Posocznica - co warto wiedzieć?

Posocznica, znana również pod nazwą sepsa, jest stanem zagrażającym życiu wynikającym z uszkodzenia tkanek i narządów, do którego doszło na skutek zakażenia. Objawy posocznicy rozwijają się najczęściej w wyniku infekcji bakteryjnej, rzadziej wirusowej lub grzybiczej. Komu grozi posocznica, czym się objawia i z jakimi wiąże się konsekwencjami?

Posocznica – czynniki ryzyka i epidemiologia

Posocznica jest rozpoznawana zarówno u dzieci jak i dorosłych. Do rozwoju sepsy prowadzi toczące się w organizmie zakażenie. Może dotyczyć jamy brzusznej (trzustki, dróg żółciowych), układu oddechowego (zapalenie płuc) lub moczowego (odmiedniczkowe zapalenie nerek). Wśród przyczyn posocznicy wymienia się także neuroinfekcje, czyli zakażenia w obrębie układu nerwowego, rozrodczego, zakażenia wsierdzia, kości i stawów, skóry oraz zębów.

Czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia sepsy jest ogólny zły stan zdrowia pacjenta, obecne w organizmie cewniki, dreny, protezy, procedury wymagające przetoczenia krwi, rany oraz odleżyny. Posocznicę diagnozuje się najczęściej wśród pacjentów szpitalnych Oddziałów Intensywnej Terapii, na których stanowi najczęstszą przyczynę zgonów.

Za posocznicę odpowiadają zakażenia bakteriami Gram-ujemnymi (Klebsiella pneumonie, Acinetobacter baumani, Escherichia coli, Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae), jak i Gram-dodatnimi (Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae). Za posocznicę o etiologii grzybiczej najczęściej odpowiada Candida albicans.

Posocznica – objawy

Rozwijająca się posocznica wyraźnie i szybko pogarsza stan pacjenta, u którego toczy się zakażenie. U niektórych pacjentów rozwija się gorączka >38°C, u innych temperatura ciała spada <36°C. Pacjent uskarża się na dreszcze i znaczne osłabienie. Wzrasta częstotliwość pracy serca (tachykardia >90/min) i oddechu (>22/min), pojawia się duszność.

Posocznicy towarzyszyć mogą bóle mięśni i brzucha, wymioty, zblednięcie powłok skórnych i zaburzenia świadomości. Czasami występuje wysypka. Każdy wymieniony, niepokojący objaw towarzyszący toczącemu się zakażeniu powinien zostać natychmiast skonsultowany z lekarzem. Wcześnie podjęte i właściwe leczenie posocznicy znacząco zwiększa szansę pacjenta na całkowity powrót do zdrowia.

Posocznica – najcięższa postać

Posocznica może mieć różne nasilenie. Najcięższą i najgroźniejszą dla życia postacią posocznicy jest wstrząs septyczny, czyli niewydolność krążenia rozwijająca się wskutek ogólnoustrojowego zakażenia. Niewydolność krążenia na którą wskazuje znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi jest objawem bardzo niepokojącym. Prowadzi do pogorszenia utlenowania wszystkich tkanek w organizmie i ich postępującego uszkodzenia, a nawet obumierania.

Konsekwencją wstrząsu septycznego jest ostra niewydolność oddechowa (ARDS), ostre uszkodzenie nerek (zahamowanie produkcji i wydalania moczu), niedokrwienie i martwicze zmiany w jelitach (niedrożność porażenna – zahamowanie ruchu jelit) i ostra niewydolność wątroby. Brak podjęcia skutecznego leczenia prowadzi do zgonu pacjenta wskutek niewydolności wielonarządowej.

Do niewydolności wielonarządowej w posocznicy dochodzi w konsekwencji tzw. burzy cytokinowej. Jest to stan, w którym zwiększone stężenie cytokin prozapalnych (substancji produkowanych przez komórki układu odpornościowego) w układzie krążenia wraz z ostrym stanem zapalnym prowadzą do upośledzenia czynności wielu narządów i układów, a wygaszenie stanu zapalnego przekracza możliwości działania układu odpornościowego.

W ocenie ciężkości posocznicy znalazło zastosowanie badanie profilu cytokin, w którym w próbce krwi oznaczane są stężenia cytokin pro- i przeciwzapalnych – TNF alfa (czynnik martwicy guza) oraz interleukin – IL-1β; IL-6, IL-8; IL-10 i IL-12p70. Badanie znajduje także zastosowanie w monitorowaniu pacjentów po rozległych zabiegach operacyjnych i oparzeniach w celu oszacowania ryzyka zakażenia pooperacyjnego, w ocenie ciężkości zakażeń bakteryjnych, ale także w ocenie ryzyka odrzucenia przeszczepu.

Posocznica – leczenie

W leczeniu posocznicy ważne jest równoczesne stosowanie terapii zwalczającej przyczynę i towarzyszące jej objawy. Biorąc pod uwagę przyczynę posocznicy – bakterie, wirusy lub grzyby – zwalcza się je lekami skierowanymi przeciw drobnoustrojom (np. antybiotykami). W momencie diagnozy posocznicy stosuje się leki zazwyczaj o działaniu szerokozakresowym, natomiast po zidentyfikowaniu czynnika odpowiedzialnego za zakażenie stosowane jest leczenie celowane, zwalczające konkretny, odpowiedzialny za zakażenie drobnoustrój.

W leczeniu objawów niezwykle istotne znaczenie ma postępowanie przeciwwstrząsowe, czyli płynoterapia oraz stosowanie leków utrzymujących ciśnienie tętnicze krwi na prawidłowym poziomie (leki obkurczające naczynia krwionośne i usprawniające pracę mięśnia sercowego).

Konieczna jest również terapia zaburzeń metabolicznych (kwasicy metabolicznej), terapia niewydolności narządów, które zostały uszkodzone w konsekwencji wstrząsu septycznego oraz zastosowanie innych procedur, np. dializ lub przetaczania krwi.

Posocznica – zapobieganie

Istnieje możliwość zmniejszenia ryzyka zachorowania na posocznicę przez stosowanie szczepionek przeciwko poszczególnym bakteriom odpowiedzialnym za rozwój zakażenia. W Polsce dostępne są szczepionki przeciw zakażeniom meningokokowym, pneumokokowym oraz przeciwko Haemophilus influenzae.

Szczepienia te dedykowane są dzieciom oraz osobom podatnym na zakażenia, czyli przy stwierdzonych niedoborach odporności, braku śledziony, ale także tym wyjeżdżającym na tereny obarczone zwiększonym ryzykiem zachorowania (np. Neisseria meningitidis – Afryka Subsaharyjska, strefa Sahelu).

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w trosce o własne zdrowie skorzystał z nich także zdrowy, nie obciążony czynnikami ryzyka człowiek.  O dostępności wymienionych szczepionek, związanym z nimi ryzyku i korzyściach z zastosowania porozmawiaj ze swoim lekarzem.

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.