Omdlenia – jakie są przyczyny? Poznaj objawy zwiastujące omdlenie

Omdlenia są powszechnym zjawiskiem, które może wywołać niepokój u ludzi doświadczających nagłej utraty przytomności. Chwilowa utrata przytomności może być zarówno wynikiem różnych stanów fizjologicznych, jak i objawem poważniejszych schorzeń. Choć omdlenie samo w sobie często jest krótkotrwałe i niezagrażające życiu, to jego przyczyny mogą być zróżnicowane i wymagają szczegółowej analizy. Zrozumienie możliwych przyczyn omdleń oraz identyfikacja wczesnych objawów mogą pomóc w prewencji, postępowaniu i leczeniu tego zjawiska.

Co to jest omdlenie, zasłabnięcie, utrata przytomności?

Świadomość człowieka opiera się na właściwym funkcjonowaniu dwóch istotnych struktur: kory mózgowej oraz układu siatkowatego, znajdującego się głębiej w pniu mózgu, zwłaszcza jego części aktywującej. Aby te struktury pracowały efektywnie, konieczne jest dostarczanie im odpowiedniego zaopatrzenia krwi, takiego jak tlen, glukoza, substancje odżywcze i inne. Dlatego do utrzymania stanu świadomości niezbędne jest sprawnie działanie trzech systemów – nerwowego, krążenia oraz oddechowego. Zaburzenia świadomości mogą wystąpić, jeśli którykolwiek z tych warunków nie zostanie spełniony.

Omdlenie a utrata przytomności

Utrata przytomności może mieć charakter krótkotrwały, co określa się jako omdlenie. Omdlenie charakteryzuje się nagłym początkiem oraz zazwyczaj samoistnym i szybkim ustąpieniem – trwa krócej niż 20 sekund. 

Zasłabnięcie a omdlenie

Należy odróżnić omdlenie od stanów przedomdleniowych, określanych jako zasłabnięcia, w których nie dochodzi do całkowitej utraty przytomności. Przedomdlenie to stan, w którym osoba odczuwa zbliżającą się utratę przytomności, jednak nie musi ona nastąpić (objawia się to podobnymi objawami, jak przed utratą przytomności).

Jeżeli utrata przytomności trwa dłużej niż kilkadziesiąt sekund, może być sygnałem rozpoczęcia stanu, który może prowadzić do śpiączki. Śpiączka jest poważnym zaburzeniem świadomości.

Statystycznie omdlenie jest odruchem powszechnym i występuje u około 1/3 ogółu populacji.

Omdlenie – objawy

Omdlenie może poprzedzać kilka charakterystycznych objawów, takich jak: 

• nagły ból i zawroty głowy, 
• ogólne uczucie osłabienia, 
• zaburzenia widzenia i słuchu, 
• nadmierna potliwość,
• ewentualne nudności. 

Spadek napięcia mięśni prowadzi do utraty równowagi i upadku. W przypadku omdlenia typowo obserwuje się brak reakcji na wołanie czy potrząsanie. Chociaż świadomość powraca zazwyczaj szybko po utracie przytomności, zawsze zaleca się skonsultowanie takiego zdarzenia z lekarzem.

Omdlenia – przyczyny

Omdlenie zawsze jest poważne i niesie ze sobą ryzyko zagrożenia życia, niezależnie od przyczyny, która go wywołała. Najczęstszymi przyczynami są różnorodne poważne choroby oraz urazy dotyczące centralnego układu nerwowego. Omdlenia mogą występować niespodziewanie, mają różnorodne potencjalne przyczyny. Wśród nich znajdują się:

• intensywne emocje,
• lęk,
• niskie ciśnienie krwi,
• silny ból,
• odwodnienie, gorączka,
• znaczne wychłodzenie organizmu,
• niewydolność nerek, wątroby, płuc,
• niski poziom cukru we krwi, cukrzyca, choroby metaboliczne,
• długotrwałe stanie w pozycji pionowej,
• nagłe wstawanie,
• ćwiczenia fizyczne w wysokiej temperaturze,
• nadmierna konsumpcja alkoholu,
• używanie narkotyków,
• nadmierne wysiłki podczas wypróżniania,
• intensywny kaszel,
• ataki drgawkowe,
• szybkie, płytkie oddychanie.

Dodatkowo niektóre leki mogą zwiększać ryzyko omdlenia, szczególnie te stosowane w leczeniu nadciśnienia, depresji i alergii. Osoby z cukrzycą, arytmią serca, atakami paniki oraz blokadami serca są szczególnie narażone na omdlenia.

Przeczytaj również: Choroby metaboliczne – jakie występują?

Omdlenia – rodzaje

Istnieje kilka typów omdleń, z których można wyróżnić:

• omdlenia odruchowe – spowodowane są przez mechanizmy odruchowe;
• omdlenia wazowagalne (ortostatyczne i emocjonalne), wywołane przez strach, ból, fobie;
• omdlenia sytuacyjne, występujące np. podczas oddawania moczu, kichania, po wysiłku fizycznym, grze na instrumentach dętych lub przez stymulację żołądkowo-jelitową (np. przełykanie, defekacja);
• zespół zatoki szyjnej, spowodowany przypadkowym uciskiem mechanicznym na zatokę tętnicy szyjnej;
• postacie omdleń nieklasyczne;
• omdlenia polekowe – najczęściej wynikające z niedociśnienia ortostatycznego, które może być spowodowane przez leki rozszerzające naczynia, diuretyki i leki przeciwdepresyjne;
• spadek krążącej objętości krwi, wywołany między innymi przez wymioty, biegunki, krwotoki;
• niedomoga autonomiczna, będąca wynikiem niewydolności układu autonomicznego, wywołana przez choroby takie jak choroba Parkinsona, zespół Shy’a-Dragera, otępienie z ciałami Lewy’ego;
• niedomoga autonomiczna wtórna, występująca m.in. w przypadku mocznicy, cukrzycy, uszkodzeń rdzenia kręgowego;
• omdlenia sercowo-naczyniowe, znane również jako omdlenia kardiogenne: zaburzenia rytmu pracy serca, takie jak tachykardia, bradykardia; choroby serca lub naczyń krwionośnych, np. nadciśnienie płucne, rozwarstwienie aorty.

Jak widać, istnieje wiele różnorodnych potencjalnych przyczyn omdleń, które obejmują szeroki zakres mechanizmów i schorzeń.

Omdlenia – diagnostyka

Kluczowym aspektem w rozpoznawaniu omdleń jest kompleksowe zgromadzenie informacji podczas wywiadu medycznego. Lekarz musi zebrać szczegółowe dane dotyczące sytuacji, w której doszło do utraty przytomności, długości trwania omdlenia, czy było to pełne odzyskanie świadomości oraz jakie objawy wystąpiły po epizodzie omdlenia. Dodatkowo istotne są informacje dotyczące istniejących chorób, wcześniejszych przypadków omdleń oraz przypadków schorzeń w rodzinie.

Kolejnym etapem diagnostycznym w przypadku omdleń jest badanie fizykalne. Jego celem jest wykluczenie przyczyn organicznych, przy czym szczególną uwagę poświęca się układowi nerwowemu i krążeniu. Proces diagnozy opiera się na różnorodnych testach, a często stosowanymi z nich są:

• podstawowe badania laboratoryjne, takie jak analiza poziomu glukozy, morfologia, próby wątrobowe, elektrolity oraz testy toksykologiczne;
• pomiar ciśnienia tętniczego za pomocą standardowego mankietu oraz czasami z wykorzystaniem Holtera-RR;
• EKG, służące do analizy rytmu serca;
• Holter-EKG, monitorujący pracę serca przez dłuższy czas;
• test kardiologiczny polegający na przechylaniu ciała, służący do oceny układu wegetatywnego oraz symulowania omdlenia, podczas którego monitoruje się pracę serca i ciśnienie krwi;
• inne testy, takie jak echokardiografia, tomografia komputerowa głowy, próba wysiłkowa, EEG czy badanie dna oka.

Leczenie omdleń zależy od identyfikowanych przyczyn. Specjalista decyduje o terapii po dokładnym ustaleniu diagnozy. W każdym przypadku zaleca się jednak zachowanie ostrożności – w sytuacji pojawienia się symptomów zapowiadających omdlenie, zaleca się unikanie obrażeń podczas utraty przytomności. Wskazane jest usiąść lub położyć się, co pozwoli na umieszczenie głowy w jak najniższej pozycji, co przyczyni się do lepszego dotlenienia mózgu.

Sprawdź także: Badania serca – sprawdź, jakie warto wykonać w ramach profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego.

Omdlenia – pierwsza pomoc

Osoba, która utraciła przytomność, wymaga natychmiastowej pomocy. W przypadku takiej sytuacji istnieje kilka istotnych kroków, jakie należy podjąć. Przede wszystkim, należy upewnić się, że otoczenie, w którym znajduje się poszkodowany, jest bezpieczne. Jeśli nie ma widocznych zagrożeń, można podjąć działania. Sprawdź, czy osoba, która omdlała, oddycha. Podniesienie jej nóg może poprawić krążenie krwi do mózgu, co jest pomocne w momencie utraty przytomności. 

Po odzyskaniu świadomości, zaleca się pozostanie przy osobie przez jakiś czas – najlepiej, aby pozostawała w pozycji leżącej przez około 10-15 minut. Następnie, jeśli nie ma zawrotów głowy, może powoli usiąść, a jeśli się dobrze czuje, nawet wstać.

W przypadku, gdy utrata przytomności trwa dłużej, konieczne jest umieszczenie poszkodowanego w bezpiecznej pozycji i natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej. Szybka reakcja oraz właściwe postępowanie są kluczowe w przypadku omdlenia, zwłaszcza gdy objawy są poważne lub trwają dłużej niż zazwyczaj.

Omdlenia – zapobieganie

Podejmowane działania mające na celu zapobieganie omdleniom spowodowanym zaburzeniami regulacji napięcia naczyń krwionośnych obejmują:

• regularne spożywanie odpowiedniej ilości płynów,
• zwiększenie spożycia elektrolitów oraz soli w diecie,
• utrzymywanie umiarkowanej aktywności fizycznej, na przykład poprzez pływanie,
• spanie z głową uniesioną ponad tułowiem,
• wykonywanie treningu ortostatycznego, który polega na utrzymaniu pozycji stojącej z oparciem o ścianę (ćwiczenie to zaleca się wykonywać 1-2 razy dziennie przez co najmniej 20 minut).

Należy pamiętać! Jeśli czujesz się słabo i istnieje ryzyko omdlenia, najlepiej usiąść lub położyć się (z nogami powyżej poziomu głowy). Wskazane jest także poprosić kogoś, aby pozostał przy Tobie przez pewien czas.

Mgr Agnieszka Nowak