Miażdżyca tętnic szyjnych – rozpoznawania objawów i kompleksowa diagnostyka

Tętnice szyjne odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu prawidłowego dopływu krwi do mózgu, dlatego zaburzenia w ich funkcjonowaniu mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Miażdżyca tętnic szyjnych, będąca najczęstszą przyczyną zwężenia tych naczyń, stanowi poważne zagrożenie, gdyż może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak niedokrwienny udar mózgu czy przemijające napady niedokrwienia. Wczesne rozpoznanie tej choroby i właściwa diagnostyka są zatem kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania niebezpiecznym incydentom.

Czym jest miażdżyca tętnic szyjnych?

Miażdżyca to przewlekły proces chorobowy, w którym dochodzi do gromadzenia się w ścianach tętnic różnego rodzaju substancji, takich jak cholesterol, lipidy, elementy tkanki łącznej i komórki zapalne. W efekcie następuje stopniowe zwężanie światła naczyń, co ogranicza przepływ krwi do narządów. W przypadku tętnic szyjnych, będących głównymi naczyniami zaopatrującymi mózg, taki proces może prowadzić do poważnych zaburzeń ukrwienia tego kluczowego dla organizmu narządu.

📌 Przeczytaj, czym jest choroba wieńcowa

Czynniki ryzyka miażdżycy tętnic szyjnych

Rozwój miażdżycy tętnic szyjnych jest uwarunkowany wieloma czynnikami, z których część można modyfikować, a część niestety nie podlega kontroli. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

Czynniki modyfikowalne

• Nieprawidłowa dieta – spożywanie dużych ilości tłuszczów nasyconych, trans oraz cukrów prostych,
• brak aktywności fizycznej,
• palenie tytoniu,
• nadwaga i otyłość,
• nieleczone nadciśnienie tętnicze,
• nieleczona cukrzyca.

Czynniki niemodyfikowalne

• Wiek – ryzyko wzrasta wraz z wiekiem,
• płeć – częściej dotyczy mężczyzn,
• predyspozycje genetyczne – występowanie miażdżycy w rodzinie,
• hipercholesterolemia.

Kontrola i modyfikacja czynników ryzyka, na które mamy wpływ, są kluczowe w zapobieganiu rozwojowi miażdżycy tętnic szyjnych.

Objawy miażdżycy tętnic szyjnych

Miażdżyca tętnic szyjnych może długo przebiegać bezobjawowo, dopóki zwężenie naczyń nie osiągnie zaawansowanego stadium. Jednak gdy dojdzie do istotnego ograniczenia przepływu krwi do mózgu, mogą pojawić się charakterystyczne, opisane poniżej objawy.

Objawy neurologiczne

• Przemijające niedowłady lub porażenia kończyn,
• zaburzenia czucia, w tym parestezje (mrowienie, drętwienie),
• problemy z mową (afazja – utrata zdolności do rozumienia i tworzenia wypowiedzi, dysartria – zaburzenie mowy polegające na niewyraźnym wymawianiu głosek),
• zaburzenia widzenia, w tym nagłe zaniewidzenie na jedno oko.

Objawy ogólne

• Bóle i zawroty głowy,
• szumy uszne,
• zaburzenia równowagi i chodu,
• chwilowe utraty przytomności.

Należy podkreślić, że nawet jeśli pacjent nie doświadcza wyraźnych objawów, miażdżyca tętnic szyjnych może stanowić poważne zagrożenie, zwiększając ryzyko udaru mózgu.

Diagnostyka miażdżycy tętnic szyjnych

Wczesne rozpoznanie miażdżycy tętnic szyjnych jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia i zapobiegania powikłaniom. W tym celu wykorzystuje się następujące badania:

1. Wywiad i badanie fizykalne – lekarz pyta pacjenta o historię choroby, przypadki miażdżycy w rodzinie, narażenie na czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy. Następnie przeprowadza dokładne badanie fizykalne, oceniając m.in.: jakość tętna na tętnicach szyjnych, podobojczykowych, ramiennych, różnice w ciśnieniu tętniczym pomiędzy obiema kończynami górnymi, obecność szmerów nad tętnicami szyjnymi.
2. Główną metodą oceny zwężenia tętnic szyjnych są badania obrazowe, które pozwalają dokładnie ocenić stopień zwężenia i ryzyko powikłań.
   • Najczęściej stosowane badanie to USG Doppler. To nieinwazyjne badanie, które mierzy przepływ krwi przez tętnice szyjne. Pozwala ocenić zarówno obecność blaszki miażdżycowej, jak i stopień zwężenia tętnicy. U pacjentów z miażdżycą tętnic szyjnych ocenia się ryzyko udaru, które jest zależne od stopnia zwężenia tętnic oraz objawów klinicznych. Stopień zwężenia tętnicy szyjnej klasyfikowany jest w następujący sposób:
     • <50% – niskie ryzyko,
     • 50–69% – umiarkowane ryzyko,
     • ≥70% – wysokie ryzyko, często wymagające leczenia zabiegowego.
   • Angiografia rezonansu magnetycznego (ang. Angio Magnetic Resonance, MRA) – to zaawansowana metoda obrazowania. MRA to badanie wykorzystujące rezonans magnetyczny do obrazowania naczyń krwionośnych. Pozwala uzyskać trójwymiarowy obraz tętnic szyjnych i wykryć zwężenia lub niedrożności. Zwykle wykonuje się MRA bez użycia kontrastu, jednak w niektórych przypadkach można zastosować środek kontrastujący, aby uzyskać bardziej szczegółowy obraz.
   • Angiografia tomografii komputerowej (CTA, ang. Computed Tomography Angiography) – jest szybszym badaniem niż MRA i również pozwala na ocenę tętnic z użyciem promieni rentgenowskich oraz kontrastu jodowego. Jest bardzo dokładna i może pomóc w planowaniu leczenia, np. chirurgii lub angioplastyki.
   • Angiografia klasyczna (DSA, cyfrowa angiografia subtrakcyjna, ang. Digital Subtraction Angiography) – to inwazyjna metoda, która polega na wprowadzeniu cewnika do tętnicy (zwykle przez pachwinę) i podaniu środka kontrastującego, który uwidacznia przepływ krwi przez tętnice. To najbardziej precyzyjne badanie, jednak ze względu na inwazyjność stosuje się je rzadziej, głównie przed planowanymi zabiegami operacyjnymi.
3. Badania laboratoryjne mogą wspierać diagnostykę, szczególnie w ocenie czynników ryzyka miażdżycy.
   • Lipidogram – badanie poziomu cholesterolu całkowitego, LDL („złego” cholesterolu), HDL („dobrego” cholesterolu) oraz trójglicerydów. Wysoki poziom LDL i niski HDL są czynnikami ryzyka miażdżycy.
   • Cukier we krwi (glukoza na czczo) – cukrzyca jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy.
   • Hs-CRP (wysokoczułe białko C-reaktywne) – podwyższony poziom CRP może świadczyć o stanie zapalnym, który sprzyja tworzeniu się blaszek miażdżycowych.

📌 Poznaj pakiet badań sercowych

Kompleksowa diagnostyka, obejmująca badania obrazowe i laboratoryjne, pozwala lekarzowi na precyzyjne określenie stopnia zaawansowania zmian miażdżycowych w tętnicach szyjnych i zaplanowanie optymalnego leczenia.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska