Zapalenie jąder – objawy, przyczyny, leczenie

Dla każdego mężczyzny jądra są niezwykle ważnym narządem, a wytwarzane przez nie hormony płciowe, w szczególności testosteron warunkują rozwinięcie trzeciorzędowych cech płciowych takich jak: specyficzne owłosienie, męska budowa ciała, niska barwa głosu czy wykształcenie wyniosłości krtaniowej, powszechnie znanej jako jabłko Adama. Jednak najważniejszą funkcją jader jest wytwarzanie plemników – męskich komórek rozrodczych.

Zapalenie jąder – przyczyny

Zapalenie jąder jest poważnym problemem dla męskiego zdrowia. Stan zapalny upośledzając funkcje jader istotnie wpływa na zdrowie prokreacyjne. To właśnie zakażenia i rozwijające się w ich następstwie stany zapalne męskiego układu rozrodczego są jednymi z głównych przyczyn męskiej niepłodności, których szacowana częstość występowania wynosi od 6% do 10%. Zapalenie jądra i najądrza wywołane są najczęściej przez zakażenia bakteryjne przenoszone drogą płciową lub pochodzą z zakażeń układu moczowego. W tym kontekście najczęściej identyfikowanymi drobnoustrojami są: Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis i Treponema pallidum. W literaturze znajdują się także doniesienia o stanach zapalnych rozwijających się w następstwie zakażenia Mycobacterium avium complex, Cryptococcus neoformans, Haemophilus parainfluenzae czy pierwotniakiem Toxoplasma gondii. Ponadto u mężczyzn z upośledzoną odpornością stan zapalny jąder mogą spowodować zakażenia drożdżakami gatunku Candida albicans. Stan zapalny jąder mogą wywołać także infekcje wirusowe, jak np. wirusem nagminnego zakażenie przyusznic, znanego lepiej jako wirus świnki, wirusem ludzkiego niedoboru odporności (HIV), wirusami Zika, Coxsackie i Varicella-Zoster (ospy wietrznej i półpaśca) czy też cytomegalowirusem.

Poza etiologią infekcyjną, stany zapalne w obrębie męskiego układu rozrodczego związane są także ze starzeniem się i chorobami, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia komórek jąder, wśród których wymienić można najczęściej rozpoznawany u młodych mężczyzn pomiędzy 15-tym, a 45-ym rokiem życia rak jąder, otyłość, wnętrostwo i ogólnoustrojowe choroby autoimmunologiczne, choroby gruczołu krokowego, a także urazy i wpływ czynników toksycznych.

Czynniki ryzyka i objawy zapalenia jąder

Wśród czynników ryzyka wystąpienia zapalanie jąder wskazać można: wcześniej przebyte zapalenie najądrza, dużą liczbę partnerów seksualnych, długotrwałe stosowanie cewnika Foleya, niedrożność ujścia pęcherza moczowego, nieprawidłowości anatomiczne oraz niepoddanie się szczepieniu ochronnemu szczepionką MMR (przeciw odrze, śwince i różyce).

Zgodnie z opisem Celsusa dotyczącym oznak stanu zapalnego, klasycznym objawem towarzyszącym zapaleniu jąder jest ostry ból, który początkowo może obejmować jedno jądro jednak z czasem może promieniować się na całą mosznę. Zapalenie jąder dotyczy zazwyczaj jednego jądra, a nasilenie objawów może różnić się osobniczo. U pacjentów może również wystąpić gorączka z towarzyszącym złym samopoczuciem, zmęczeniem i dreszczami. Ponadto w badaniu fizykalnym stwierdza się powiększenie, tkliwość i stwardnienie jądra lub jąder, może również występować obrzęk moszny i rumień. Jeżeli stan zapalny obejmuje także najądrze, może być ono również powiększone. W większości przypadków objawy stanu zapalnego ustępują w ciągu około dwóch tygodni zaś w przypadkach, gdy zapalenie jąder wywołane jest zakażeniem wirusem świnki, stan zapalny może rozwinąć się od 4 do 8 dni po wystąpieniu objawów zapalenia przyusznic.

Kluczową rolę w rozpoznaniu zapalenia jąder odgrywa przeprowadzone przez lekarza badanie fizykalne poprzedzone zebraniem szczegółowego wywiadu. U mężczyzn, którzy zgłaszają ostry ból w obrębie moszny konieczne jest także wykluczenie skrętu jądra, które to wymaga pilnej interwencji chirurgicznej. W takich przypadkach podstawowym badaniem diagnostycznym jest USG jąder z wykorzystaniem efektu Dopplera pozwalające na ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych powrózka nasiennego. W diagnostyce zapalenia jąder badania laboratoryjne zazwyczaj są mało pomocne, jednak w celu wykluczenia podejrzenia zakażenia dróg moczowych można pobrać próbki moczu i wymaz z cewki moczowej do badań mikrobiologicznych.

Zapalenie jąder – leczenie

U mężczyzn zgłaszających objawy bólowe w obrębie moszny kluczowe jest ustalenie czy przyczyną tych dolegliwości jest stan zapalny jąder czy też skręt jądra, który wymaga natychmiastowego leczenia chirurgicznego. W przypadku etiologii infekcyjnej, lekarz w oparciu o zebrany wywiad wdroży antybiotykoterapię o odpowiednio dobranym spektrum działania. Włączenie antybiotyków nie jest konieczne w przypadku wirusowej etiologii choroby. Ponadto zaleca się stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych oraz pozostawanie w pozycji leżącej. Ulgę w dolegliwościach bólowych przynieść może stosowanie okładów chłodzących. W przypadku podejrzenie zakażenia patogenem przenoszonym drogą płciową również partnerzy seksualni pacjenta powinni zostać objęci właściwym leczeniem.

Pytania i odpowiedzi

1. Jakie choroby zakaźne, niezwiązane bezpośrednio z układem moczowo-płciowym, mogą prowadzić do zapalenia jąder?

Większość przypadków zapalenia jąder o etiologii zakaźnej związana jest z infekcjami układu moczowo-płciowego. Niemniej jednak również zakażenia drobnoustrojami niezwiązanymi bezpośrednio z tym układem mogą wywołać stan zapalny jąder. W tym miejscu wskazać można pałeczkę roby błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) lub stanowiącą coraz większy problem w kontekście rozwijającej się lekooporności pałeczkę zapalenia płuc (Klebsiella pneumoniae) czy też wirusy Coxackie, do zakażenia, którym dochodzi najczęściej na drodze fekalno-oralnej i wirus ospy wietrznej i półpaśca, który rozprzestrzenia się drogą kropelkową.

2. Czy zapalenie jąder może mieć związek z problemami autoimmunologicznymi lub reakcjami alergicznymi?

Najczęstszą przyczyną zapalenia jąder są infekcje układu moczowego lub przenoszone drogą płciową. W literaturze naukowej istnieją co prawda również doniesienia o zapaleniu jąder wywołanym przez chorobę autoimmunologiczną, które można podzielić na pierwotne i wtórne, jednak przypadki takie występują niezwykle rzadko.

3. Jakie są potencjalne długoterminowe konsekwencje nieleczonego zapalenia jąder dla męskiej płodności?

Zapalenie jąder wpływa na ich funkcjonowanie także w jednym z najważniejszych aspektów, jakim jest wytwarzanie męskich gamet, czyli plemników. W wyniku rozwoju stanu zapalnego dochodzi do obniżenia parametrów nasienia, co w oczywisty sposób niekorzystnie wpływa na męską płodność. Długotrwale nieleczone zapalenie jądra może w skrajnych przypadkach skutkować koniecznością jego usunięcia. Gdy jednak odpowiednio szybko zostanie wdrożona właściwa terapia, parametry nasienia po kilku tygodniach wracają do normy.

4. Czy istnieją różnice w przebiegu zapalenia jąder w zależności od wieku pacjenta?

Nasilenie objawów towarzyszących zapaleniu jąder może różnić się osobniczo, a najczęstsza etiologia tego schorzenia zmienia się w zależności od wieku pacjentów. W przypadku chłopców zapalenie jąder rozwija się najczęściej w konsekwencji zachorowania na świnkę. Z kolei wśród młodych mężczyzn, do 40-go roku życia zapalenie jąder spowodowane jest najczęściej infekcjami przenoszonymi drogą płciową, zaś wśród panów po 60-tym roku życia bakteryjne zapalenie jąder związane jest najczęściej z chorobami gruczołu krokowego.