Świszczący oddech - co może oznaczać?

Dźwięki wytwarzane wskutek przepływu powietrza przez drogi oddechowe podczas wdechu i wydechu nazywane są szmerami oddechowymi. W prawidłowych warunkach podczas osłuchiwania klatki piersiowej za pomocą stetoskopu słyszalne są dwa rodzaje szmerów oddechowych fizjologicznych – szmer pęcherzykowy i szmer oskrzelowy. W przypadku wystąpienia różnych nieprawidłowości w układzie oddechowym wyróżnia się szmery oddechowe dodatkowe. Do nieprawidłowych szmerów oddechowych, czyli szmerów oddechowych dodatkowych zaliczane są świsty wdechowe, czyli inaczej stridor (świszczący wdech) oraz świsty wydechowe (świszczący wydech) zwane również (z języka angielskiego) wheezingiem. Jakie są przyczyny świszczącego oddechu i czy zawsze powinien nas niepokoić?

Świszczący oddech – jak powstaje?

Wszystkie szmery oddechowe powstają podczas przepływu powietrza przez kolejne odcinki układu oddechowego: krtań, tchawicę, oskrzela, oskrzeliki i pęcherzyki płucne. Świszczący oddech powstaje w wyniku zwężenia światła dróg oddechowych przez które przepływa powietrze. Świszczący oddech może być słyszalny podczas wdechu – świst wdechowy, podczas wydechu – świst wydechowy, lub mieć charakter mieszany i występować w obu fazach oddychania. W zależności od nasilenia, świszczący oddech może być słyszalny dla otoczenia lub słyszalny jedynie podczas osłuchiwania klatki piersiowej za pomocą stetoskopu.

Świszczący oddech przy wdechu

Kiedy pojawia się stridor, czyli świst wdechowy? Świszczący oddech podczas wdychania powietrza pojawia się przy zwężeniu górnych dróg oddechowych, czyli położonych poza klatką piersiową: na poziomie gardła, krtani i górnej części tchawicy, może być również skutkiem nieprawidłowości w obrębie fałdów głosowych. Do przyczyn powstawania świszczącego oddechu przy wdechu należą:

• Porażenie strun głosowych,
• Zmiany zapalne krtani i tchawicy,
• Ucisk na tchawicę z zewnątrz,
• Obecność ciała obcego w górnych odcinkach dróg oddechowych,
• Łagodne zmiany rozrostowe i nowotwory dróg oddechowych.

O stridorze mówi się, kiedy świszczący wdech jest szczególnie głośny i ma stałą częstotliwość. Stridor wskazuje na obturację (czyli zwężenie światła) w obrębie krtani i tchawicy, może występować również przy dysfunkcjach fałdów głosowych i wymaga różnicowania z astmą. Świsty wdechowe bywają głośne i słyszalne dla otoczenia.

Świszczący oddech przy wydechu

Świsty wydechowe, czyli wheezing, kiedy się pojawia? Świszczący oddech podczas wydechu pojawia się przy zwężeniu dolnych odcinków dróg oddechowych znajdujących się wewnątrz klatki piersiowej: dolnej części tchawicy, oskrzeli i oskrzelików. Do ich najczęstszych przyczyn należą:

• Astma,
• Przewlekłe zapalenie oskrzeli,
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• Zachłyśnięcie treścią pokarmową.

Do rzadszych przyczyn występowania świstów wydechowych należą niewydolność serca i zatorowość płucna.

Świszczący oddech u dziecka

Świszczący oddech dość często występuje u dzieci, ze względu na różnice w budowie anatomicznej ich oskrzeli względem osób dorosłych. Im młodsze dziecko tym krótsze i węższe są jego drogi oddechowe, a co za tym idzie większa podatność na zwężenie ich światła. Dodatkowo u dzieci szkielet krtani, tchawicy i oskrzeli jest delikatniejszy i cieńszy niż u osób dorosłych, dlatego łatwiej się zapada i ulega obturacji (zwężeniu).

Ostry świst oddechowy u dzieci jest najczęściej spowodowany infekcją dróg oddechowych, w większości przypadków zapaleniem krtani w przebiegu infekcji wirusowej. Dodatkowo w przypadku stridoru (świszczącego wdech) u dzieci występującego nagle należy wziąć pod uwagę obecność ciała obcego w drogach oddechowych lub reakcję alergiczną.

Świszczący oddech u dziecka – postępowanie

Co robić, jeśli u dziecka wystąpi świst oddechowy? Leczenie świszczącego oddechu u dziecka zależy od przyczyny jego wystąpienia i może potencjalnie zagrażać zdrowiu dziecka, dlatego jeśli zauważamy u dziecka stridor (świszczący wdech) powinniśmy udać się do lekarza. Podczas diagnostyki lekarz uwzględnia sposób pojawienia się stridoru (świszczącego wdechu): czy jest on wrodzony, stopniowo narastający, czy wystąpił nagle. W ocenie istotne są również okoliczności w jakich świszczenie oddechu się nasila np. zmiana pozycji ciała, sen, niepokój, karmienie. Ponadto ważna jest obecność ewentualnych objawów dodatkowych takich jak gorączka, katar, kaszel, ślinienie, trudności w karmieniu.

Świszczący oddech u dziecka – zapalenie nagłośni u dzieci

Wśród przyczyn stridoru (świszczącego wdechu) u dzieci znajduje się również gwałtownie postępujące, potencjalnie śmiertelne (!) zapalenie nagłośni. Kluczowym elementem decydującym o rokowaniu jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia, zanim rozwiną się objawy niedrożności oddechowej. W przebiegu zapalenia górnej części krtani, czyli nagłośni dochodzi do przekrwienia i obrzęku tych struktur, co skutkuje rozwinięciem niewydolności oddechowej.

Zapalenie nagłośni wywoływane jest najczęściej przez bakterię Haemphilus influenzae typu b. Ta bakteria związana jest z najbardziej niebezpieczną postacią choroby. Dzięki szczepieniom przeciwko bakterii częstość występowania nagłośni zdecydowanie spadła, jednak bardzo ważna jest znajomość przebiegu tej potencjalnie śmiertelnej choroby, aby jak najszybciej zabezpieczyć małego pacjenta przed rozwinięciem się niewydolności oddechowej. Choroba dotyczy zazwyczaj dzieci w wieku od 2 do 7 lat niezaszczepionych przeciwko Haemophilus influenzae.

Charakterystyczne objawy zapalenia nagłośni to:

• Nagły początek
• Wysoka gorączka,
• Ból gardła nasilający się przy mówieniu i połykaniu prowadzący do ślinienia się i trudności w połykaniu,
• Nieprawidłowy kolor skóry,
• Apatia, niepokój,
• Przyjmowanie pozycji pionowej z podparciem,
• Stridor, czyli świsty wdechowe, które występują często (zwykle nie pojawia się kaszel ani chrypka).

W przypadku wystąpienia tych objawów, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska i leczenie szpitalne, często związane z intubacją i wspomaganiem oddechu za pomocą respiratora przez kilka dób, do ustąpienia obrzęku gardła.

Szczekający kaszel i świszczący oddech u dziecka

Stridor (świst wdechowy) w ostrym podgłośniowym zapaleniu krtani dotyczy najczęściej niemowląt i dzieci młodszych: w wieku od 1 miesiąca życia do 3 roku życia. Bardzo rzadko może wystąpić powyżej 5 roku życia. Najczęściej wywoływane jest przez wirusy grypy, paragrypy, adenowirusy, wirusy ECHO i RSV. Podczas infekcji dochodzi do przekrwienia i obrzęku okolicy podgłośniowej co skutkuje zwężeniem dróg oddechowych i wystąpieniem duszności, a nawet ostrej niewydolności oddechowej.

Objawy występujące w ostrym podgłośniowym zapaleniu krtani:

• Nagły początek, 
• Wybudzenie się dziecka ze szczekającym kaszlem i stridorem wdechowym lub wdechowo-wydechowym,
• Może pojawić się wyraźna duszność wdechowa lub wdechowo-wydechowa,
• Widoczna praca mięśni dodatkowych: zaciąganie międzyżebrzy, zapadanie się mostka, odchylanie głowy do tyłu.

Przy wystąpieniu powyższych objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który zaleci odpowiednie leczenie zazwyczaj obejmujące leki przeciwgorączkowe, sterydoterapię, nebulizację i inhalacje.

Świszczący oddech – postępowanie

Co zrobić w przypadku wystąpienia świszczącego oddechu? Świszczący oddech u dorosłych zawsze powinien być skonsultowany z lekarzem, w celu pogłębienia wywiadu i zlecenia dalszych badań diagnostycznych: obrazowych (TK, RTG) i czynnościowych (np. spirometria, które pomogą ustalić diagnozę i zastosować odpowiednie leczenie.

W przypadku dzieci w stanach nagłych konieczne jest udrożnienie dróg oddechowych oraz transport do szpitala, gdzie zostanie podjęte odpowiednie leczenie. U dzieci ze świszczącym oddechem, który nie wymaga pilnej interwencji medycznej przeprowadza się planową diagnostykę obejmująca badania krwi (morfologię, gazometrię, ewentualnie badania biochemiczne), badania czynnościowe (spirometrię) i badania obrazowe (TK, RTG). Dodatkowo u dzieci należy zadbać o to by nie wdychały one dymu tytoniowego, który zwiększa u nich ryzyko chorób dróg oddechowych.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Pediatria Tom 2, Wanda Kawalec, Wydanie 2018
2. Interna Szczeklika, Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.