Czy witamina D chroni przed rakiem?
Dowiedz się więcej
Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny i diagnostyka
Spis treści:
Witamina D jest związkiem niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Odpowiada przede wszystkim za regulację gospodarki wapniowej, wpływa na zdrowie kości, mięśni i układu odpornościowego. Choć jej niedobór może prowadzić do krzywicy u dzieci czy osteoporozy u dorosłych, nadmiar witaminy D, czyli jej przedawkowanie, również jest stanem niebezpiecznym, prowadzącym nawet do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dowiedz się więcej na temat przedawkowania witaminy D.
Czym jest witamina D i jak działa w organizmie?
Witamina D jest prohormonem rozpuszczalnym w tłuszczach. Jej głównymi źródłami są: synteza skórna pod wpływem promieni słonecznych oraz dieta, w której występują tłuste ryby, jaja i produkty mleczne. W organizmie witamina D przekształcana jest w wątrobie (25-hydroksylacja) i nerkach (1α-hydroksylacja) do aktywnej formy – kalcytriolu (1,25-dihydroksycholekalcyferolu – 1,25 (OH)2 D3), który reguluje wchłanianie wapnia i fosforu w jelitach, wpływa na mineralizację kości, a także wspiera prawidłową pracę mięśni i układu odpornościowego.
Czy można przedawkować witaminę D?
Przedawkowanie witaminy D jest możliwe, choć występuje rzadziej niż w przypadku innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Dla bezpieczeństwa należy stosować witaminę D zgodnie z zaleceniami lekarza i regularnie monitorować jej stężenia we krwi, szczególnie przy długotrwałej suplementacji.
📌 Poznaj odpowiedź specjalisty na ten temat.
Przyczyny przedawkowania witaminy D
Przedawkowanie witaminy D najczęściej wynika z nadmiernej suplementacji, szczególnie w formie preparatów farmaceutycznych zawierających wysokie dawki witaminy D3 (cholekalcyferolu). Osoby, które samodzielnie zwiększają dawki suplementu bez konsultacji z lekarzem lub stosują kilka preparatów jednocześnie, są najbardziej narażone na toksyczność. Nadmiar witaminy D kumuluje się w tkance tłuszczowej i wątrobie, co sprzyja długotrwałemu zwiększeniu stężenia metabolitu w organizmie i prowadzi do hiperkalcemii (stan podwyższonego stężenia wapnia w organizmie).
Drugą przyczyną może być błędne stosowanie preparatów wielowitaminowych, w których witamina D występuje w połączeniu z wapniem lub innymi suplementami diety. W takich sytuacjach łatwo przekroczyć zalecane dzienne dawki, szczególnie jeśli pacjent dodatkowo przyjmuje osobny preparat zawierający witaminę D.
Rzadziej przyczyną przedawkowania jest nadmierna ekspozycja na słońce, jednak w praktyce organizm sam reguluje syntezę witaminy D w skórze, co ogranicza ryzyko toksyczności wynikającej z promieniowania UV.
Innym istotnym czynnikiem ryzyka są choroby przewlekłe wątroby i nerek, które zaburzają metabolizm witaminy D i przekształcanie jej do aktywnej formy. W takich przypadkach nawet standardowe dawki suplementów mogą prowadzić do kumulacji metabolitu i podwyższonego stężenia wapnia we krwi.
Oprócz tego indywidualne różnice genetyczne wpływają na metabolizm witaminy D, co oznacza, że niektóre osoby mogą szybciej gromadzić jej nadmiar lub wolniej wydalać, zwiększając ryzyko toksyczności. Osoby starsze lub z otyłością mają także większe ryzyko przedawkowania, ponieważ witamina D gromadzi się w tkance tłuszczowej, a procesy metaboliczne ulegają spowolnieniu.
Objawy przedawkowania witaminy D
Pierwsze objawy przedawkowania witaminy D mogą być niespecyficzne i łatwe do przeoczenia. Należą do nich: zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, utrata apetytu, nudności, wymioty, zaparcia lub biegunka. Wraz ze wzrostem stężenia wapnia w organizmie pojawiają się bardziej charakterystyczne symptomy, takie jak częste oddawanie moczu, pragnienie, odwodnienie, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie oraz bóle mięśni i stawów. Długotrwała hiperkalcemia może prowadzić do odkładania się wapnia w nerkach i innych narządach, co skutkuje nefrokalcynozą (tzw. wapnica nerek, choroba polegająca na odkładaniu się drobnych zwapnień w tkance nerek), kamicą nerkową, uszkodzeniem nerek, a w skrajnych przypadkach niewydolnością nerek i serca. U dzieci objawy przedawkowania witaminy D są podobne, ale mogą dodatkowo obejmować zahamowanie wzrostu, zaburzenia apetytu oraz problemy z układem kostnym.
Diagnostyka przedawkowania witaminy D
Rozpoznanie przedawkowania witaminy D opiera się przede wszystkim na badaniach laboratoryjnych. Najważniejszym parametrem jest oznaczenie stężenia witaminy D we krwi, najczęściej w formie 25-hydroksywitaminy D, która odzwierciedla zasoby witaminy w organizmie. W przypadku przedawkowania stężenie tego metabolitu jest znacznie podwyższone.
Równocześnie ocenia się stężenie wapnia w surowicy krwi i moczu, ponieważ hiperkalcemia jest głównym skutkiem toksyczności witaminy D. Badania obejmują także poziom fosforanów, kreatyniny i parametrów czynności nerek, aby ocenić ich ewentualne uszkodzenie. W diagnostyce pomocne są także badania obrazowe, takie jak USG nerek, które pozwala wykryć odkładanie się wapnia lub obecność kamieni nerkowych.
Dokładny wywiad farmakologiczny i dietetyczny jest również niezbędny, ponieważ pozwala ustalić źródło nadmiaru witaminy D i wykluczyć inne przyczyny hiperkalcemii, np. nadczynność przytarczyc, nowotwory produkujące PTHrP lub sarkoidozę.
Leczenie przedawkowania witaminy D
Leczenie przedawkowania witaminy D polega przede wszystkim na natychmiastowym odstawieniu suplementów oraz ograniczeniu podaży wapnia w diecie. W przypadku łagodnej hiperkalcemii stosuje się zwiększone nawodnienie organizmu i leczenie objawowe, np. leki moczopędne, które pomagają wydalić nadmiar wapnia. W ciężkich przypadkach konieczne może być leczenie szpitalne, w tym podawanie leków obniżających stężenie wapnia we krwi, takich jak bisfosfoniany lub kortykosteroidy. Monitorowanie stężenia wapnia i witaminy D w kolejnych tygodniach pozwala ocenić skuteczność terapii i zapobiec powikłaniom.
Profilaktyka przedawkowania witaminy D
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania przedawkowaniu witaminy D jest stosowanie suplementów zgodnie z zaleceniami lekarza lub wytycznymi instytucji zdrowia publicznego. Regularne badania kontrolne stężenia witaminy D są szczególnie istotne u osób przyjmujących wysokie dawki lub mających choroby przewlekłe nerek czy wątroby. Ważne jest także przestrzeganie norm spożycia witaminy D. Zalecane dzienne dawki witaminy D w jednostkach międzynarodowych (IU) oraz mikrogramach (µg), zgodnie z wytycznymi Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, przedstawiają się następująco:
| Grupa wiekowa | Dawka dzienna (IU/µg) |
| Noworodki i niemowlęta (0–12 miesięcy) | 400–600 IU (10–15 µg) |
| Dzieci (1–10 lat) | 600–1000 IU (15–25 µg) |
| Młodzież (11–18 lat) | 1000–2000 IU (25–50 µg) |
| Dorośli (19–65 lat) | 800–2000 IU (20–50 µg) |
| Seniorzy (powyżej 65. roku życia) | 800–2000 IU (20–50 µg) |
| Kobiety w ciąży i karmiące piersią | 1500–2000 IU (37,5–50 µg) |
| Osoby z otyłością (BMI >30 kg/m²) | 1600–4000 IU (40–100 µg) |
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela
Bibliografia
Holick M. F., Vitamin D: Physiology, Molecular Biology, and Clinical Applications, Springer, New York 2020.
Miśkiewicz P., Szymańska K., Zaburzenia gospodarki wapniowej związane z witaminą D – diagnostyka i profilaktyka, „Medycyna Praktyczna” 2020, nr 71 (6), s. 45–52.
Płudowski P., Holick M. F., Pilz S. i in., Rola witaminy D w organizmie człowieka i bezpieczeństwo suplementacji, „Postępy Nauk Medycznych” 2019, nr 32 (12), s. 887–896.
Rosen C. J., Abrams S. A., Aloia J. F. i in., IOM committee members response to „Vitamin D: Do we get too much of a good thing?”, „The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism” 2012, nr 97 (4), s. 1146–1152.
Rusińska A., Płudowski P., Walicka M. i in., Witamina D – suplementacja i bezpieczeństwo stosowania, „Endokrynologia Polska” 2022, nr 73 (2), s. 189–204.
Vieth R., Vitamin D toxicity, policy, and science, „Journal of Bone and Mineral Research” 2011, nr 26 (7), s. 1225–1231.
