Osłona po antybiotyku – czy należy ją brać?

Antybiotyki to bardzo ważna grupa leków, która umożliwia nam skuteczne zwalczanie infekcji bakteryjnych. Niestety ich stosowanie wiąże się także z szeregiem działań niepożądanych. Choć celem antybiotyku jest usunięcie z organizmu bakterii odpowiedzialnych za chorobę, to niestety, nie działa on selektywnie, prowadząc także do zniszczenia tzw. korzystnej mikroflory. Z tego względu pacjentom stosującym antybiotykoterapię zaleca się jednoczesne przyjmowanie probiotyków – preparatów zawierających starannie wyselekcjonowane szczepy bakterii, które pomagają zapobiec wyjałowieniu organizmu. 

Czym jest osłona przy antybiotyku i dlaczego jest ona tak ważna?

W naszym przewodzie pokarmowym żyją miliardy mikroorganizmów, głównie korzystnych bakterii, takich jak Bacteroides i Bifidobacterium, które są szczególnie podatne na działanie antybiotyków, zwłaszcza tych o szerokim spektrum działania. Skutkiem antybiotykoterapii bywa często zaburzenie składu mikrobiomu, co prowadzi do problemów z trawieniem, wzdęć, bólów brzucha, a także dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej. 

Na skutek eliminacji korzystnych bakterii w jelitach mogą rozwinąć się patogenne, oporne na antybiotyki mikroorganizmy, takie jak np. Clostridium difficile, które produkuje toksyny wywołujące ciężką biegunkę. Antybiotykoterapia niesie także ryzyko rozwoju grzybicy pochwy, aft w jamie ustnej oraz osłabienia układu odpornościowego, którego ważnym elementem jest mikrobiota jelitowa. Co ciekawe, takie objawy mogą wystąpić zarówno podczas leczenia antybiotykami, jak i do dwóch miesięcy po jego zakończeniu. 

Osłona przy antybiotyku, znana również jako probiotykoterapia, polegająca na stosowaniu leków zawierających kultury bakterii probiotycznych pozwala ograniczyć niekorzystne skutki uboczne wynikające z terapii antybiotykowej. Stosowanie probiotyków pomaga przywrócić równowagę mikroflory jelitowej zaburzoną w trakcie antybiotykoterapii. 

Jedną z kluczowych zalet probiotyków jest ich zdolność do łagodzenia problemów jelitowych. Probiotyki wspomagają utrzymanie równowagi mikroflory jelitowej, co jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego. Gdy równowaga ta zostaje zaburzona, na przykład wskutek choroby lub diety ubogiej w błonnik, mogą wystąpić różne problemy trawienne, takie jak biegunka, zaparcia czy zespół jelita drażliwego (IBS). Niektóre szczepy probiotyków mają także właściwości przeciwzapalne, co pozwala na łagodzenie stanów zapalnych w jelitach, poprzez redukcję produkcji cytokin prozapalnych.

Dodatkowo probiotyki wspierają zdrowie jelit na inne sposoby: pomagają w trawieniu i przyswajaniu składników odżywczych, wzmacniają naturalną barierę ochronną jelit oraz wspomagają produkcję śluzu, który wyścieła jelita. Probiotyki mogą także wzmacniać układ odpornościowy, zwiększając zdolność organizmu do zwalczania patogenów. Jest to szczególnie istotne podczas stosowania antybiotyków, gdy naturalna odporność może być osłabiona.

Czy stosowanie osłony po antybiotyku jest zalecane wszystkim pacjentom?

Stosowanie osłony probiotycznej ma bardzo wiele zalet, dlatego jest rekomendowane dla wszystkich osób zażywających antybiotyki, jednak w niektórych przypadkach może nie być konieczne. Osłona probiotyczna jest zalecana przede wszystkim podczas stosowania antybiotyków o szerokim spektrum działania, które mogą wpływać na szeroką gamę bakterii w jelitach. Antybiotyki o wąskim spektrum mają zazwyczaj mniejszy wpływ na mikrobiotę jelitową. 

Znaczenie ma także czas trwania antybiotykoterapii. Krótkotrwałe stosowanie antybiotyków może powodować mniejsze spustoszenie w mikrobiomie jelitowym niż długotrwałe terapie. W przypadku dłuższych kuracji stosowanie probiotyków może pomóc w szybszym przywróceniu równowagi mikrobiologicznej. 

Osoby poddane długotrwałej terapii antybiotykowej, zwłaszcza przy użyciu antybiotyków o szerokim spektrum działania, są szczególnie narażone na rozwój biegunki poantybiotykowej. Ryzyko to jest wyższe także u pacjentów hospitalizowanych, z osłabionym układem odpornościowym lub leczonych cytostatykami. Dzieci poniżej 6. roku życia oraz osoby powyżej 65. roku życia również są bardziej podatne na tę dolegliwość. Dlatego w tych grupach pacjentów szczególnie ważne jest stosowanie odpowiednich środków zapobiegawczych podczas antybiotykoterapii.

Pacjenci z istniejącymi problemami jelitowymi, takimi jak zespół jelita drażliwego (IBS) czy zapalenie jelit, osoby z otyłością, schorzeniami wątroby oraz nawracającymi infekcjami Clostridioides difficile również powinny pamiętać o przyjmowaniu probiotyków podczas terapii antybiotykowej. Jest to ważne, ponieważ ich mikrobiom jelitowy często wykazuje mniejszą różnorodność, co zwiększa ryzyko zaburzeń zdrowotnych.

Ostatecznie, decyzja o zastosowaniu osłony probiotycznej powinna być podejmowana indywidualnie, najlepiej po konsultacji z lekarzem, który uwzględni wszystkie powyższe czynniki oraz specyfikę stanu zdrowia pacjenta. 

U pacjentów doświadczających szczególnie intensywnych dolegliwości i działań niepożądanych rekomendowane może być wykonanie badania składu mikrobioty jelitowej, takiego jak NANOBIOME, które pozwoli na szczegółowe sprawdzenie, jakich szczepów bakteryjnych brakuje po leczeniu antybiotykiem, a które z nich występują w nadmiarze. Dzięki temu możliwe stanie się dobranie indywidualnej, celowanej probiotykoterapii, opracowanej na miarę rzeczywistych potrzeb pacjenta.

Jak prawidłowo stosować osłonę przy antybiotyku?

Osłona probiotyczna może być stosowana doustnie lub miejscowo, w zależności od formy produktu. Najczęściej spotykane formy osłony to:

• probiotyki doustne, dostępne w formie tabletek lub kapsułek,
• jogurty i napoje fermentowane, które zawierają żywe kultury bakterii,
• preparaty zawierające drożdże Saccharomyces boulardii.

Choć stosowanie diety bogatej w naturalne probiotyki może wspomagać powrót pacjenta do zdrowia, to należy pamiętać, że jogurty zazwyczaj nie zawierają w swym składzie tych szczepów probiotycznych, które wykazują skuteczność w zapobieganiu biegunce. W jogurtach i kefirach często znajdują się szczepy takie jak Lactobacillus bulgaricus lub L. thermophilus, podczas gdy najskuteczniejszymi szczepami w prewencji biegunki poantybiotykowej są Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus helveticus i Saccharomyces boulardii. Dodatkowo w przypadku niektórych antybiotyków, spożywanie nabiału i produktów mlecznych, bogatych w wapń może być niewskazane (wapń może wiązać antybiotyk i obniżać jego wchłanianie). 

Podczas wizyty w aptece należy wybierać te probiotyki, które zostały poddane badaniom klinicznym, co gwarantuje ich bezpieczeństwo. Na rynku dostępne są zarówno probiotyki jednoszczepowe (zawierające jeden konkretny szczep bakteryjny), jak wieloszczepowe (zawierające mieszankę różnych szczepów bakterii). Wybór zależy od konkretnego problemu zdrowotnego, jednak badania sugerują, że preparaty wieloszczepowe są zazwyczaj bardziej skuteczne. Ważne jest także zwrócenie uwagi na liczbę bakterii w preparacie probiotycznym. Zaleca się, aby dzienna porcja zawierała od 10 do 15 miliardów bakterii.

Probiotyki najlepiej zacząć przyjmować od pierwszego dnia antybiotykoterapii i kontynuować przez około dwa tygodnie po jej zakończeniu, aby umożliwić pełną regenerację mikroflory jelitowej. Co do momentu przyjmowania probiotyków, zalecenia mogą się różnić w zależności od konkretnego produktu. Niektórzy producenci sugerują przyjmowanie probiotyków rano, co najmniej pół godziny przed pierwszym posiłkiem i przed zażyciem pierwszej dawki antybiotyku. Inni radzą, aby przyjmować probiotyk 2–3 godziny po zażyciu antybiotyku.

Jeśli preparat probiotyczny zawiera drożdże Saccharomyces boulardii, można go przyjmować równocześnie z antybiotykiem, ponieważ te drożdże nie są wrażliwe na działanie antybiotyków. Natomiast w przypadku probiotyków zawierających szczepy bakteryjne, które są wrażliwe na działanie antybiotyków, zaleca się przyjmowanie ich z odroczonym czasem, najlepiej około dwóch-trzech godzin po zażyciu antybiotyku. 

Ogólnie uznaje się, że probiotyki najlepiej przyjmować na pusty żołądek, ponieważ wówczas produkcja kwasu żołądkowego jest mniejsza, co sprzyja przetrwaniu delikatnych szczepów probiotycznych. Przyjmowanie probiotyków około 30 minut przed posiłkiem może zwiększyć ich szanse na dotarcie do jelit w dobrej kondycji.

Jednakże nie wszystkie probiotyki działają w ten sam sposób. Niektóre szczepy są odporne na działanie kwasu żołądkowego i mogą być przyjmowane niezależnie od posiłków. W takich przypadkach regularność w przyjmowaniu probiotyków jest kluczowa, a czas ich spożycia nie ma znaczenia. 

Zawsze warto sprawdzić ulotkę lub instrukcje producenta przy zakupie probiotyku i  przestrzegać zaleceń dotyczących spożycia tego konkretnego preparatu. Ilość dziennych porcji nie powinna być większa, niż wynika to z zaleceń producenta, a wszelkie zmiany dawkowania powinny być konsultowane z lekarzem. Stosowanie zbyt dużej dawki probiotyków może prowadzić do przerostu flory bakteryjnej w jelitach (SIBO), dlatego nigdy nie należy jej zwiększać samodzielnie.