Stres w ciąży - jak wpływa na dziecko i jako sobie z nim poradzić?

Ciąża jest szczególnym wydarzeniem w życiu kobiety, która staje się matką odpowiedzialną za rozwijające się nowe życie. W tym okresie dochodzi do szeregu zmian zarówno natury psychologicznej, społecznej, ale i fizjologicznej, gdyż organizm kobiety od samego początku ciąży przygotowuje się do porodu i karmienie piersią noworodka. Prawidłowy przebieg ciąży może zostać zakłócony przez stresory, zarówno endo- jak i egzogenne. Stres może prowadzić do niekorzystnych skutków dla noworodka, dlatego też ważne jest aby poznać metody umożliwiające kontrolę stresu w czasie ciąży i zidentyfikować sytuację, które zarówno zmniejszają jak i zwiększają stres emocjonalny w czasie trwania ciąży.

Jak stres wpływa na ciążę?

Ciąża to czas wielu zmian więc towarzyszące jej uczucie stresu jest powszechne. Już niebawem wiele zmian dotknie życie rodzinne, ciało i emocje przyszłej matki. Reakcja na nadchodzące zmiany może być niezwykle zróżnicowana. Część kobiet przyjmie je z zadowoleniem, jednak w pewnych przypadkach zachodzące zmiany wprowadzające destabilizację w unormowanym życiu mogą generować dodatkowy stres.

Sprawdź skutki stresu:

E-PAKIET BADAŃ STRES dla kobiet

Stres jest nieodłączną częścią naszego życia. W pewnych sytuacjach stanowi on motywujący bodziec, w innych zaś działa destrukcyjnie. Silny stres w ciąży, który utrzymuje się przez długi czas, może powodować problemy zdrowotne, takie jak podwyższone ciśnienie krwi i choroby serca. Długotrwała ekspozycja na stres w czasie ciąży może zwiększać ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka lub przedwczesnego porodu, przed 37 tygodniem ciąży. Ponadto, w literaturze naukowej dostępne są prace wskazujące na zwiększone obciążenie stresem kobiet, które zaszły w ciążę z wykorzystaniem metod i technik wspomaganego rozrodu takich jak: zapłodnienie pozaustrojowe czy embriotransfer. Jest to związane najpewniej z troską, ale i niepewnością dotyczącą utrzymania ciąży.

Niestety następstwem długotrwałej ekspozycji na stres matki, czyli przysłowiowych „nerwów w ciąży” jest niejednokrotnie niska masa urodzeniowa dziecka czy zwiększenie częstości występowania ciąż wysokiego ryzyka. Problem ten jest szczególnie istotny, gdyż dzieci o małej masie urodzeniowej lub urodzone przedwcześnie są bardziej narażone na występowanie problemów zdrowotnych w rozwoju postnatalnym, co wiąże się z potencjalnym zwiększeniem ich potrzeb zdrowotnych. Istnieją również przesłanki pozwalające wiązać stres emocjonalny podczas ciąży z reaktywnością stresową niemowlęcia, co z kolei może wpłynąć na interakcje matki z dzieckiem nawet do wieku przedszkolnego.

Jednak najpoważniejszą konsekwencją długotrwałej ekspozycji na stres w czasie ciąży jest ryzyko poronienia i utraty dziecka. Wyniki dostępnych analiz wskazują, że ryzyko poronienia było blisko półtorakrotnie wyższe u kobiety, które były poddane długotrwałej ekspozycji.

Stres w ciąży – przyczyny

Poziom odczuwanego stresu jest indywidualnie zróżnicowany, a każdy człowiek na swój własny sposób odbiera i przetwarza bodźce stresowe. Dlatego też nie sposób jest wymienić wszystkich czynników mogących wywołać stres u ciężarnych kobiet.

Wśród najczęstszych przyczyn stresu u kobiet w ciąży można wymienić: trudności z radzeniem sobie z dolegliwościami towarzyszącymi ciąży, takimi jak poranne mdłości, zaparcia, zmęczenie lub ból pleców czy zmiany w gospodarce hormonalnej mogące powodować wahania nastroju; te zaś mogą utrudniać radzenie sobie ze stresem.

Wiele obaw, z którymi mierzą się kobiety dotyczy przebiegu porodu, nadchodzącego bólu, możliwych komplikacji i bezpieczeństwa zarówno dziecka jak i własnego. Ponadto, stres może wynikać z nieplanowanej ciąży lub zajścia w ciążę po wcześniejszych bolesnych doświadczeniach, trudnościach i niepowodzeniach. Największy niepokój rodzą obawy dotyczące ryzyka poronienia lub śmierci dziecka.

Niezwykle istotnym czynnikiem mogącym zarówno wywołać stres jak i pomoc w jego zwalczaniu jest wsparcie rodziny, szczególnie partnera życiowego. Większość dostępnych danych sugeruje, że kobiety mające większe wsparcie społeczne rzadziej doświadczają problemów psychicznych w czasie trwania ciąży. Dodatkowo partnerskie i rodzinne wsparcie kobiet w ciąży może ograniczać ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych po porodzie. Trudna sytuacja życiowa jak np. bycie samotnym rodzicem lub ciąża w młodym wieku (np. u nastolatków) może rodzić obawy dotyczące sprostania nowym obowiązkom związanym z opieką nad nowonarodzonym dzieckiem.  

Stres a ciąża – jak sobie poradzić?

Jak widać stres jest czynnikiem mogącym wywrzeć niekorzystny wpływ zarówno na matkę jak i nienarodzone dziecko. Niezwykle istotna (nie tylko w czasie ciąży) jest umiejętność radzenia sobie ze stresem. Rynek farmaceutyczny oferuje wiele preparatów, pomocnych w uspokojeniu nerwów w ciąży. Należy pamiętać by samodzielnie nie podejmować decyzji o przyjęciu tych preparatów. Większość z nich to suplementy diety, których wpływ na rozwój prenatalny dziecka nie został zbadany. Wszelkie pytania i wątpliwości powinno się omówić z lekarzem prowadzącym ciążę.

Niemniej jednak istnieje kilka bezpiecznych sposobów, które mogą pomóc ciężarnym radzić sobie ze stresem:

• Higiena snu

Brak wystarczającej ilości odpoczynku w czasie ciąży może zwiększyć poziom stresu. Należy zadbać o odpowiednią higienę snu i zapewnić od 7 do 9 godzin snu. Przed spoczynkiem warto wypracować swego rodzaju „uspokajający rytuał”, który pomoże wyciszyć. Niektórzy sugerują ciepłą kąpiel (nie może być gorąca!), filiżankę ziołowej herbaty, spokojną muzykę i ograniczenie czasu spędzanego przed telewizorem lub monitorem komputerowym. Odpowiednio wypoczęta kobieta posiada więcej sił i energii, to zaś istotnie ogranicza stres i niepokój. 

• Ruch i aktywność w ciąży

Umiarkowana aktywność fizyczna korzystnie wpływa nie tylko na ciało, ale także na umysł. Podczas wykonywania ćwiczeń w organizmie uwalniane są substancje chemiczne zwane endorfinami. Mogą one poprawić nastrój, a nawet złagodzić objawy depresji i lęku. Do bezpiecznych dla kobiet w ciąży form aktywności fizycznej zalicza się spacery i pływanie. Atrakcyjną formą aktywności ruchowej są także zajęcia z aqua aerobiku. W wielu miastach organizowane są zajęcia dedykowane dla przyszłych mam.

Wartą polecenia formą aktywności jest joga, która koncentruje się na dobrym samopoczuciu psychicznym i fizycznym. Wykonywane w czasie ciąży lekkie ćwiczenia umożliwiają zachowanie aktywności, wzmocnienie ciała i złagodzenie bólu poprzez rozciąganie. Sesje jogi mogą pomóc zmniejszyć niepokój i depresję w czasie ciąży, a joga może być również stosowana podczas porodu; dzięki pozycjom i technikom oddechowym, joga łagodzi ból i pomaga ustawiać dziecko w najlepszej pozycji.

• Właściwe odżywianie

W czasie ciąży odpowiednio zbilansowana dieta i właściwe nawodnienie są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka, ale i są jedną z najlepszych form samoopieki. Należy pamiętać, że dostarczanie zdrowych, pełnowartościowych produktów spożywczych zapewni matce i dziecku wszystkie niezbędne składniki odżywcze, a zaspokojenie potrzeb dietetycznych wpłynie korzystnie na samopoczucie zarówno w wymiarze fizycznym jak i psychicznym. Warto pamiętać o suplementacji witamin, wybór preparatu należ skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę lub farmaceutą.

• Mindfulness, czyli „uważność”

Dobrze jest zwolnić w codziennym pędzie. W wirze przygotowań do przyjęcia nowego członka rodziny jest szczególnie cenne by skupić się na swoich uczuciach, doznaniu ciała i otaczającym świecie.

Obecnie coraz większą popularnością cieszą się zajęcia w szkołach rodzenia. Choć wyniki dostępnych badań nie potwierdzają jednoznacznie związku pomiędzy uczestnictwem w tych zajęciach, a redukcją stresu w ciąży, szkoły rodzenia umożliwiają poszerzenie wiedzy dotyczącej porodu, podzielenie się swoimi obawami z położnymi prowadzącymi zajęcia, a nade wszystko, poznanie innych kobiet, które również oczekują narodzin dziecka.

Ciąża to szczególny czas, któremu towarzyszą emocje i przygotowania związane z oczekiwanym przyjściem dziecka na świat. Kobiety powinny otrzymać wsparcie ze strony najbliższych i nie przejmować się nadmiernie drobnostkami. Spokojna i szczęśliwa matka zapewni najlepsze warunki rozwoju dziecka.

Przyszłym mamom, życzę dużo spokoju i szczęścia,

Autor: Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza

Bibliografia:

1. Health promotion behaviours of pregnant women and spiritual well-being: Mediatory role of pregnancy stress, anxiety and coping ways. Chehrazi M, Faramarzi M, Abdollahi S, et al. Nurs Open 2021; 8 (6): 3558-3565. doi: 10.1002/nop2.905.
2. Emotional Stress During Pregnancy – Associations With Maternal Anxiety Disorders, Infant Cortisol Reactivity, and Mother-Child Interaction at Pre-school Age. Zietlow AL, Nonnenmacher N, Reck C, et al. Front Psychol 2019; 10: 2179. doi: 10.3389/fpsyg.2019.02179.
3. Relationship between Maternal General and Specific-Pregnancy Stress, Anxiety, and Depression Symptoms and Pregnancy Outcome. Hasanjanzadeh P, Faramarzi M. J Clin Diagn Res 2017; 11 (4): VC04-VC07. doi: 10.7860/JCDR/2017/24352.9616.
4. The association between psychological stress and miscarriage: A systematic review and meta-analysis.Qu F, Wu Y, Zhu YH, et al. Sci Rep 2017; 7 (1): 1731. doi: 10.1038/s41598-017-01792-3.
5. Comparison of Pregnancy Stress Between In Vitro Fertilization/Embryo Transfer and Spontaneous Pregnancy in Women During Early Pregnancy. Shih FF, Chen CH, Chiao CY, et al. J Nurs Res 2015; 23 (4): 280-289. doi: 10.1097/JNR.0000000000000089.
6. Physical activity and childbirth classes during a pregnancy and the level of perceived stress and depressive symptoms in women after childbirth. Kowalska J, Olszowa D, Markowska D, et al. Psychiatr Pol 2014; 48 (5): 889–900. doi: https://doi.org/10.12740/PP/24984