Otępienie – kiedy jest niepokojące i jakie są jego rodzaje?

Otępienie, inaczej demencja, to choroba dotykająca około 50 mln ludzi na świecie. Wpływa na znaczne pogorszenie jakości życia. Jest przyczyną trudności komunikacyjnych i zaburzeń funkcji poznawczych. Z powodu opóźnionego rozpoznania, ale też stygmatyzacji społecznej, przysparza wiele trudności diagnostycznych. Pacjenci dotknięci demencją wymagają opieki.

Co to jest otępienie?

Otępienie, inaczej demencja, to stan, który dotyka około 50 mln ludzi na całym świecie. Według definicji WHO otępienie jest grupą objawów, która charakteryzuje się zaburzeniami w zakresie: zdolności językowych, pamięci, uczenia się, rozumienia, logicznego myślenia, orientacji. Do rozwoju otępienia prowadzą choroby mózgu, których przebieg zaburza wyższe funkcje korowe.

Szacuje się, że choroba dotyka do 7% społeczeństwa w wieku powyżej 60 lat. Najliczniejszą grupę chorych tworzą osoby żyjące w krajach o niskim lub średnim przychodzie. Otępienie jest chorobą o szybkim wzroście liczby przypadków w skali świata. Według prognoz do 2040 roku na demencję zachoruje 81,1 milionów ludzi. Skala zachorowań nie jest jednak doszacowana. Wynika to z faktu, że wiele osób dotkniętych demencją nie leczy się, a objawy otępienia uznawane są przez najbliższe środowisko chorego za naturalny proces starzenia.

Ogrom przypadków osób z demencją zostaje przeoczony przez lekarzy pierwszego kontaktu. Skutkiem tego jest zbyt późne rozpoznanie demencji, które uniemożliwia jej skuteczne leczenie. Warto wiedzieć, że nawet 11% przypadków demencji jest odwracalne. Jednak warunkiem wyzdrowienia jest wczesne rozpoznanie choroby [1].

Jakie są przyczyny otępienia?

Przyczyny otępienia są złożone i mogą być wynikiem wielu patomechanizmów, zaburzających pracę mózgu lub uszkadzających narząd.

Literatura medyczna wskazuje następujące przyczyny demencji:

• choroby somatyczne – niedoczynność tarczycy, przewlekły niedobór witaminy B12, zaburzenia metaboliczne, niewydolność narządowa, choroba alkoholowa, długotrwałe przyjmowanie leków (szczególnie uspokajających, nasennych, antydepresyjnych, przeciwcukrzycowych, neuroleptyków);
• choroby psychiczne – depresja, schizofrenia;
• choroby neurodegeneracyjne – choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, choroba Picka, choroba Huntingtona, otępienie z ciałami Lewy’ego, choroba Creutzfeldta-Jakoba,
• inne choroby neurologiczne – guz mózgu, przewlekły krwiak podtwardówkowy;

Na skutek działania tych czynników dochodzi do zmian biochemicznych i strukturalnych w mózgu.

Jakie są objawy otępienia?

Objawy demencji u każdego pacjenta przebiegają z różnym stopniem nasilenia. Ponadto stwierdzane jest występowanie różnych grup objawów.

Objawy otępienia:

• zaburzenia płynności mowy;
• przypadkowe wtrącanie słów niezwiązanych z kontekstem wypowiedzi;
• trudności w konstruowaniu złożonych zdań;
• gubienie wątku;
• stopniowo zmniejszający się zasób słów;
• chaotyczność wypowiedzi;
• brak umiejętności wyciągania wniosków;
• trudności w planowaniu;
• problem z kontrolowaniem emocji;
• trudności w abstrahowaniu,
• zapominanie wydarzeń i własnych wypowiedzi;
• utrata poczucia orientacji w czasie;
• brak kontroli nad własnymi emocjami;
• problem ze zrozumieniem tematu rozmowy.

Niektóre osoby mogą być dotknięte jedynie zaburzeniami językowymi, a inne – komunikacyjnymi. Zdarzają się także chorzy, u których stwierdzane jest występowanie większości objawów jednocześnie. Wspólną cechą wszystkich pacjentów zmagających się z otępieniem jest brak możliwości samodzielnego funkcjonowania.

Diagnostyka i rozpoznanie choroby otępiennej

Wstępne rozpoznanie choroby otępiennej przeprowadza lekarz rodzinny na podstawie wywiadu z pacjentem i jego bliskimi. W przypadku podejrzenia choroby pacjent kierowany jest do neurologa lub geriatry. Podstawą diagnostyki jest poznanie przyczyny otępienia w celu podjęcia leczenia choroby podstawowej. Konieczna jest więc analiza stanu mózgu. Stosowane są metody obrazowe, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Kryteria diagnostyczne uwzględniają również wykonanie testów, które pozwalają na ocenę umiejętności językowych, komunikacyjnych i funkcji poznawczych pacjenta.

Rozpoznanie otępienia polega na stwierdzeniu w testach:

• zaburzeń pamięci;
• apatii i obojętności;
• zaburzeń innych funkcji poznawczych (tj. myślenia, planowania, organizowania, osądu);
• zaburzeń koncentracji i przemieszczania uwagi;
• chwiejności emocjonalnej;
• drażliwości;
• prymitywizacji zachowań społecznych;
• negacji własnych zachowań.

Objawy te wskazują na otępienie, gdy utrzymują się co najmniej 6 miesięcy. Uzupełnieniem diagnostyki obrazowej i testów jest diagnostyka laboratoryjna. Badanie otępienia czołowo-skroniowego to test genetyczny wykonywany we krwi pełnej polegający na analizie sekwencji 11 genów, które odpowiadają za  rozwój chorób neurodegeneracyjnych. Lekarz może również zasugerować badanie na chorobę Alzheimera z krwi, którego wynik wzmacnia przesłanki podejrzenia Alzheimera wynikające z obrazowania mózgu.

Co opóźnia diagnostykę demencji i utrudnia leczenie?

Główną przyczyną opóźnienia rozpoznania demencji są bardzo subtelne symptomy, które można łatwo przeoczyć. Uwagę bliskich osoby, która może być dotknięta demencją, powinny zwrócić z pozoru niegroźne objawy w postaci kilkukrotnego powtarzania tej samej informacji w krótkim czasie czy problemów z zapamiętaniem niedawnych zdarzeń lub czynności. Charakterystycznym wczesnym symptomem demencji jest zaburzenie orientacji w czasie i w miejscu, czyli utrata poczucia czasu. Pojedyncze epizody mogą zdarzyć się każdemu, nie należy wpadać w panikę, gdyż nie świadczą o chorobie, a np. o zmęczeniu. Jednak jeśli zauważamy u bliskiej osoby ich regularne powtarzanie, mogą świadczyć o bardzo wczesnych symptomach demencji.