Wysokie trójglicerydy – co oznaczają i czym skutkują?

Do jednych z najczęściej zlecanych badań należy lipidogram, czyli oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego, lipoprotein o wysokiej i niskiej gęstości (HDL i LDL) oraz trójglicerydów w surowicy krwi. Zainteresowanie znaczeniem stężenia trójglicerydów jako czynnika ryzyka rozwoju chorób układu krążenia, w tym miażdżycy naczyń krwionośnych, wzrosło w ostatnim dziesięcioleciu. Badania naukowe przeprowadzane od czasu wprowadzenia ponad 30 lat temu do terapii statyn dostarczyły wielu dowodów na ich znaczny wpływ na zmniejszanie ryzyka miażdżycy naczyń krwionośnych poprzez obniżenie stężenia LDL. Niemniej jednak wysokie ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych utrzymuje się nawet pomimo przyjmowania tych leków.

Czym są trójglicerydy i jakie są ich normy? Jakie zagrożenia dla zdrowia niosą podwyższone trójglicerydy i kiedy należy skontaktować się z lekarzem?

Czym są trójglicerydy? 

Trójglicerydy to lipidy; estry glicerolu połączonego z trzema cząsteczkami kwasów tłuszczowych, biorące udział w magazynowaniu i transporcie energii w organizmie. W zależności od kombinacji trzech kwasów tłuszczowych można wyróżnić ponad sześć tysięcy rodzajów cząsteczek trójglicerydów. 

Cząsteczki cholesterolu i trójglicerydów, będące niepolarnymi substancjami lipidowymi (nierozpuszczalnymi w wodzie), muszą być transportowane w osoczu w połączeniu z cząsteczkami białek – apolipoprotein tworząc kompleksy zwane lipoproteinami. Lipoproteiny osocza są rozdzielane według gęstości uwodnionej oraz ich względnej zawartości cholesterolu, trójglicerydów i białka na pięć głównych klas: 

• chylomikrony, 
• lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL), 
• lipoproteiny o średniej gęstości (IDL), 
• lipoproteiny o małej gęstości (LDL),
• lipoproteiny o dużej gęstości (HDL).

Można wskazać dwa źródła trójglicerydów wpływające na ich stężenie w surowicy krwi. Pierwsze obejmuje ich podaż wraz z dietą bogatą w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i roślinnego i wchłanianie w jelitach. Drugim zaś jest synteza węglowodanów i kwasów tłuszczowych w wątrobie. 

Trójglicerydy – normy

U zdrowej osoby dorosłej, stężenie trójglicerydów nie powinno przekraczać 150 mg/dl (1,7 mmol/l). Jednocześnie według wspólnych wytycznych Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego i Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce opracowanych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, stężenie trójglicerydów w przedziale od 150 do 880 mg/dl (1,7-10 mmol/l) definiowane są jako hipertrójglicerydemia o nasileniu łagodnym i umiarkowanym, natomiast wartości powyżej 880 mg/dl (>10 mmol/l) jako ciężka hipertrójglicerydemia. Wiele laboratoriów analitycznych wskazuje następującą interpretację:

• <150 mg/dl (<1,7 mmol/l) – wynik prawidłowy,
• zakres 150–199 mg/dl (1,7 – 2,25 mmol/l) – wynik graniczny,
• zakres 200-499 mg/dl (2,26 – 5,53 mmol/l) – stężenie wysokie,
• > 500 mg/dl (>5,53 mmol/l) – stężenie bardzo wysokie.

Jednocześnie należy pamiętać, że normy podawane przez poszczególne laboratoria mogą się nieznacznie różnić. Prawidłowe poziomy cholesterolu całkowitego, frakcji lipoprotein czy też trójglicerydów w zależności od wieku, płci i profilu ryzyka pacjentów mogą być różne. Co ważne, interpretacji wyniku każdorazowo powinien dokonać lekarz.

Hipertrójglicerydemia pierwotna i wtórna

Hipertrójglicerydemia pierwotna to stan, w którym podwyższone stężenie trójglicerydów uwarunkowane jest czynnikami genetycznymi. Przypadki pierwotnej ciężkiej hipertrójglicerydemii (powyżej 880 mg/dl lub 10,0 mmol/l) mogą być spowodowane zarówno zaburzeniami jedno- jak i wielogenowymi. Niewielka część pacjentów z zaburzeniami lipidowymi, szacowana na mniej niż 2%, cierpi na chylomikronemię (hiperlipoproteinemię) monogenową lub zespół chylomikronemii rodzinnej, której częstość występowania szacuje się na od 1 do 10 przypadków na milion osób, jednak większość przypadków ciężkiej hipertrójglicerydemii jest silnie uwarunkowana wielogenowo. 

Większość przypadków hipertrójglicerydemii pierwotnej o nasileniu łagodnym i umiarkowanym ma podłoże wielogenowe. Podobnie uwarunkowana wieloma czynnikami genetycznymi jest hiperlipidemia złożona, a u niektórych pacjentów dodatkowo występuje uwarunkowane genetycznie podwyższone stężenie frakcji lipoprotein o małej gęstości (LDL). 

Potwierdzenie występowania tych chorób wymaga wykonania specjalistycznych badań diagnostycznych wykorzystujących techniki biologii molekularnej. 

Istnieje również wiele czynników powodujących wtórną hipertrójglicerydemię takich jak: 

• dieta o wysokim dodatnim bilansie energetycznym i dużej zawartości tłuszczów lub wysokim indeksie glikemicznym,
• zwiększona konsumpcja alkoholu,
• otyłość,
• zespół metaboliczny,
• insulinooporność,
• cukrzyca (głównie typu 2),
• niedoczynność tarczycy,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• przyjmowane leki, w tym: kortykosteroidy, przyjmowane doustnie estrogeny, tamoksyfen, tiazydy, niekardioselektywne β-blokery i leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji (klozapina i olanzapina).

Ponadto podwyższone stężenie trójglicerydów występować może w trakcie ciąży, szczególnie w trzecim trymestrze. Wyniki badań sugerują, że podwyższone stężenie trójglicerydów u ciężarnych zwiększa ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego i cukrzycy ciężarnych, które niekorzystnie wpływają na przebieg ciąży i stanowią potencjalne zagrożenie zarówno dla matki, jak i rozwijającego się dziecka.

Objawy wysokich trójglicerydów

Wysokie stężenie trójglicerydów w surowicy krwi zwykle nie powoduje żadnych objawów. Jednak w przypadku braku odpowiedniego leczenia i kontroli, wysoki poziom trójglicerydów może negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie. W skrajnych przypadkach może nawet spowodować wystąpienie ostrego zapalenia trzustki, które stanowi potencjalne zagrożenia dla życia. Należy pamiętać, że hipertrójglicerydemia istotnie zwiększa ryzyko poważnych powikłań, takich jak choroba niedokrwienna serca i udar. Dlatego też wykonanie lipidogramu, w tym oznaczenie stężenia trójglicerydów powinno znaleźć się w zestawie wykonywanych corocznie badań profilaktycznych 

Trójglicerydy podwyższone – co oznaczają dla zdrowia?

Podwyższone stężenie trójglicerydów niekorzystnie odbija się na naszym zdrowiu. Stężenie trójglicerydów utrzymujące się powyżej 175 mg/dl przez dłuższy czas może zwiększać ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i mózgowo-krążeniowych wpływając również na funkcje poznawcze pacjentów. 

Utrzymujące się we krwi stężenie trójglicerydów na poziomie powyżej 500 mg/dl może zwiększać ryzyko ostrego zapalenia trzustki oraz zaburzenia funkcjonowania naczyń krwionośnych oka, prowadząc do zmian w obrębie dna oka, zwanych lipemią siatkówki. Objawy wskazujące na bardzo wysoki poziomem trójglicerydów w surowicy krwi mogą również obejmować zmiany skórne. U pacjentów chorujących na chylomikronemię, mogą wystąpić objawy obejmujące: 

• utratę pamięci krótkotrwałej, 
• obrzęk wątroby i śledziony, 
• ból brzucha,
• zaczerwienienie skóry.

Jak wspomniano we wstępie, na stężenie trójglicerydów w surowicy krwi decydujący wpływ ma stosowana dieta i styl życia. Dlatego też stosowanie prawidłowej diety i zmiana stylu życia istotnie przyczynią się do obniżenia poziom trójglicerydów, a co z tym związane, ryzyka chorób serca i naczyń krwionośnych.

Wysokie trójglicerydy – co jeść i co robić?

Wyniki lipidogramu wskazujące na podwyższone stężenie trójglicerydów w surowicy krwi powinno stanowić poważny sygnał ostrzegawczy. Niemniej jednak poprzez wprowadzenie kilku prostych zmian w stylu życia, samodzielnie możemy wiele zrobić, by obniżyć poziom trójglicerydów. Skuteczne okaże się: 

1. Zwiększenie aktywności fizycznej

Wysiłek fizyczny może mieć duży wpływ na poziom trójglicerydów. Zaleca się podejmowanie aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności co najmniej 150 do 300 minut w tygodniu. Osoby, które dotychczas nie uprawiały żadnych sportów, mogą rozpocząć od szybkiego spaceru trzy razy w tygodniu, a następnie stopniowego zwiększania intensywność ćwiczeń.

2. Redukcja masy ciała

Ćwiczenia fizyczne znacznie pomogą w walce z nadwagą czy otyłością, niemniej jednak należy również pamiętać o stosowaniu prawidłowo zbilansowanej diety i ograniczenie liczby spożywanych kalorii. Dieta powinna być bogata w warzywa, owoce, błonnik, nabiał i chude białe mięso. Należy ograniczyć, a jeśli to możliwe wyeliminować słodycze, dosładzane napoje gazowane i produkty wysokoprzetworzone, w tym potrawy typu fast food.

3. Wybór zdrowych tłuszczów

Lipidy odgrywają istotną rolę w naszym organizmie. Tworzą one błony komórkowe, są rozpuszczalnikami witamin A, D, E i K czy też uczestniczą w syntezie hormonów steroidowych. Dlatego też należy zapewnić organizmowi podaż tłuszczów, zwracając jednak uwagę, by były to tłuszcze jedno- i wielonienasycone. Należy ograniczyć spożywanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego i tłuszczów trans, w które obfituje żywność przetworzona i margaryny. Cennym źródłem zdrowych tłuszczów jednonienasyconych i wielonienasyconych są: oliwa z oliwek, orzechy i ryby. Badania wykazały, że kwasy Omega-3 zawarte w tłustych rybach, takich jak tuńczyk, łosoś, makrela i sardynki, pomagają obniżyć poziom trójglicerydów. Nie można jednak zapominać, że nawet zdrowe tłuszcze należy spożywać z umiarem, gdyż mają one wysoką wartość energetyczną. Ponadto warto ograniczyć spożycie alkoholu, gdyż nawet niewielkie jego ilości powodują zwiększenie poziomu trójglicerydów. 

W przypadku, gdy podjęte działania nie przyczyniły się do zmniejszenia stężenia trójglicerydów, należy skontaktować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Po zebraniu szczegółowego wywiadu i ewentualnym zaleceniu wykonania dodatkowych badań diagnostycznych wdroży odpowiednią farmakoterapię. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza