Toksyczne uszkodzenie wątroby

Redakcja Diagnostyki

10 stycznia 2023

Przeczytasz w 13 minut

Udostępnij

Spis treści:

Toksyczne uszkodzenie wątroby – co to jest?
Wątroba – funkcje i rola w organizmie
Toksyczne uszkodzenie wątroby – jakie są objawy?
Przyczyny toksycznego uszkodzenia wątroby
Toksyczne uszkodzenie wątroby – jakie badania wykonać?
Toksyczne uszkodzenie wątroby – na czym polega leczenie?
Toksyczne uszkodzenie wątroby, a dieta

Uszkodzenia tkanek miąższu wątroby mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne dla funkcjonowania całego organizmu. W przebiegu toksycznego uszkodzenia wątroby za rozwój schorzenia odpowiadają różnego typu szkodliwe substancje chemiczne. W jaki sposób może dojść do rozwoju toksycznego uszkodzenia wątroby, co jest najczęstszą przyczyną tej choroby, jakie są objawy uszkodzenia wątroby i jakie badania należy wykonać w celu kontroli stanu zdrowia wątroby?

Toksyczne uszkodzenie wątroby – co to jest?

Toksyczne uszkodzenie wątroby to jednostka chorobowa, która w klasyfikacji icd-10 posiada kod K71 (ICD, ang. International Classification of Diseases – lista Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób). Do rozwoju tej choroby dochodzi na skutek działania toksycznych substancji na tkanki miąższu wątroby. W przebiegu toksycznego uszkodzenia wątroby wyróżnia się dwa typy schorzenia – postać ostrą oraz postać przewlekłą. Oba te rodzaje mogą prowadzić do powstania nieodwracalnych uszkodzeń narządowych oraz rozwoju marskości i związanych z nią zaburzeń funkcjonowania wątroby, a nawet niewydolności tego narządu. Ze względu na liczne, niezwykle istotne funkcje wątroby, niewykryte oraz nieleczone uszkodzenie wątroby może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia, a nawet życia.

Trudne jest dokładne określenie jak często w populacji ogólnej występuje toksyczne uszkodzenie wątroby. W wielu przypadkach schorzenie to współistnieje z innymi jednostkami chorobowymi, które zaburzają pracę wątroby, , jak np. wirusowe zapalenia wątroby (WZW). Znacząca większość toksycznych uszkodzeń wątroby wywoływana jest przez alkohol lub określone grupy leków, najczęściej przyjmowanych w sposób nieprawidłowy.

Wątroba – funkcje i rola w organizmie

Wątroba to duży narząd zlokalizowany w górnej, prawej części nadbrzusza. W warunkach fizjologicznych jest praktycznie w całości osłonięta przez dolne rzędy żeber. Główne funkcje wątroby mogą zostać podzielone na 4 główne grupy:

Synteza

Tkanki wątrobowe odpowiadają za produkcję oraz uwalnianie do krwiobiegu licznych substancji i cząsteczek, które warunkują prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Jedną z takich substancji jest żółć, która po wyprodukowaniu w miąższu wątroby wydzielana jest do pęcherzyka żółciowego, skąd trafia do światła jelita cienkiego. Dzięki żółci możliwa jest emulsyfikacja oraz prawidłowe trawienie związków tłuszczowych przyjmowanych wraz z pokarmem.

Poza żółcią wątroba odpowiada także za produkcję czynników krzepnięcia krwi, które są niezbędne do właściwego przebiegu procesów powstawania skrzeplin odpowiadających za tamowanie aktywnego krwawienia. Dodatkowo, wątroba produkuje liczne białka osocza krwi, takie jak m.in. protrombina, albumina oraz fibrynogen. Określone enzymy, cholesterol oraz poszczególne hormony także powstają w obrębie tkanek wątrobowych. Jednym z bardziej istotnych hormonów, który produkowany jest przez wątrobę jest angiotensynogen – odgrywa on niezwykle istotną rolę w regulacji ciśnienia tętniczego krwi.

Magazynowanie

W wątrobie magazynowane są liczne witaminy, takie jak m.in. witamina A, K, D oraz C. Poza witaminami gromadzone tam są liczne mikro- i makroelementy, jak m.in. cynk, kobalt oraz miedź. Do ich uwolnienia do krwiobiegu dochodzi w przypadku zwiększonego zapotrzebowania organizmu na te substancje. W tkankach wątroby znajdują się także duże ilości żelaza (niezbędnego do produkcji krwinek czerwonych), co jest szczególnie istotne w przypadku zwiększonej utraty krwi lub innych zaburzeń wpływających na liczbę krwinek czerwonych.

Metabolizm

W tkankach wątroby stale zachodzą liczne procesy metaboliczne. Jednym z głównych zadań wątroby jest regulacja gospodarki energetycznej organizmu. Produkty trawienia, po wchłonięciu do krwi przez jelita transportowane są do wątroby, gdzie zostają przetworzone w zależności od potrzeb energetycznych całego ustroju. W obrębie wątroby zachodzi m.in. metabolizowanie glukozy do glikogenu oraz związków tłuszczowych, które pozwalają na długotrwałe magazynowanie energii. W przypadkach braku łatwo dostępnych substratów energetycznych wątroba może przekształcać te związki z powrotem do cukrów prostych, podobnie jak aminokwasy.

Toksyczne uszkodzenie wątroby – jakie są objawy?

Ze względu na liczne, niezwykle istotne role wątroby, jej prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne do właściwej pracy całego organizmu. Z tego powodu wątroba posiada znaczące zdolności kompensacyjne. Oznacza to, że narząd ten jest w stanie w sposób prawidłowy spełniać swoją funkcję nawet w przypadku, gdy znacząca część jego tkanek jest uszkodzona. W takiej sytuacji pozostały, zdrowy miąższ przejmuje zadania zniszczonej części wątroby.

Zjawisko to jest korzystne z fizjologicznego punktu widzenia – pomimo procesu chorobowego nie dochodzi do rozwoju niewydolności wątroby, a organizm jest nadal w stanie prawidłowo funkcjonować. Warto jednak zauważyć, że może to znacząco opóźnić postawienie prawidłowego rozpoznania oraz wdrożenie skutecznego leczenia. W przypadku, gdy zdolności kompensacyjne wątroby nie są przekroczone zazwyczaj nie dochodzi do pojawienia się jakichkolwiek dolegliwości chorobowych. W związku z tym niewiele osób będzie podejrzewało u siebie toczący się proces chorobowy i wykona niezbędne do rozpoznania testy laboratoryjne.

W celu wczesnego wykrycia zaburzeń pracy wątroby warto w sposób regularny przeprowadzać podstawowe badania laboratoryjne. Osobom dorosłym zaleca się wykonywanie podstawowego pakietu badań profilaktycznych ok. raz do roku. Powinien on obejmować testy takie jak m.in. morfologia krwi, badanie ogólne moczu, lipidogram, stężenie kreatyniny we krwi oraz oznaczenie aktywności enzymów wątrobowych, czyli tzw. „próby wątrobowe”. Dzięki przeprowadzeniu tych badań możliwe jest wczesne wykrycie zaburzeń, które mogą świadczyć o różnego typu procesach chorobowych, nawet jeżeli nie występują jakiekolwiek objawy.

W przypadku przekroczenia zdolności kompensacyjnych wątroby lub wystąpienia nagłego, nasilonego procesu chorobowego, może dojść do rozwoju poważnych objawów zaburzeń pracy wątroby, takich jak m.in.:

Zażółcenie skóry, błon śluzowych oraz twardówki (żółtaczka),
Zmiana zabarwienia moczu na ciemniejszy kolor,
Uogólniony świąd skóry,
Ból w prawym nadbrzuszu,
Ogólne pogorszenie samopoczucia,
Wzrost męczliwości,
Uczucie duszności,
Pogorszenie lub brak apetytu,
Nudności,
Wymioty,
Nagłe wzrost obwodu brzucha oraz masy ciała (wodobrzusze),
Zaburzenia świadomości,
Problemy z koncentracją,
Problemy z pamięcią,
Zmiany w zachowaniu oraz osobowości,
Przedłużony czas krzepnięcia krwi (większa tendencja do dłuższych krwawień, nawet przy niewielkich urazach, łatwe siniaczenie się).

Stopień nasilenia objawów, czas ich trwania oraz dokładny zakres dolegliwości mogą znacząco różnić się pomiędzy poszczególnymi przypadkami toksycznego uszkodzenia wątroby. Dokładny obraz kliniczny uzależniony jest tego, jaka substancja wywołała schorzenie oraz czy jest to postać ostra czy przewlekła.

W każdym przypadku zauważenia u siebie opisywanych powyżej objawów należy niezwłocznie uzyskać pomoc lekarską. Nieleczone schorzenia wątroby mogą w krótkim czasie prowadzić do znaczącego pogorszenia się stanu ogólnego oraz stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Przyczyny toksycznego uszkodzenia wątroby

Do rozwoju toksycznego uszkodzenia wątroby dochodzi na skutek działania substancji hepatotoksycznych na komórki tego narządu. Dodatkową rolę odgrywają tutaj indywidualne predyspozycje genetyczne oraz różnego typu schorzenia współwystępujące. Oznacza to, że do rozwoju toksycznego uszkodzenia wątroby u różnych osób dochodzi po przyjęciu różnych dawek poszczególnych substancji szkodliwych.

Jedną z najczęstszych przyczyn toksycznego uszkodzenia wątroby jest alkohol. Ze względu na częstotliwość występowania tej jednostki chorobowej posiada ona oddzielną nazwę – alkoholowa choroba wątroby. Alkohol etylowy oraz jego metabolity (aldehyd oraz kwas octowy) wywierają znacząco niekorzystne, destruktywne działanie na komórki wątroby. Z czasem dochodzi do ich nieodwracalnego uszkodzenia, co może skutkować wystąpieniem zapalenia, stłuszczenia oraz marskości wątroby. Choroba ta ma najczęściej przebieg przewlekły i rozwija się przez lata nadużywania alkoholu. Warto mieć na uwadze, że w połączeniu z określonymi substancjami (jak niektóre leki lub inne używki) alkohol może wywoływać nagłe, znaczące uszkodzenie tkanek wątroby skutkujące ostrą niewydolnością narządową.

Drugą grupą substancji mogących prowadzić do powstawania toksycznego uszkodzenia wątroby są leki. Jedną z najbardziej niebezpiecznych substancji jest paracetamol, dostępny w Polsce bez recepty. Przyjmowanie nadmiernych dawek tego leku, przekraczających maksymalną dawkę dobową, może w krótkim czasie wywołać nieodwracalną niewydolność wątroby oraz prowadzić do pojawienia się związanych z nią powikłań. Z tego powodu należy ściśle przestrzegać dawkowania paracetamolu oraz nigdy nie łączyć tego leku z alkoholem.

Poza paracetamolem praktycznie wszystkie leki mogą prowadzić do powstania uszkodzeń wątroby w mechanizmie alergicznym. W tym przypadku nawet niewielka dawka substancji leczniczej może wywołać reakcję układu immunologicznego, która doprowadzi do uszkodzeń wątroby. Obecnie opisane jest ponad 1000 substancji, które stanowią potencjalne źródło toksycznych uszkodzeń wątroby. Okres pojawiania się objawów może różnić się – od kilku godzin do nawet 8 tygodni po przyjęciu danego preparatu.

Inne, przykładowe źródła toksycznego uszkodzenia wątroby obejmują m.in. :

Pestycydy stosowane w rolnictwie,
Leki z grupy NLPZ,
Zatrucie grzybami (m.in. muchomorem),
Pyły oraz gazy stosowane w przemyśle,
Leki hormonalne,
Leki kardiologiczne (m.in. amiodaron).

Ze względu na liczne interakcje pomiędzy poszczególnymi substancjami leczniczymi oraz potencjalne nakładanie się na siebie efektów hepatotoksycznych leków zawsze należy informować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach oraz stosowanych na stałe lekach.

Toksyczne uszkodzenie wątroby – jakie badania wykonać?

W celu wykrycia toksycznego uszkodzenia wątroby należy przeprowadzić badania laboratoryjne, które są w stanie ocenić poprawność funkcjonowania tego narządu. Podstawowym testem diagnostycznym używanym w tym celu są tzw. „próby wątrobowe”. Na badanie to składa się jednoczasowa ocena 5 parametrów we krwi żylnej. Są to:

Aminotransferaza asparaginianowa (AST),
Aminotransferaza alaninowa (ALT),
Gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP),
Fosfataza alkaliczna (ALP),
Bilirubina całkowita.

Ocena aktywności 4 powyższych enzymów oraz pomiar stężenia bilirubiny pozwala na kompleksową ocenę stanu zdrowia wątroby oraz wykrycie ewentualnych powikłań toksycznego uszkodzenia wątroby. Istotne jest, aby interpretować wyniki poszczególnych badań łącznie. Podczas wstępnego diagnozowania przyczyn zaburzeń ważny jest m.in. stosunek parametru ALT do AST. W celu poprawnej interpretacji wyników prób wątrobowych należy uwzględnić także wyniki innych badań, dodatkowe obciążenia zdrowotne oraz przyjmowane przez niego leki. Z tego powodu należy skonsultować się z lekarzem, który poza oceną otrzymanych danych będzie także w stanie zaplanować dalsze postepowanie diagnostyczno-lecznicze.

Istotnym elementem diagnozowania toksycznych uszkodzeń wątroby jest dokładny wywiad chorobowy, który uwzględnia wszystkie przyjmowane przez pacjenta substancje lecznicze oraz używki. Ze względu na istotność kliniczną tych informacji w procesie terapeutycznym nigdy nie należy zatajać informacji na temat stanu zdrowia przed lekarzem prowadzącym leczenie. Warto pamiętać także o wpływie różnego typu narażeń zawodowych na ewentualny rozwój problemów ze zdrowiem wątroby.

Poza wykonaniem prób wątrobowych lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenia innych testów, jak m.in. pomiar stężenia mocznika we krwi, badanie ogólne moczu lub proteinogram, czyli test polegający na oznaczeniu stężenia poszczególnych typów białka we krwi. W celu uzyskania dodatkowych informacji na temat schorzenia wątroby może być konieczne przeprowadzenie badań obrazowych, takich jak m.in. USG jamy brzusznej lub tomografia komputerowa (TK).

Toksyczne uszkodzenie wątroby – na czym polega leczenie?

Podstawowe leczenie toksycznego uszkodzenia wątroby polega na jak najszybszym zakończeniu narażenia pacjenta na czynnik wywołujący schorzenie. Może to polegać m.in. na zmianie stosowanych leków lub zaprzestaniu podawania określonego preparatu. Nigdy nie należy podejmować tego typu decyzji samodzielnie – w każdym przypadku niezbędne jest ustalenie wcześniej tego z lekarzem prowadzącym.

Dalsze leczenie może polegać na stosowaniu określonych leków, które mają na celu poprawę funkcjonowania wątroby oraz zapobieganie dalszemu postępowi uszkodzeń. W określonych przypadkach skrajnej niewydolności wątroby może być konieczne leczenie chirurgiczne, które polega na przeszczepieniu tego narządu. Każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia do chorego, a właściwe leczenie uwzględnia jego dodatkowe obciążenia zdrowotne, stopień zaawansowania choroby oraz wiele innych czynników.

Toksyczne uszkodzenie wątroby, a dieta

Po przebytym uszkodzeniu wątroby istotne jest stosowanie właściwej diety, która nie będzie dodatkowo obciążała tego narządu. Podstawowe zalecenia w tzw. „diecie wątrobowej” obejmują:

Częstsze spożywanie mniejszych posiłków w ciągu dnia (5 – 6),
Unikanie produktów ciężkostrawnych,
Unikanie produktów wywołujących wzdęcia,
Unikanie produktów zawierających duże ilości ostrych przypraw,
Unikanie produktów bogatych w błonnik,
Ograniczanie ilości spożywanych tłuszczów,
Spożywanie większej ilości lekkostrawnego pożywienia,
Częstsze spożywanie produktów gotowanych, unikanie smażonych potraw,
Całkowite wyeliminowanie z diety alkoholu.

Dokładne zalecenia na temat właściwej diety powinny zostać przekazane przez lekarza prowadzącego. Dieta ta powinna uwzględniać także inne, dodatkowe obciążenia zdrowotne pacjenta, jak m.in. hipercholesterolemia, różnego typu zaburzenia kardiologiczne lub cukrzyca.

Bibliografia:

Zwłóknienie szpiku

Retikulocyty - jaką pełnią rolę w organizmie?