawidłowo – zarażenia) dochodzi:

• w wyniku ukąszenia moskita;
• wertykalnie (z matki na dziecko);
• przez transfuzję krwi;
• przez stosowanie narkotyków dożylnych lub w wyniku zabrudzenia rany materiałem od zakażonego owada.

W krajach endemicznego występowania leiszmaniozy, główne czynniki ryzyka stanowią ubóstwo, migracje ludności, brak higieny, niedożywienie oraz obniżenie odporności. 

Leiszmanioza – epidemiologia

Leiszmanioza jest chorobą charakterystyczną dla klimatu tropikalnego i subtropikalnego (wyjątkiem jest Australia i Oceania). W zależności od geograficznego występowania pierwotniaka choroba może przybierać różne postacie: 

• skórną,
• skórno-śluzówkową,
• trzewną.

Postać skórna charakterystyczna jest dla Bliskiego Wschodu, Azji Środkowej i Wschodniej, Afryki i Ameryki Środkowej. Występowanie postaci skórno- śluzówkowej przypisuje się Ameryce Południowej, natomiast postać trzewna pojawia się w Azji Środkowej i Południowej, Afryce, Ameryce Środkowej. W Europie z leiszmaniozą mamy do czynienia w Basenie Morza Śródziemnego i przeważa tu postać skórna i trzewna. Leiszmanioza nie jest chorobą typową dla naszego klimatu, stąd zachorowania mogą pojawić się tylko wówczas, gdy czynnik zakaźny zostaje przywieziony z podróży do krajów tropikalnych lub zawleczony przez imigrantów. 

Leiszmanioza skórna – objawy

Czynnikami etiologicznymi leiszmaniozy skórnej są L. tropica, L.major, L.aethiopica, L.mexicana, L.braziliensis. Leiszmanioza skórna objawia się zwykle wystąpieniem zmian w miejscu ukąszenia moskita. Okres inkubacji wynosi od kilku miesięcy do nawet 2 lat od ukąszenia.

Po ukąszeniu pojawia się guzek, który następnie powiększa się i przechodzi w owrzodzenie. Zmiany są charakterystyczne dla odsłoniętych części ciała, takich jak twarz czy dłonie. Brzegi ran są twarde, wyraźnie odgraniczone i uniesione, a wokół pojawiać się mogą zmiany ogniskowe. Dodatkowo z owrzodzenia może sączyć się krew lub ropa, albo może być pokryte strupem. Czasem w przebiegu choroby może dojść do zapalenia naczyń chłonnych, wyczuwalnego jako guzki podskórne. Najczęściej zmiany ustępują samoistnie (nawet do 75% zmian goi się w przeciągu 4-6 miesięcy). Występowanie przewlekłych owrzodzeń skóry na odsłoniętych fragmentach ciała, powinno skłonić klinicystę do diagnostyki w kierunku leiszmaniozy skórnej.

Leszmanioza trzewna – objawy

Leiszmanioza trzewna, inaczej zwana narządową, to najcięższa postać Leiszmaniozy. Czynnikami etiologicznymi zakażenia są: Leishmania donovani complex (L. donovani, L.infantum, L.chagasi). Okres inkubacji po ukąszeniu może wynosić od 10 dni do nawet kilku miesięcy, lecz choroba może pozostać utajona przez wiele lat. Najczęściej występuje w Indiach i Sudanie. Objawami charakterystycznymi dla leiszmaniozy trzewnej są:

• przewleka gorączka,
• zmiany skórne – łuszczenie, łamliwość włosów i paznokci,
• splenomegalia,
• pancytopenia,
• spadek masy ciała,
• osłabienie i zmęczenie,
• biegunka,
• hiperpigmentacja skóry (wokół ust, na policzkach, stopach, rękach, w linii środkowej brzucha),
• krwawienia,
• niedokrwistość,
• zakażenia współistniejące,
• powiększenie wątroby i węzłów chłonnych,
• obrzęki,
• hipoalbuminemia,
• hipergammaglobulinemia poliklonalna.

Przyjmuje się, że w przypadku stwierdzenia splenomegalii (powiększenia śledziony), pancytopenii (zmniejszenia ilości krwinek czerwonych, białych, płytek krwi) i przewlekłej gorączki u pacjenta należy podejrzewać u chorego leiszmaniozę trzewną. 

Ze szczególnym obrazem leiszmaniozy trzewnej mamy do czynienia u osób z obniżoną odpornością (chorzy na AIDS, immunosupresja). U chorych takich objawy są nietypowe lub mogą wcale nie wystąpić, natomiast pasożyt może umiejscawiać się w nietypowych okolicach, takich jak drogi moczowe, skóra czy jelita. 

Leiszmanioza skórno–śluzówkowa – objawy

Leiszmanioza skórno-śluzówkowa wywoływana jest przez Leishmania vianna spp. U chorego pojawiają się takie objawy jak:

• niedrożność jamy nosowej,
• krwawienia z nosa,
• owrzodzenia i perforacja przegrody nosowej.

Równocześnie mogą występować owrzodzenia na skórze, a ww. objawy mają tendencję do pojawiania się nawet po ich zagojeniu. Brak leczenia skutkuje rozprzestrzenieniem się choroby na całą jamę ustną (podniebienie, wargi, policzki), co prowadzi do uszkodzenia sąsiadujących tkanek. 

Leiszmanioza – diagnostyka

Rozpoznania dokonuje się na podstawie wywiadu przeprowadzonego przez lekarza (podróże, możliwy kontakt z zakażonymi) oraz badania mikroskopowego na obecność Leishmania spp. Dla leiszmaniozy trzewnej obecność pierwotniaka wykrywa się w aspiratach szpiku kostnego i w testach molekularnych (identyfikacja DNA). Stosuje się też metody serologiczne wykrywające obecność przeciwciał IgG dla antygenów pasożyta. W leiszmaniozie skórnej i skórno-śluzowej diagnozę stawia się na podstawie mikroskopowej oceny wycinków pobranych z brzegów owrzodzeń. Dodatkowo u chorego oznaczyć można morfologię krwi, enzymy wątrobowe, a także ilość białka w surowicy. 

Leiszmanioza – leczenie

Leczenie postaci skórnych i skórno-śluzówkowych opiera się na zastosowaniu antymonoglukonianu sodu (miejscowo lub dożylnie). Czasami u chorych ze skórną i skórno-śluzówkową leiszmaniozą stosuje się metody fizyczne (krioterapia, termoterapia, łyżeczkowanie zmian), jednak ryzyko wtórnych zakażeń w takich przypadkach jest bardzo wysokie. Próbowano również leczenia za pomocą amfoterycyny B i miltefozyny, jednak nie dają one aż tak dobrych wyników jak leczenie antymonoglukonianem sodu.

Leczenie leiszmaniozy trzewnej opiera się na podawaniu amfoterycyny B w cyklu 10-dniowym, co daje szanse na wyzdrowienie nawet u 95% zarażonych pacjentów. Czasem stosuje się również antymonoglukonian sodu.

W każdej postaci leiszmaniozy, w leczeniu istotne jest stosowanie farmaceutyków eliminujących schorzenia współistniejące: niewydolność narządową, niedokrwistości, infekcje skóry i błon śluzowych oraz niedożywienie. Nieleczona lub leczona nieprawidłowo leiszmanioza trzewna prowadzi do śmierci nawet 95 % pacjentów. Główną przyczyną zgonów w jej przebiegu są wtórne infekcje narządowe.

Mimo że leiszmanioza jest chorobą rzadko występującą i nie jest charakterystyczna dla naszego klimatu, nie należy bagatelizować możliwości zachorowania na tę chorobę pasożytniczą. Rozwinięta turystyka sprawia, że często jako kierunki wakacyjne wybieramy kraje tropikalne i subtropikalne, które stanowią miejsca endemicznego występowania leiszmaniozy. Również powszechne migracje ludności do naszego kraju umożliwiają pojawienie się pasożyta. W przypadku niepokojących objawów warto udać się do lekarza specjalisty od chorób tropikalnych, a profilaktycznie stosować ochronę przed moskitami (repelenty, moskitiery), unikać miejsc ich bytowania oraz zakładać ubrania chroniące przed ukąszeniami.

Mgr Jolanta Pawłowska