Zapalenie mięśni – jakie objawy mu towarzyszą i co je powoduje?

Zapalenie mięśni to schorzenie, które prowadzi do osłabienia siły mięśniowej, bólu i ograniczenia sprawności ruchowej. Choroba może mieć podłoże autoimmunologiczne, infekcyjne lub toksyczne, a jej objawy często pojawiają się stopniowo, co utrudnia wczesne rozpoznanie. W artykule przedstawiamy typowe symptomy, możliwe przyczyny oraz metody diagnostyki i leczenia, które pozwalają skutecznie poprawić funkcjonowanie mięśni i jakość życia pacjentów.

Zapalenie mięśni – co to za choroba?

Zapalenie mięśni, zwane również miopatią zapalną, to stan chorobowy, w którym dochodzi do uszkodzenia tkanki mięśniowej wskutek procesu zapalnego. Choroba może dotyczyć zarówno mięśni szkieletowych, odpowiedzialnych za ruchy kończyn, tułowia i szyi, jak i mięśni gładkich narządów wewnętrznych, choć w praktyce klinicznej najczęściej diagnozuje się zapalenie mięśni szkieletowych. 

Objawy zapalenia mięśni

Podstawowym objawem zapalenia mięśni jest osłabienie siły mięśniowej, które najczęściej obejmuje mięśnie obręczy barkowej i biodrowej. Osoba chora może odczuwać trudności przy wstawaniu z krzesła, wchodzeniu po schodach, unoszeniu rąk czy podnoszeniu przedmiotów. W początkowej fazie choroby objawy mogą być łagodne i pojawiać się stopniowo, co utrudnia wczesną diagnozę.

Często towarzyszy im: ból mięśniowy, napięcie i uczucie zmęczenia, które nasilają się po wysiłku fizycznym. W niektórych przypadkach mogą pojawić się także obrzęki lub zaczerwienienie skóry w miejscach objętych stanem zapalnym. Choroba może przebiegać z towarzyszącymi objawami ogólnymi, takimi jak gorączka, osłabienie, utrata apetytu czy spadek masy ciała.

W zależności od rodzaju zapalenia mięśni objawy mogą się nieco różnić. W dermatomyositis, czyli zapaleniu mięśni z towarzyszącą wysypką skórną, charakterystyczne są zmiany skórne w okolicach twarzy, szyi, barków i kolan. Natomiast w polymyositis dominują objawy czysto mięśniowe bez wyraźnych zmian skórnych.

Przyczyny zapalenia mięśni

Zapalenie mięśni może mieć różnorodne przyczyny. Najczęściej wyróżnia się postać autoimmunologiczną, w której układ odpornościowy błędnie, w wyniku autoimmunizacji, atakuje własne komórki mięśniowe. Choroby autoimmunologiczne, takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy twardzina układowa, zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia mięśni.

Innym czynnikiem są zakażenia wirusowe, bakteryjne lub grzybicze, które mogą inicjować proces zapalny w tkance mięśniowej. Przykłady obejmują zakażenie wirusem HIV, wirusami grypy, wirusami Coxsackie czy wirusem Epsteina-Barr. W rzadkich przypadkach do zapalenia mięśni mogą prowadzić czynniki toksyczne, takie jak leki, toksyny środowiskowe czy nadmierne stosowanie alkoholu.

Predyspozycje genetyczne również odgrywają pewną rolę w rozwoju choroby. Niektóre mutacje genetyczne zwiększają podatność na choroby autoimmunologiczne, co może sprzyjać powstawaniu zapalenia mięśni. Wreszcie, w niektórych przypadkach przyczyna pozostaje nieznana, co określa się mianem idiopatycznego zapalenia mięśni.

Diagnostyka zapalenia mięśni

Rozpoznanie zapalenia mięśni wymaga wieloaspektowego podejścia, łączącego ocenę kliniczną, badania laboratoryjne, obrazowe, a w niektórych przypadkach także histopatologiczne. Podstawą diagnostyki jest szczegółowy wywiad lekarski oraz badanie fizykalne. Lekarz ocenia siłę mięśniową, zakres ruchu w stawach oraz obecność bólu, obrzęków lub zmian skórnych, które mogą sugerować konkretny typ miopatii. Szczególną uwagę zwraca się na osłabienie mięśni obręczy barkowej i biodrowej, ponieważ to właśnie je najczęściej dotyka choroba.

W badaniach laboratoryjnych istotne znaczenie ma oznaczanie poziomu kinazy kreatynowej (CK), która jest markerem uszkodzenia mięśni. Podwyższony poziom CK świadczy o aktywnym procesie zapalnym i uszkodzeniu włókien mięśniowych. Dodatkowo wykonuje się oznaczenie innych enzymów mięśniowych, takich jak aldolaza czy dehydrogenaza mleczanowa, które mogą dostarczyć dodatkowych informacji o stopniu uszkodzenia mięśni.

Ważne są wskaźniki stanu zapalnego, które dostarczają informacji o ogólnym nasileniu procesu zapalnego w organizmie. Należą do nich białko C-reaktywne (CRP ilościowo) oraz odczyn Biernackiego (OB), które zwykle są podwyższone w przebiegu aktywnej miopatii. Podwyższone wartości CRP i OB wskazują na reakcję zapalną organizmu, choć nie są specyficzne dla zapalenia mięśni i mogą występować w innych stanach zapalnych lub infekcjach.

Morfologia krwi również stanowi ważne narzędzie diagnostyczne. Często obserwuje się podwyższoną liczbę leukocytów, co jest oznaką reakcji immunologicznej organizmu na proces zapalny. Analiza rozmazu krwi pozwala wykryć ewentualne zaburzenia komórek krwi oraz wskazać na współistniejące infekcje lub inne choroby ogólnoustrojowe, które mogą wpływać na przebieg zapalenia mięśni.

Badania serologiczne obejmują wykrywanie autoprzeciwciał charakterystycznych dla autoimmunologicznych postaci zapalenia mięśni, takich jak przeciwciała anty-Jo-1 czy anty-Mi-2. Ich obecność może pomóc w klasyfikacji choroby, ocenie rokowania oraz wyborze odpowiedniej terapii immunosupresyjnej.

Obrazowe metody diagnostyczne odgrywają istotną rolę w ocenie lokalizacji i rozległości zmian. Rezonans magnetyczny mięśni (MRI) pozwala uwidocznić obrzęki, stany zapalne oraz ewentualne zaniki włókien mięśniowych. USG mięśni, choć mniej precyzyjne niż MRI, bywa wykorzystywane jako metoda uzupełniająca, szczególnie w monitorowaniu zmian w trakcie leczenia.

W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie biopsji mięśnia, pozwalającej na ocenę histopatologiczną i bezpośrednie potwierdzenie obecności nacieków zapalnych, włóknienia tkanki mięśniowej czy zmian degeneracyjnych. Biopsja daje również możliwość wykluczenia innych chorób mięśni, takich jak dystrofie mięśniowe czy miopatie metaboliczne.

Elektromiografia (EMG) jest kolejnym istotnym narzędziem diagnostycznym, umożliwiającym ocenę aktywności elektrycznej mięśni i wykrycie charakterystycznych dla zapalenia mięśni zmian w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym. Dzięki EMG możliwe jest też odróżnienie zapalenia mięśni od neuropatii czy innych chorób nerwowo-mięśniowych.

Całościowa diagnostyka ma na celu nie tylko potwierdzenie rozpoznania, ale również określenie rodzaju i stopnia zaawansowania choroby. To pozwoli na optymalne dobranie leczenia i monitorowanie odpowiedzi na terapię. Współpraca specjalistów, takich jak reumatolog, neurolog i fizjoterapeuta, jest niezbędna do prawidłowej oceny pacjenta i minimalizacji ryzyka powikłań.

Leczenie zapalenia mięśni

Terapia zapalenia mięśni zależy od przyczyny i stopnia nasilenia choroby. W postaciach autoimmunologicznych stosuje się leki immunosupresyjne i przeciwzapalne. Podstawową grupą są glikokortykosteroidy, które skutecznie hamują proces zapalny i łagodzą objawy bólowe. W dłuższej terapii stosuje się często leki immunosupresyjne, takie jak metotreksat, azatiopryna czy mykofenolan mofetylu, które pozwalają zmniejszyć dawki sterydów i ograniczyć ich działania niepożądane.

W przypadku zapalenia mięśni wywołanego infekcją, terapia opiera się na zwalczaniu czynnika wywołującego. W zakażeniach bakteryjnych stosuje się antybiotyki dobrane na podstawie wyników posiewu, natomiast w zakażeniach wirusowych leczenie jest zwykle objawowe i wspomagające.

Terapia wspomagająca odgrywa równie ważną rolę. Rehabilitacja i fizjoterapia pomagają utrzymać siłę mięśniową, poprawić zakres ruchu oraz zmniejszyć sztywność i bóle mięśni. Regularne ćwiczenia, odpowiednio dobrane do możliwości pacjenta, sprzyjają regeneracji mięśni i poprawie jakości życia.

Oprócz tego zaleca się modyfikację stylu życia, w tym zdrową dietę bogatą w białko i składniki odżywcze wspierające regenerację mięśni oraz unikanie nadmiernego wysiłku, który może nasilać objawy. Ważna jest również kontrola chorób towarzyszących, takich jak cukrzyca czy choroby tarczycy, które mogą wpływać na przebieg zapalenia mięśni.

Powikłania i rokowanie

Nieleczone zapalenie mięśni może prowadzić do ich trwałego osłabienia, zaniku masy mięśniowej oraz ograniczenia sprawności fizycznej. W niektórych przypadkach pojawiają się powikłania sercowo-naczyniowe, problemy z oddychaniem, a także zaburzenia połykania. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia znacznie poprawiają rokowanie i pozwalają uniknąć powikłań.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela