Niedoczynność przytarczyc - objawy, leczenie, dieta

Przytarczyce to drobne gruczoły przylegające do górnych i dolnych biegunów tarczycy. Odpowiedzialne są za produkcję parathormonu (PTH), który reguluje w organizmie poziom wapnia i fosforu, kluczowych pierwiastków budujących struktury układu szkieletowego. Dlaczego rozwija się niedoczynność przytarczyc i jakie niesie konsekwencje dla organizmu?

Parathormon – rola w organizmie

Parathormon jest odpowiedzialny za utrzymanie w organizmie prawidłowego stężenia wapnia i fosforu we krwi. Parathormon oddziaływując na przewód pokarmowy zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu z jelita cienkiego, ponadto zwiększa syntezę witaminy D w nerkach, nasila odzyskiwanie wapnia z moczu pierwotnego oraz zwiększa wydalanie fosforu z moczem. Oddziaływując na kości, zwiększa uwalnianie wapnia z kości „przesuwając” go do krwi. Efektem tych działań jest właściwe stężenie wapnia i fosforu we krwi, warunkujące prawidłową budowę kośćca i zębów, pracę mięśni i układu nerwowego, ale także układu krzepnięcia.

Niedoczynność przytarczyc będzie skutkowała nieprawidłowo niskim poziomem wapnia we krwi (hipokalcemia), co z kolei przełoży się na poważne konsekwencje w funkcjonowaniu całego organizmu.

Niedoczynność przytarczyc – rodzaje

• Pierwotna niedoczynność przytarczyc

Najczęstszą przyczyna niedoczynności przytarczyc i zmniejszonego stężenia, lub nawet całkowitego braku parathormonu jest zabieg chirurgiczny w obrębie tarczycy i związane z nim usunięcie przylegających gruczołów przytarczycznych. Ma to miejsce np. w leczeniu nowotworów tarczycy, czy też w trakcie usuwania wola tarczycy utrudniającego oddychanie. Wśród innych przyczyn pierwotnej niedoczynności przytarczyc wymienić można proces autoimmunologicznego niszczenia przytarczyc, odkładanie się złogów metali w gruczołach (żelazo, miedź, glin), stan po radioterapii, czy też stan zapalny. Niekiedy nie da ustalić się przyczyny niedoczynności przytarczyc, wówczas stan ten określa się jako idiopatyczna niedoczynność przytarczyc. Są również przypadki niedoczynności przytarczyc, która występuje rodzinnie.   

• Rzekoma niedoczynność przytarczyc

Rzekoma niedoczynność przytarczyc jest uwarunkowana genetycznie. W schorzeniu, przytarczyce wytwarzają parathormon (stwierdza się wysokie stężenie parathormonu), jednak problem polega na tym, że tkanki docelowe (przewód pokarmowy, nerki i kości) nie reagują na jego działanie. Rzekomą niedoczynność przytarczyc nazywa się zespołem Albrighta. Opisywane są cztery typy tego zespołu, a każdy z nich charakteryzuje inne nasilenie objawów. Najbardziej charakterystyczny zespół Albrighta – typ Ia cechuje, poza objawami hipokalcemii, zmieniona budowa szkieletu, niski wzrost, okrągła twarz, krótka szyja, krótkie palce, skrócenie kości śródstopia i śródręcza oraz upośledzenie umysłowe.

• Niedoczynność przytarczyc spowodowana hipomagnezemią

Do prawidłowego funkcjonowania przytarczyc niezbędna jest prawidłowa podaż i stężenie magnezu. Niedoczynność przytarczyc spowodowana niskim stężeniem magnezu we krwi określana jest mianem niedoczynności czynnościowej.

Niedoczynność przytarczyc – objawy

Nasilenie objawów ze strony układu nerwowo – mięśniowego uzależnione jest od stopnia hipokalcemii (obniżone stężenie wapnia we krwi). Występuje zwiększona pobudliwość nerwowo – mięśniowa, a charakterystycznym objawem dla zaburzenia jest objaw Chvostka (drganie mięśni twarzy wywołane dotknięciem nerwu twarzowego). Innym objawem jest objaw Trousseau, określany również jako ręka położnika. Jest to skurcz nadgarstka wywołany 3-minutowym uciśnięciem ramienia przez napompowany mankiet aparatu do pomiaru ciśnienia. U pacjentów z niedoczynnością przytarczyc może pojawić się skurcz krtani lub też parestezje, czyli niewłaściwe odczuwanie bodźców w obrębie rąk i nóg. W kontekście nerek, nasilone wydalanie wapnia z moczem zwiększa znacząco ryzyko zwapnień narządu, kamicy nerkowej i rozwoju przewlekłej choroby nerek. Hipokalcemia wpływa na osłabienie układu kostnego, co skutkować może większą podatnością na złamania. Pacjenci zgłaszają jako objaw choroby problemy z koncentracją i utrudniony proces myślowy, określany jako „zamglenie”. Mogą odczuwać również objawy arytmii, występującej w postaci kołatania serca. Przewlekłej niewydolności przytarczyc towarzyszą także objawy oczne, rozwija się zaćma. Skóra pacjentów jest sucha, łuszcząca się, paznokcie kruche, a włosy szorstkie i cienkie.

Niedoczynność przytarczyc może mieć ostry i przewlekły przebieg. W zaostrzonym przebiegu schorzenia drastyczne obniżenie stężenia wapnia we krwi jest stanem zagrażającym życiu i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. Przykładem ostrych objawów są uogólnione drgawki, które występują najczęściej u pacjentów po operacyjnym usunięciu przytarczyc.

Niedoczynność przytarczyc a tycie

Tendencja do nabierania kilogramów w przypadku niedoczynności przytarczyc jest charakterystyczna dla zespołu Albrighta, czyli niedoczynności przytarczyc uwarunkowanej genetycznie. Przybieranie na wadze może towarzyszyć również wycięciu przytarczyc wraz z tarczycą. W tym przypadku jednak bardziej za objaw tycia odpowiada brak tarczycy, ponieważ tarczyca jest narządem w znacznym stopniu regulującym tempo metabolizmu i przemian energetycznych. Analogicznie do przykładu powyżej, jeżeli niedoczynność przytarczyc jest schorzeniem towarzyszącym autoimmunologicznemu schorzeniu tarczycy również jednym z objawów będzie trudność w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, jednak „winowajcą” nadwagi ponownie będzie tarczyca objęta stanem zapalnym.

Niedoczynność przytarczyc – dieta

Wspomagającą proces leczenia niedoczynności przytarczyc jest odpowiednio skomponowana dieta. Ponieważ w przebiegu niedoczynności przytarczyc rozwija się hipokalcemia i hiperfosfatemia (wysokie stężenie fosforanów we krwi) z założenia dieta powinna być niskofosforanowa, uwzględniająca równoczesną suplementację preparatami wapnia, magnezu i witaminy D. Ze względu na znaczną zawartość fosforanów w składzie, dieta powinna eliminować produkty typu: podroby (wątróbka, serca, móżdżek), ryby (świeże, solone, konserwy rybne), kabanosy, szynkę mieloną, indyka, kaczkę, pasztety drobiowe, żółtka jaj, sery żółte, topione, twarogowe (owcze), mleko pełne sproszkowane, suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica), grzyby, kaszę gryczaną, płatki owsiane, otręby pszenne, chleb, chrupki, kakao, czekoladę, orzechy i migdały. Niestety, nie ma możliwości całkowitego wyeliminowania fosforanów z diety, stąd możliwe jest jedynie ograniczenie ich podaży.

Niedoczynność przytarczyc – leczenie

Leczeniem niedoczynności przytarczyc zajmuje się lekarz endokrynolog. Jego zadaniem jest ustalenie przyczyny niedoczynności przytarczyc i zastosowanie leczenia zgodnego z algorytmem postępowania w danym typie niedoczynności. W procesie terapeutycznym pacjenci mogą wymagać leczenia parathormonem, preparatami wapnia i witaminą D. Celem zastosowanego leczenia jest zniesienie objawów hipokalcemii, utrzymanie stężenia wapnia i fosforu w granicach wartości referencyjnych (normy) oraz zminimalizowanie wydalania wapnia z moczem, czyli zapobieganie chorobom nerek.

Bibliografia

1. Hypoparathyroidism. Bilezikian JP. J Clin Endocrinol Metab. 2020 Jun 1;105(6):1722-36. doi: 10.1210/clinem/dgaa113. PMID: 32322899
2. Epidemiology and Diagnosis of Hypoparathyroidism. Clarke BL, Brown EM, Collins MT, Jüppner H, Lakatos P, Levine MA, Mannstadt MM, Bilezikian JP, Romanischen AF, Thakker RV. J Clin Endocrinol Metab. 2016 Jun;101(6):2284-99. doi: 10.1210/jc.2015-3908. Epub 2016 Mar 4. PMID: 26943720; PMCID: PMC5393595.
3. Endokrynologia ogólna i kliniczna Greenspana. Tom I. David G. Gardner, Dolores Shoback. 2011
4. Zaburzenia neurologiczne u pacjentów z niedoczynnością przytarczyc. Roztoczyńska D, Kroczka S, Kumorowicz – Czoch M, Doleżal – Ołtarzewska K, Kaciński M, Starzyk J. Przegląd Lekarski 2010/67/ 11