Użądlenie osy, pszczoły i innych owadów – co robić? Pierwsza pomoc
Czym skutkuje użądlenie osy lub użądlenie pszczoły? Objawy u wielu osób ograniczają się do przejściowego bólu czy obrzęku i szybko ustępują. Jednak u około 20% populacji występują reakcje alergiczne po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe (osy, pszczoły, szerszenie, trzmiele). W skrajnych przypadkach kontakt z jadem owada może zakończyć się śmiercią. Istnieją jednak sposoby ograniczenia ryzyka. Przede wszystkim trzeba mieć świadomość, czy jest się uczulonym. Aby to określić, nie warto czekać na użądlenie!
Czym grozi użądlenie osy, pszczoły i innych owadów błonkoskrzydłych? – Rodzaje reakcji na jady owadów
- Objawy miejscowe niealergiczne (ból, niewielki obrzęk, rumień, świąd) występują najczęściej i choć bywają dolegliwe, na ogół nie są niebezpieczne dla życia. Pojawiają się w ciągu kilku minut po użądleniu i ustępują w przeciągu kilku godzin lub dni. Problemy mogą wystąpić w przypadku użądleń w okolicy twarzy i górnych dróg oddechowych oraz powikłań w postaci zakażeń.
- Objawy miejscowe alergiczne, określane jako duży obrzęk (o średnicy powyżej 10 cm), który utrzymuje się ponad 24 godziny. Dodatkowo może pojawić się uczucie rozbicia, gorączka, dreszcze, bóle głowy czy odczyn zapalny wzdłuż przebiegu naczyń chłonnych.
- Reakcja uogólniona alergiczna. Objawy pojawiają się bardzo szybko po użądleniu. Objawy uogólnione są bardziej niebezpieczne i mogą mieć różne nasilenie: od pokrzywki, uczucia niepokoju, przez objawy ze strony układu pokarmowego, zamroczenie, duszności, obrzęki stawów aż po tzw. szok (wstrząs) anafilaktyczny, cechujący się przede wszystkim gwałtownym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zapaścią, utratą przytomności, a w krytycznych przypadkach prowadzący do zgonu. Reakcja uogólniona występuje jednak tylko u 0,4-5% populacji, a jej najbardziej dramatyczna postać, kończąca się zgonem jedynie w 0,09-0,45 przypadku na milion mieszkańców. Na wystąpienie reakcji uogólnionej bardziej narażone są dzieci, jednak u dorosłych ma ona z reguły cięższy przebieg.
- Reakcja uogólniona nieimmunologiczna czyli toksyczna, która pojawia się po użądleniu przez wiele owadów równocześnie (choć w przypadku szerszenia taką reakcję może wywołać zaledwie jeden owad). Istnieje wówczas ryzyko rabdomiolizy, zaburzeń funkcjonowania wątroby i nerek, uszkodzenia mięśnia sercowego, niedokrwistości hemolitycznej i innych.
- Reakcja nietypowa (np. zapalenie naczyń czy zespół Guillaina i Barrégo) występuje bardzo rzadko i pojawia się co najmniej kilka dni później.
Istnieją jednak sposoby ograniczenia ryzyka. Przede wszystkim trzeba mieć świadomość, czy jest się uczulonym. Aby to określić nie trzeba czekać na użądlenie. Dostępne są dwa rodzaje testów: skórne i badania krwi.
Bezpieczną, acz słabiej znaną metodą diagnostyczną, są badania krwi na obecność swoistych przeciwciał IgE, których występowanie świadczy o ryzyku wystąpienia reakcji alergicznej. Głównymi zaletami tych testów jest ich precyzja i łatwa dostępność. Wykonuje się je z próbki krwi, pobranej podobnie jak przy zwykłych, znanych wszystkim badaniach, takich jak morfologia krwi czy OB.
Warto też zwrócić uwagę, że badania alergologiczne przeciwciał IgE, wykonywane na podstawie próbki krwi, można przeprowadzić u osób przyjmujących leki przeciwalergiczne. Dzięki temu mogą je wykonać alergicy, bez potrzeby przerywania leczenia. Łatwo je też wykonać u małych dzieci.
W laboratoriach ogólnopolskiej sieci DIAGNOSTYKA badania można wykonać bez skierowania lekarza, oczekiwania w kolejce czy spełnienia innych warunków (np. nie ma potrzeby przychodzenia na czczo).
Bardziej znaną metodą są testy skórne. Polegają one na wprowadzeniu alergenu (roztworu jadu) pod skórę. Jednak u około 2% testowanych mogą wystąpić powikłania, a u 0,4% ciężkie odczyny alergiczne. Są one bardziej uciążliwe. Ze względu na niebezpieczeństwo efektów niepożądanych muszą być wykonywane w ośrodkach specjalistycznych, pod kontrolą lekarza.
Użądlenie osy – co robić?
W przypadku stwierdzenia alergii na jad owadów należy pamiętać przede wszystkim o profilaktyce i przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa, tak aby uniknąć użądlenia. Należy unikać jedzenia (zwłaszcza słodyczy) na świeżym powietrzu, nie odkrywać w miarę możliwości ciała, nie używać zbyt intensywnie pachnących kosmetyków, unikać samotnego przebywania w miejscach gdzie jest duża możliwość użądlenia osy. Pierwsza pomoc w przypadku użądlenia przez osę polega na ostrożnym usunięciu żądła. Zwykłe reakcje miejscowe nie wymagają szczególnego leczenia. Osoby uczulone mogą wyposażyć się w zestaw pierwszej pomocy: pęsetę, strzykawkę z adrenaliną, hydrokortizon, lek przeciwhistaminowy czy preparat beta-adrenergiczny w aerozolu. W przypadku ukąszenia w język, co grozi uduszeniem, pomóc może rozpuszczenie w ustach łyżeczki soli kuchennej oraz ssanie kawałka lodu lub szybkie przełykanie bardzo zimnych napojów.
Oczywiście w przypadku wystąpienia reakcji alergicznej należy jak najszybciej zgłosić się po pomoc lekarską! Uogólniona reakcja anafilaktyczna i wstrząs anafilaktyczny wymaga podania adrenaliny i niezwłocznego wezwania pogotowia ratunkowego.
Sprawdź również:
Recykling w oparciu o Internę Szczeklika (P. Gajewski, A. Szczeklik).
