Nicienie – czym są? Jak rozpoznać zakażenie? Badania

Nicienie to grupa bezkręgowców, do których należą m.in.: owsik ludzki, glista ludzka, włosień kręty i tęgoryjec dwunastnicy. Pasożyty te mogą wnikać do organizmu człowieka i wywoływać wiele uciążliwych objawów. Na świecie z infestacją pasożytniczą wywołaną przez nicienie może zmagać się nawet 1,5 miliarda osób. Jakie symptomy wskazują na zakażenie? Jakie badania wykonać? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz poniżej.

Czym są nicienie?

Nicienie są typem bezkręgowców, które niegdyś zaliczane były to grupy obleńców (robaków obłych). Charakteryzują się wydłużonym ciałem, przeważnie kolistym w przekroju. Niemal 300 z gatunków nicieni może być przyczyną infestacji pasożytniczej u człowieka. Do zarażenia może dojść w wyniku spożycia produktów zanieczyszczonych jajami pasożyta (np. glisty ludzkiej) lub niepoddanego obróbce termicznej mięsa (np. dziczyzny zawierającej larwy włośnia krętego). Zarażeniu nicieniami u człowieka sprzyja także niedostateczna higiena rąk.

Jakie nicienie może mieć człowiek?

Nie sposób omówić wszystkich nicieni, które wywołują choroby pasożytnicze u człowieka. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

Glista ludzka

Glista ludzka (Ascaris lumbricoides) wywołuje u człowieka chorobę określaną mianem glistnicy. Do zarażenia dochodzi najczęściej w wyniku kontaktu z glebą zanieczyszczoną jajami pasożyta lub spożycia niedokładnie umytych płodów rolnych. Jaja glisty ludzkiej są oporne na działanie czynników środowiskowych i mogą przetrwać w glebie nawet kilkanaście miesięcy. Dorosły osobnik przebywa w jelicie człowieka od 10 do 24 miesięcy, dziennie wydalając ponad 200 tysięcy jaj.

Aby zrozumieć, skąd biorą się objawy glistnicy, warto poznać podstawowe informacje na temat cyklu rozwojowego glisty ludzkiej. Po zarażeniu w przewodzie pokarmowym żywiciela z jaj uwalniają się larwy, które następnie przedostają się z jelita do krwi. Stamtąd są transportowane do wątroby i płuc. Z pęcherzyków płucnych wędrują do oskrzeli i gardła, podrażniają jego śluzówkę i stymulują odruch kaszlu. Podczas odkrztuszania larwy glisty są połykane. W przewodzie pokarmowym larwy przekształcają się w postaci dojrzałe pasożyta. 

Podczas wędrówki larw mogą wystąpić u chorego: suchy kaszel, dyskomfort w klatce piersiowej, duszność, a niekiedy także krwioplucie. Objawom tym często towarzyszy stan podgorączkowy i osłabienie. Obecność dorosłego pasożyta w przewodzie pokarmowym zwykle nie wywołuje żadnych objawów. W przypadku masywnej inwazji mogą pojawić się bóle brzucha, a nawet objawy niedrożności jelit. W rzadkich przypadkach nicienie te powodują zapalenie dróg żółciowych, trzustki lub wyrostka robaczkowego.

Owsik ludzki

Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) to nicień, który szerzy się z łatwością w dużych skupiskach ludzi, np. w żłobkach, przedszkolach. Wywoływana przez niego owsica jest jedną z najczęstszych chorób pasożytniczych człowieka. Do zarażenia może dojść w przypadku spożycia jaj pasożyta lub drogą inhalacyjną, gdy unoszące się w powietrzu jaja są wdychane do jamy nosowo-gardłowej, a następnie połykane.

Do objawów owsicy należą:

• świąd okolicy odbytu,
• nadpobudliwość nerwowa,
• nudności,
• biegunka,
• ból brzucha,
• zmniejszenie apetytu.

Włosogłówka ludzka

Włosogłówka ludzka (Trichiuris trichiura) to nicień wywołujący włosogłówczycę, czyli trichurozę. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową, a dorosłe formy pasożyta zajmują zwykle kątnicę (jelito ślepe). Choroba ma zwykle przebieg bezobjawowy. W przebiegu masywnej inwazji mogą wystąpić bóle brzucha i niedokrwistość.

Tęgoryjec dwunastnicy

Tęgoryjec dwunastnicy (Ancylostoma duodenale) to nicień występujący przede wszystkim w krajach subtropikalnych i tropikalnych. Do zarażenia dochodzi drogą przezskórną (formą larwalną pasożyta) lub pokarmową (w formie jaj). Choroba wywołana przez tęgoryjca dwunastnicy, czyli ankylostomoza, przebiega najczęściej bezobjawowo.

Toxocara canis i Toxocara cati

Do zarażenia tymi nicieniami dochodzi drogą pokarmową w wyniku spożycia pokarmu lub płynu zanieczyszczonego odchodami psów (Toxocara canis) lub kotów (Toxocara cati). Jaja pasożyta mogą być też przenoszone do jamy ustnej za pośrednictwem brudnych rąk. Wyróżnia się kilka postaci choroby, wywołanych przez Toxocara spp.:

• toksokarozę bezobjawową,
• toksokarozę oczną – gdy stwierdza się obecność larw nicieni w oku,
• toksokarozę trzewną – może dotyczyć wątroby, płuc,
• neurotoksokarozę – gdy nicienie wywołują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy mózgu.

Włosień kręty

Włosień kręty (Trichinella spiralis) to nicień wywołujący u człowieka włośnicę. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową w wyniku spożycia niepoddanego obróbce termicznej, zarażonego mięsa dzika lub świni. Do najczęstszych objawów włośnicy należą: gorączka, bóle mięśni i obrzęki powiek. Przemieszczanie się larw w obrębie organizmu człowieka może prowadzić do wystąpienia zapalenia płuc, zapalenia mięśnia sercowego, a nawet powikłań neurologicznych (niedowładów, zapalenia mózgu, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych).

Przeczytaj także: Czym jest filarioza? Jak może dojść do zakażenia?

Jak rozpoznać zarażenie nicieniami?

W przypadku podejrzenia obecności pasożytów w organizmie człowieka wykonuje się badania dodatkowe, m.in.:

• badania krwi:
  • morfologię krwi – w przebiegu infestacji pasożytniczych może dojść do zwiększenia ilości eozynofili,
  • badania serologiczne, np. badanie miana przeciwciał IgG swoistych dla antygenów Toxocara canis i Toxocara cati,
• badanie kału w kierunku pasożytów – może wykazać obecność jaj lub dorosłych nicieni w kale,
• hodowlę w kierunku nicieni z próbki kału,
• badania obrazowe – w przypadku podejrzenia niedrożności przewodu pokarmowego w przebiegu glistnicy wykonuje się m.in. RTG jamy brzusznej i USG brzucha.

Przeczytaj także: Jak wykryć nieproszonego gościa w przewodzie pokarmowym?

Autor: lek. Agnieszka Żędzian