Jakie są przyczyny i objawy zespołu antyfosfolipidowego?

Zespół antyfosfolipidowy, APS (ang. antiphospholipid syndrome) to choroba autoimmunizacyjna, wynikająca z nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, skierowanej przeciwko tkankom własnego organizmu.

Jak dochodzi do powstawania zakrzepów krwi?

Produkowane przez układ przeciwciała, określane jako antyfosfolipidowe APLA, aPL (ang. antiphospholipid antibodies), niszczą na powierzchni komórek śródbłonka naczyń krwionośnych cząsteczki fosfolipidów oraz przyłączone do nich białka: m.in. beta-2 glikoproteinę I, protrombinę, aneksynę 5 i białko C. W konsekwencji destrukcji tych ważnych w procesie krzepnięcia krwi i fibrynolizy (rozpuszczania skrzepu) kompleksów, dochodzi do powstawania zakrzepów krwi w naczyniach tętniczych i żylnych. Następstwem choroby zakrzepowej jest niedokrwienie narządów, w tym także łożyska rozwijającego się w organizmie kobiety ciężarnej. Najczęstszą lokalizacją tworzenia zakrzepów są głębokie naczynia żylne kończyn dolnych, ale zakrzepica może wystąpić niemal w każdym naczyniu krwionośnym. Objawy związane są ściśle z umiejscowieniem zakrzepu, a jego nietypowe usytuowanie, powinno wiązać się z podejrzeniem i poszerzeniem diagnostyki w kierunku APS.

Objawy zespołu antyfosfolipidowego

Zakrzepy, tworzące się w wyniku procesu autoimmunizacyjnego, blokując przepływ krwi przez naczynia krwionośne są przyczyną szeregu symptomów, które mogą niepokoić i nasuwać podejrzenie APS. Wśród nich występują: niepowodzenia położnicze (niemożność donoszenia ciąży w wyniku upośledzonego przepływu krwi przez łożysko), zmiany dermatologiczne (owrzodzenia, siność siatkowata skóry), objawy neurologiczne (migreny, udar, objawy przypominające stwardnienie rozsiane, zaburzenia pamięci, pląsawica), dysfunkcje kardiologiczne (zapalenie mięśnia sercowego), upośledzenie funkcji nerek, nagła przejściowa utrata wzroku lub słuchu, niedoczynność przysadki, zaburzenia psychiczne, oraz nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych (wydłużone APTT i małopłytkowość).

Na podstawie dominujących objawów, wyróżnia się kliniczne postacie APS, a wśród nich:

• APS z objawami naczyniowymi;
• APS z powikłaniami ciążowymi;
• APS z objawami nieobecnymi w kryteriach (siność siatkowata skóry, małopłytkowość, choroba zastawkowa serca, choroba nerek);
• katastrofalny zespół antyfosfolipidowy,
• CAPS (ang. catastrophic antiphospholipid syndrome)
• oraz bezobjawową obecność przeciwciał antyfosfolipidowych.

Szczególnie groźną postacią choroby jest CAPS, spowodowany nagłym, nasilonym tworzeniem zakrzepów w wielu miejscach organizmu. Prowadzi on do niewydolności wielu narządów jednocześnie, co stanowi sytuację zagrażającą życiu pacjenta, wymagającą natychmiastowej pomocy medycznej.

Jak diagnozuje się zespół antyfosfolipidowy?

Aby zdiagnozować APS konieczne jest spełnienie przynajmniej jednego kryterium laboratoryjnego, co oznacza wykrycie wśród przeciwciał APLA obecności: antykoagulantu toczniowego (LA, LAC) lub przeciwciał antykardiolipinowch (aCA IgG lub IgM w mianie średnim lub wysokim >40 GPL/MPL lub >99 percentyla) lub przeciwciał przeciw β2-glikoproteinie I (a beta₂GPI IgG lub IgM w mianie >99 percentyla). Ponieważ dodatni wynik pierwszego testu na obecność przeciwciał może być przejściowy i w związku z tym niewiarygodny, wymagane jest powtórzenie badań w odstępie 12 tygodni. Do potwierdzenia diagnozy konieczne jest spełnienie także kryterium klinicznego, uwzględniającego zakrzepicę naczyń lub niepowodzenia położnicze, w tym obumarcie płodu, przedwczesny poród lub poronienia nawykowe. Ze względu na przypadki, w których diagnozuje się obecność przeciwciał antyfosfolipidowych, którym nie towarzyszą żadne objawy kliniczne, kryterium kliniczne jest niezmiernie istotne w ostatecznym rozpoznaniu APS. W diagnostyce choroby ważną rolę odgrywają także badania obrazowe, za pomocą których możliwe jest ustalenie lokalizacji zakrzepów.

Przyczyny zachorowania na zespół antyfosfolipidowy

Wśród przyczyn zachorowania na APS wymienia się przede wszystkim predyspozycje genetyczne, rodzinne występowanie, palenie papierosów i stosowanie hormonalnej terapii zastępczej lub antykoncepcji.

Kiedy pojawiają się objawy?

Pierwsze objawy mogą pojawić się po przebytej infekcji, szczepieniu, w trakcie przyjmowania leków lub w przebiegu choroby nowotworowej. U większości chorych APS diagnozowane jest jako pierwotna, samodzielna choroba autoimmunizacyjna. W niektórych przypadkach APS określa się mianem wtórnego, ze względu na współistnienie z wcześniej zdiagnozowanym, innym zaburzeniem układu odpornościowego, przede wszystkim z toczniem rumieniowatym układowym (SLE), reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), zespołem Sjörgena i chorobą Hashimoto.

Leczenie zespołu antyfosfolipidowego

Z powodu niejasnej etiologii schorzenia, APS leczone jest wyłącznie objawowo, co oznacza przewlekłe stosowanie leków blokujących powstawanie przeciwciał oraz leków przeciwkrzepliwych, ograniczających tworzenie niebezpiecznych dla zdrowia i życia zakrzepów. Ze względu na poszukiwanie przyczyn powtarzających się poronień, choroba diagnozowana jest najczęściej w populacji kobiet w wieku rozrodczym.

Dr Beata Skowron

Źródło:

1. Zimmermann – Górska I, Musiał J, Skrzypczak J. Zespół antyfosfolipidowy w: Choroby wewnętrzne, Szczeklik A.(red), Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
2. Marszałek A, Rychlik U, Rychlik M. Zespół antyfosfolipidowy – współczesne kryteria rozpoznawania. Diagn Lab 2015; 51(1): 63-66.
3. Zespół antyfosfolipidowy. Wytyczne postępowania klinicznego dla lekarzy położników i ginekologów. ACOG Practice Bulletin, numer 118, styczeń 2011.
4. Szturmowicz M. Zespół antyfosfolipidowy — współczesne kryteria rozpoznawania i zasady leczenia. Pneumonol. Alergol. Pol. 2009; 77: 460–468.
5. Majdan M. Zespół antyfosfolipidowy. Medycyna po dyplomie, 2013.