Opryszczka w ciąży – jak sobie poradzić?

Opryszczka w trakcie trwania ciąży to temat budzący wiele obaw pośród kobiet ciężarnych oraz planujących potomstwo. Infekcja wirusem opryszczki może nieść ze sobą różnorodne konsekwencje zarówno dla zdrowia matki, jak i rozwijającego się płodu. Istotną kwestią jest więc zrozumienie w jaki sposób wirus może wpływać na ciążę, czym objawia się choroba oraz jakie środki ostrożności można podjąć, aby zminimalizować ryzyko powikłań. Czy jednak każdy typ wirusa opryszczki jest niebezpieczny dla rozwijającego się płodu lub noworodka? Jak poradzić sobie z opryszczką wargową w ciąży?

Czym jest wirus opryszczki?

Wirus opryszczki (HSV, herpes simplex virus) to patogen odpowiedzialny za jedną
z najczęstszych przewlekłych infekcji wirusowych występujących u ludzi. Zakażenie rozpoczyna się, gdy wirus przeniknie przez błony śluzowe lub uszkodzoną skórę do komórek nabłonka. Po wywołaniu pierwotnego zakażenia migruje on następnie do zwojów nerwowych, w których przez dłuższy czas pozostaje w stanie uśpienia (latencji), nie wywołując wówczas żadnych objawów chorobowych. Do jego ponownej reaktywacji, a w konsekwencji wystąpienia nawrotów opryszczki, dochodzi pod wpływem różnorodnych czynników zewnętrznych i osłabienia układu odpornościowego. Zalicza się do nich między innymi:

• Ekspozycję na słońce (promieniowanie UV);
• Niską temperaturę;
• Stres fizyczny lub emocjonalny;
• Miesiączkę;
• Niedożywienie i brak snu;
• Niektóre pokarmy (np. orzechy, czekolada, tłuste, smażone potrawy);
• Choroby przewlekłe;
• Toczące się w organizmie infekcje (np. przeziębienie lub grypa).

Zakażenie wirusem HSV następuje poprzez bezpośredni kontakt za zmianami skórno-śluzówkowymi u osób chorych lub nosicielami, w przypadku których dochodzi do bezobjawowego namnażania się wirusa i wydalania go wraz ze śliną, bądź wydzieliną narządów płciowych.

Wyróżnia się dwa typy wirusa opryszczki:

• HSV – 1: powoduje głównie zakażenia śluzówki jamy ustnej, dziąseł oraz spojówek.
  Ten typ wirusa znany jest jako czynnik wywołujący opryszczkę wargową, często określaną potocznie „zimnem”;

• HSV – 2: powoduje głównie zakażenia błony śluzowej narządów płciowych.

Typ wirusa HSV-1 przenoszony jest najczęściej przez kontakt z wydzielinami chorego w trakcie pocałunków czy korzystania ze wspólnych przedmiotów codziennego użytku. Inną drogą transmisji może być również stosunek seksualny, jednak zdarza się to znacznie rzadziej niż w przypadku wirusa HSV-2. Obydwa typy opryszczki mogą wywoływać wystąpienie zmian chorobowych w niespecyficznych dla siebie lokalizacjach. Zróżnicowanie typów wirusa na podstawie umiejscowienia zmian jest znacząco utrudnione ze względu na preferencje seksualne pacjentów. Do zakażenia opryszczką narządów płciowych (HSV-2) dochodzi podczas współżycia z osobą zarażoną, nawet jeśli nie posiada ona widocznych zmian chorobowych. Największe ryzyko przeniesienia choroby występuje w przypadku aktywnych zmian skórnych. Podczas infekcji toczącej się u kobiet ciężarnych istnieje ryzyko okołoporodowego zakażenia noworodka (głównie dotyczy to typu wirusa HSV-2).

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/jakie-badania-wykonuje-sie-w-ciazy/

Wirus opryszczki – objawy

Objawy kliniczne uwidaczniają się u osoby chorej w wyniku zakażenia pierwotnego lub nawrotowej reaktywacji utajonego w organizmie wirusa. Najczęstszym objawem występującym w obydwu przypadkach jest osutka pęcherzykowa. Wirus powoduje powstawanie owrzodzeń w okolicach ust, warg, gardła, narządów płciowych, odbytu, pośladków, wewnętrznej strony ud, a rzadziej w okolicach oczu. Początkowo obserwowane są miejscowe symptomy zwiastujące pojawienie się zmian. Należą do nich: ból, pieczenie, mrowienie oraz świąd. Kolejno dochodzi do powstania grudki zapalnej przechodzącej
w pęcherzyk, a następnie jego pęknięcia i pojawienia się nadżerki lub owrzodzenia.

Objawy kliniczne opryszczki (HSV):

• Swędzenie oraz mrowienie – pierwszym objawem nadchodzącego ataku opryszczki jest swędzenie, pieczenie lub mrowienie w okolicach ust (wirus HSV-1) lub narządów płciowych, odbytu oraz ud (wirus HSV-2);

• Powstawanie pęcherzyków – po kilku dniach na skórze widoczne są małe, bolesne pęcherzyki wypełnione płynem, które pękając tworzą nadżerki pokrywające się strupem. Zmiany skórne zwykle goją się w przeciągu 7 do 10 dni (wirus HSV-1) lub
  2 do 4 tygodni (wirus HSV-2);

• Objawy ogólne – w przypadku zakażenia pierwotnego może wystąpić gorączka, ból głowy, ogólne zmęczenie, bóle mięśniowe, a także obrzęk węzłów chłonnych;

• Ból gardła – podczas wystąpienia zmian w obrębie jamy ustnej (wirus HSV-1) może pojawić się ból gardła;

• Objawy oczne – w przebiegu opryszczkowego zapalenia spojówek najczęściej występuje zaczerwienienie oczu, łzawienie, a także światłowstręt oraz zaburzenia widzenia;

• Bolesne oddawanie moczu – ból podczas mikcji może wystąpić podczas zakażenia wirusem opryszczki narządów płciowych (HSV-2).

Opryszczka może niekiedy przebiegać bezobjawowo, zwłaszcza u osób posiadających sprawny i silnie działający układ odpornościowy. Pacjenci po przeszczepach, zarażeni wirusem HIV lub posiadający choroby autoimmunologiczne są narażeni na częstsze i poważniejsze nawroty opryszki, bowiem ich układ odpornościowy nie jest w stanie kontrolować wirusa.

Czy opryszczka w ciąży jest niebezpieczna?

Opryszczka w ciąży wymaga szczególnej uwagi ze względu na potencjalne ryzyko zakażania dziecka, które w konsekwencji może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Opryszczka wargowa w ciąży, powodowana przez typ wirusa HSV-1 może być uciążliwa dla samej pacjentki, lecz nie stanowi ona bezpośredniego zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Jeśli kobieta jest nosicielką wirusa opryszczki nawrót choroby nie wpłynie na prawidłowy przebieg rozwijającej się ciąży. Postępowanie terapeutyczne w tym przypadku, polega na zastosowaniu jedynie doraźnych środków (plastrów lub maści) dostępnych w aptekach.

Wyjątkiem jest sytuacja, w której dochodzi do kontaktu zmiany skórnej z dzieckiem tuż po porodzie. Bardzo ważne jest zabezpieczanie aktywnej nadżerki na ustach odpowiednimi opatrunkami uniemożliwiającymi transfer wirusa np. podczas pocałunków czy przytulania noworodka. Wskazany schemat postępowania dotyczy również innych osób posiadających bliski kontakt z nowonarodzonym dzieckiem.

Opryszczka narządów płciowych jest znacznie bardziej niebezpieczna dla płodu, zwłaszcza w przypadku pierwotnego zakażenia w trzecim trymestrze ciąży. Istnieje wówczas potencjalne ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko podczas porodu naturalnego, co może prowadzić do wystąpienia opryszczki noworodkowej. Przejście dziecka przez zakażony kanał rodny kobiety jest najczęstszym mechanizmem zakażenia okołoporodowego. Zmiany mogą być obecne zarówno na wargach sromowych, jak i szyjce macicy oraz pochwie. Zakażenie wirusem opryszczki u noworodków może być wywołane przez obydwa typy wirusa (HSV-1 oraz HSV-2) i jest najbardziej prawdopodobne w sytuacji pierwotnego zakażenia HSV u matki. Objawy są zwykle zauważalne w ciągu 28 dni po urodzeniu, a niekiedy uwidaczniają się one dopiero w przeciągu pierwszych 6 tygodni życia dziecka. U noworodków wyróżnia się
3 główne postacie kliniczne zakażenia opryszczką:

• Postać zlokalizowaną – zmiany skórne w postaci pęcherzyków pojawiają się zwykle w przeciągu 2 pierwszych tygodni życia dziecka i zlokalizowane są one na skórze,
  w jamie ustnej, a także na spojówkach. Jest to najłagodniejsza z form zakażenia, która zwykle dobrze reaguje na stosowane leczenie, choć w przyszłości może prowadzić do nawrotów choroby;

• Zapalenie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) – może objawiać się m.in.: gorączką, letargiem, drażliwością, a nawet drgawkami. W cięższych przypadkach dochodzi do zapalenia mózgu, co prowadzi do jego trwałego uszkodzenia. Zakażenie ośrodkowego układu nerwowego skutkuje wystąpieniem długoterminowych powikłań neurologicznych, a w niektórych przypadkach śmiercią noworodka;

• Zakażenie uogólnione – obejmuje wiele narządów wewnętrznych, a objawy mogą być bardzo zróżnicowane. Stanowi najbardziej niebezpieczną formę zakażenia, charakteryzująca się wysoką śmiertelnością.

Zakażenie wewnątrzmaciczne w czasie trwania ciąży występuje niezwykle rzadko i zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu, wystąpienia małogłowia, wodogłowia lub nieprawidłowości w rozwoju kończyn. Objawowe zakażenie wirusem opryszczki narządów płciowych w okresie okołoporodowym jest bezpośrednim wskazaniem do wykonania cięcia cesarskiego.

Opryszczka w ciąży – jak leczyć?

Leczenie opryszczki u ciężarnych oparte jest na zastosowaniu bezpiecznych leków przeciwwirusowych oraz wdrożeniu działań profilaktycznych mających na celu zapobieganie przeniesienia wirusa na noworodka. Wczesna interwencja, regularne monitorowanie i odpowiednie środki zapobiegawcze mogą znacząco zmniejszyć ryzyko komplikacji oraz zapewnić bezpieczeństwo zarówno matce, jak i dziecku. Lekiem najczęściej podawanym kobietom ciężarnym, doustnie lub miejscowo jest acyklowir, który uznawany jest za preparat bezpieczny dla płodu. Jego przyjmowanie ogranicza namnażanie się wirusa, zmniejsza nasilenie objawów zakażania pierwotnego oraz częstotliwość nawrotów wywołanych reaktywacją wirusa. Lek ten nie eliminuje jednak wirusa z organizmu, a także nie zmniejsza potencjalnego ryzyka zakażenia innych osób.

Aktualnie nie istnieje skuteczna metoda terapeutyczna pozwalająca na całkowite wyleczenie. Aby zapobiec nawrotowi opryszczki narządów płciowych w czasie porodu, zaleca się, aby kobiety z wcześniejszymi epizodami opryszczki w okolicach narządów rodnych rozpoczęły profilaktyczne stosowanie acyklowiru lub walacyklowiru od 36. tygodnia ciąży. Pozwala to istotnie zmniejszyć ryzyko aktywnej infekcji w czasie porodu oraz prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa na noworodka. Kobiety ciężarne powinny pozostawać pod ścisłą opieką lekarza prowadzącego, a także regularnie się kontrolować oraz unikać czynników mogących wywołać nawroty opryszczki.

W związku z tym zaleca się unikanie stresu i przemęczenia oraz dbanie o zdrowy styl życia. Przyjmowanie acyklowiru w okresie laktacji jest bezpieczne dla noworodka i nie stanowi przeciwskazania do karmienia piersią. Przyszłe mamy muszą być świadome ryzyka związanego z wystąpieniem opryszczki i znać podstawowe metody zapobiegania nawrotom, a w przypadku wystąpienia pierwotnego zakażenia wirusem, w trakcie trwania ciąży, powinny niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.