Witamina B12 w ciąży – co warto wiedzieć?

Odpowiedni poziom witaminy B12 w ciąży jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Transport tego składnika przez łożysko jest na tyle intensywny, że jego stężenie w organizmie przyszłej mamy stopniowo spada w kolejnych trymestrach, a do normy wraca dopiero po porodzie. Do czego wykorzystywana jest witamina B12 w ciąży i w jakich sytuacjach zaleca się jej suplementację?

Za co odpowiada witamina B12? W ciąży jest szczególnie istotna

Mianem witaminy B12 (lub inaczej kobalaminy) określamy całą grupę rozpuszczalnych w wodzie związków o podobnej aktywności biologicznej. Pełnią one w organizmie wiele istotnych funkcji, m.in.:

• uczestniczą w produkcji erytrocytów, czyli krwinek czerwonych,
• są niezbędne do syntezy kwasów nukleinowych DNA i RNA,
• regulują prawidłową pracę układu nerwowego poprzez m.in. udział w budowie osłonek mielinowych wokół neuronów, a także produkcji niektórych neuroprzekaźników, np. acetylocholiny,
• są kofaktorem (czyli substancją niezbędną do aktywacji enzymu) różnych reakcji enzymatycznych, np. metabolizmu homocysteiny,
• biorą udział w przemianach węglowodanów, białek i tłuszczów.

Szczególnie ważną rolę odgrywa witamina B12 w ciąży. Pełni istotną funkcję w procesie wzrostu płodu, oddziałując na układ nerwowy, syntezę DNA oraz procesy krwiotwórcze zarówno w sposób pośredni, jak i bezpośredni.

Istotny jest także wpływ witaminy B12 na metabolizm homocysteiny, która jest produktem rozkładu aminokwasu metioniny. Jej nadmiar zwiększa ryzyko m.in. rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i neurodegeneracyjnych, a w ciąży powikłań okołoporodowych oraz wad wrodzonych. Odpowiedni poziom witaminy B12 pomaga w utrzymaniu stężenia homocysteiny w normie.

Ważna synergia w ciąży – witamina B12 i kwas foliowy

Witamina B12 jest niezbędnym elementem metabolizmu kwasu foliowego do jego aktywnej postaci – tetrahydrofolianu (THF). Dopiero w takiej formie organizm może wykorzystać go w swoich procesach biologicznych.

Foliany uczestniczą we wzroście i różnicowaniu komórek, a dodatkowo regulują metabolizm aminokwasów i kwasów nukleinowych. Są więc potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju płodu, podczas którego zachodzi ogromna liczba tych procesów. Ponieważ pośrednio bierze w nich udział także witamina B12, w ciąży jej odpowiedni poziom jest równie ważny.

Możliwe przyczyny niedoboru witaminy B12 w ciąży

Zapotrzebowanie na kobalaminę jest zróżnicowane i zależy m.in. od wieku, stanu zdrowia oraz diety. Przyjmuje się, że dla osoby dorosłej wynosi ono 2,4 μg, z kolei w ciąży jest nieco wyższe – 2,6 μg.  W większości sytuacji odpowiednia, zbilansowana dieta wystarcza do zaspokojenia zapotrzebowania na witaminę B12, jednak zdarzają się wyjątki.

Na niedobory witaminy B12 narażeni są głównie weganie i wegetarianie, ponieważ jej źródła w diecie to przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego. Inne przyczyny niedoborów o różnym stopniu nasilenia to m.in.:

• przewlekłe zapalenie trzustki,
• alkoholizm,
• niedożywienie,
• przyjmowanie niektórych leków, np. metforminy w leczeniu cukrzycy czy środków hamujących wydzielanie kwasu solnego – omeprazolu, pantoprazolu czy famotydyny,
• choroby zapalne jelit, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna,
• choroba refluksowa przełyku,
• wrzody żołądka,
• wrodzone niedobory substancji uczestniczących w metabolizmie witaminy B12, np. czynnika wewnętrznego Castle’a czy transkobalaminy.

Witamina B12 jest magazynowana w wątrobie, a jej zapasy wystarczają zwykle na 2-5 lat Dlatego organizm może od dłuższego czasu otrzymywać zbyt małe dawki kobalaminy, nie dając przy tym żadnych objawów. Osoby narażone na niedobory powinny więc kontrolować poziom witaminy B12 w ciąży, nawet jeśli nie odczuwają dolegliwości wskazujących na jej niedobór.

Objawy i skutki niedoboru witaminy B12 w ciąży

Objawy niedoboru witaminy B12 są różnorodne i często niecharakterystyczne. Należą do nich m.in.:

• zmęczenie,
• zawroty głowy,
• utrata masy ciała,
• bawoli język – ciemnoczerwony, gładki, powiększony, piekący,
• zaparcia lub biegunki,
• utrata smaku,
• drażliwość,
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• apatia,
• epizody depresyjne,
• zaburzenia neurologiczne, np. mrowienie, drętwienie i kłucie kończyn, utrata odczuwania wibracji i czucie głębokiego, osłabienie motoryczne.

Skutkiem długotrwałego niedoboru witaminy B12 jest przede wszystkim niedokrwistość (anemia) megaloblastyczna, czyli stan, w którym organizm produkuje nieprawidłowe, zbyt duże krwinki czerwone. Brak kobalaminy wiąże się również z uszkodzeniem nerwów (neuropatią), a także z większym ryzykiem otyłości, zespołu metabolicznego i niealkoholowego stłuszczenia wątroby.

Kobiety z niedoborem witaminy B12 w ciąży mogą mieć trudności z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, ponadto bardziej prawdopodobne jest u nich wystąpienie cukrzycy ciążowej. Co więcej, kobalamina wpływa bezpośrednio na przebieg ciąży oraz poród, podnosząc ryzyko:

• stanu przedrzucawkowego,
• anemii megaloblastycznej u płodu,
• niskiej masy urodzeniowej dziecka,
• porodu przedwczesnego,
• wad cewy nerwowej,
• przedwczesnego oddzielenia łożyska.

Niedobór witaminy B12 w ciąży przynosi negatywne konsekwencje zarówno u matki, jak i u dziecka. Niemowlęta mogą doświadczać opóźnienia psychoruchowego oraz obniżonego napięcia mięśniowego, a przy ciężkich ubytkach również ruchów mimowolnych. Ponadto u dzieci tych rośnie ryzyko rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2.

Warto pamiętać, że niedobór witaminy B12 w ciąży hamuje przemiany kwasu foliowego do aktywnych folianów, przez co osłabia jego działanie mimo prawidłowej podaży. Co więcej, suplementacja kwasu foliowego może maskować objawy niedoboru witaminy B12, zwiększając ryzyko negatywnych konsekwencji takiego stanu.

Kiedy brać witaminę B12 w ciąży?

W przeciwieństwie do kwasu foliowego rutynowa suplementacja witaminy B12 w ciąży nie jest zalecana. Można ją za to rozważyć u kobiet z grup ryzyka niedoborów, jednak wyłącznie w porozumieniu z lekarzem prowadzącym. Przed jej rozpoczęciem warto oznaczyć poziom kobalaminy we krwi. Pomocne może być także zbadanie stężenia homocysteiny – jego podwyższenie wskazuje na niedobór witaminy B12.

Nie znane są dokładne dawki witaminy w B12, jakie powinny zażywać przyszłe mamy – badania wykazały korzyści ze stosowania 50–250 μg dziennie. Żeby zwiększyć jej wchłanianie, tabletki najlepiej stosować na pusty żołądek, rozpuszczając je pod językiem. W przypadku dużych niedoborów lekarz może zlecić ich uzupełnienie przy pomocy zastrzyków dostępnych na receptę.

Suplementacja witaminy B12 w ciąży – czy jest bezpieczna?

Tak, przyjmowanie witaminy B12 w ciąży jest bezpieczne. Jej nadmiar jest wydalany z organizmu wraz z moczem, więc kumulacja w organizmie zbyt dużych dawek zdarza się rzadko. Przyczyną są zwykle poważne choroby, takie jak niewydolność nerek czy choroby wątroby.

Dieta w ciąży – w czym występuje witamina B12?

Głównym źródłem witaminy B12 są produkty odzwierzęce, czyli mięso, jaja, nabiał, ryby, owoce morza czy podroby. Bada się jej dostępność z różnych surowców roślinnych, np. spiruliny, niestety jak dotąd bezskutecznie. Zawierają one najczęściej nieaktywne analogi kobalaminy, których przyjmowanie nie przynosi korzyści zdrowotnych. Alternatywnie może być za to pozyskiwana z żywności wzbogacanej, np. napojów roślinnych.

Warto pamiętać, że nawet u kobiet spożywających produkty odzwierzęce naturalne uzupełnianie witaminy B12 w ciąży może być utrudnione, na przykład z powodu zaburzeń wchłaniania lub nasilonych wymiotów ciążowych. Dlatego warto rozważyć zbadanie jej poziomu, co pozwoli uniknąć konsekwencji ewentualnego niedoboru.

Podsumowanie – FAQ

1. Jakie są skutki niedoboru witaminy B12 dla rozwijającego się płodu i czy mogą one wpłynąć na długoterminowy rozwój dziecka?

Niedobór witaminy B12 w ciąży może przyczyniać się do niskiej masy urodzeniowej dziecka oraz nieprawidłowości w jego rozwoju (opóźnienie umysłowe, problemy z koordynacją ruchową, trudności w uczeniu). Podnosi ryzyko wad cewy nerwowej, anemii megaloblastycznej, a także wystąpienia w przyszłości zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność i cukrzyca typu 2.

2. Czy dieta wegetariańska lub wegańska w ciąży zwiększa ryzyko niedoboru witaminy B12?

Tak – głównym źródłem witaminy B12 w pożywieniu są produkty odzwierzęce, dlatego osoby na diecie jarskiej mają wysokie ryzyko rozwoju jej niedoborów. Zwłaszcza w ciąży, gdy zapotrzebowanie na witaminę B12 jest wyższe niż zwykle.

3. Jakie interakcje witamina B12 może mieć z innymi witaminami i minerałami w suplementach prenatalnych?

Duże dawki kwasu foliowego mogą maskować niedobór witaminy B12, z kolei witamina C i miedź mogą upośledzać jej wchłanianie z przewodu pokarmowego.

Mgr Aleksandra Drążkiewicz