Zapalenie tętnicy skroniowej – objawy, przyczyny, badania

Zapalenie tętnicy skroniowej to choroba zapalna naczyń krwionośnych. Zwykle rozwija się powoli, najczęściej nie daje charakterystycznych objawów. Bardzo ważne jest wczesne wykrycie schorzenia i wdrożenie skutecznej terapii, która zapobiega pojawieniu się groźnych powikłań. Leczenie zapalenia tętnicy skroniowej jest długotrwałe, a choroba ma tendencję do nawracania.

Co to jest zapalenie tętnicy skroniowej?

Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic (GCA, giant cell arteritis) jest najczęstszym, pierwotnym, ziarniniakowym zapaleniem naczyń krwionośnych i nazywane jest również chorobą Hortona. W pierwszej połowie XX wieku, amerykański lekarz Bayard Horton zbadał i opisał zmiany histopatologiczne w zaatakowanych stanem zapalnym naczyniach krwionośnych, dzięki czemu schorzenie uznano za odrębną i samodzielną jednostkę chorobową.

Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic to systemowe schorzenie o podłożu zapalnym. Obejmuje średnie i duże naczynia krwionośne, najczęściej atakuje aortę i jej duże odgałęzienia, głównie zewnątrzczaszkowe gałęzie tętnicy szyjnej, odpowiedzialne za transport krwi do głowy. Stan zapalny zwykle rozwija się w tętnicy skroniowej powierzchownej (będącej gałęzią tętnicy szyjnej zewnętrznej), dlatego choroba ta zwana jest również często zapaleniem tętnicy skroniowej. Warto wiedzieć, że schorzenie może jednak zaatakować również np. tętnicę oczną, tętnicę rzęskową tylną, tętnicę kręgową czy potyliczną.

Zmiany patologiczne w przebiegu zapalenia tętnicy skroniowej

Stan zapalny w obrębie naczyń krwionośnych prowadzi do miejscowego uszkodzenia, a nawet zamknięcia ich światła, co wywołuje szereg objawów związanych między innymi z upośledzoną podażą krwi. Objęte chorobą naczynia stają się obrzęknięte, ulegają procesowi włóknienia, tworzą się zakrzepy. Badanie patomorfologiczne może wykazać obecność komórek olbrzymich w ścianie tętnicy lub (częściej) naciek ściany przez komórki jednojądrowe.

Zapalenie tętnicy skroniowej – przyczyny

Przyczyny zapalenia tętnicy skroniowej nie są do końca znane. Przyjmuje się, że choroba może być efektem reakcji immunologicznej organizmu na zakażenie wirusowe lub bakteryjne, zwłaszcza jeśli rozwinie się ono u osoby predysponowanej genetycznie. Choroba zwykle atakuje ludzi po 50. roku życia – najczęściej są to mieszkańcy Europy Północnej, głównie kobiety rasy białej (chorują one dwukrotnie częściej niż mężczyźni). Do czynników ryzyka zaliczamy również palenie tytoniu oraz obecność zmian miażdżycowych w układzie krwionośnym.

Zauważono, że zapalenie tętnicy skroniowej często współistnieje z polimialgią reumatyczną (PMR, polymyalgia rheumatica), układową chorobą tkanki łącznej o charakterze zapalnym. Schorzenia te mają wiele cech wspólnych, często polimialgia uznawana jest za łagodniejszą od olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic formę wspomnianej wcześniej reakcji immunologicznej.

Zapalenie tętnicy skroniowej – objawy

Choć zapalenie tętnicy skroniowej jest schorzeniem, które najczęściej rozwija się powoli, to jego przebieg może mieć również gwałtowny charakter. Objawy zwykle przypisywane są przeziębieniu, ponieważ chory skarży się na stan podgorączkowy lub gorączkę, ogólne osłabienie i brak apetytu. Zwykle męczy go jednostronny ból głowy w okolicy skroniowej.

Objawem, który może sugerować rozwój zapalenia tętnicy skroniowej, bywa nadwrażliwość skóry czaszki (głównie w okolicy ciemieniowej i skroniowej) na dotyk. Czasami zauważalne jest niewielkie zgrubienie na tętnicy skroniowej, które może być zaczerwienione. Niekiedy tętnica charakteryzuje się osłabionym lub nieobecnym tętnieniem. Jak wspomniano wcześniej, zapaleniu tętnicy skroniowej często towarzyszy polimialgia reumatyczna, dlatego chorzy mogą zgłaszać poranną sztywność mięśni obręczy barkowej, biodrowej, klatki piersiowej oraz szyi. Podczas wizyty u lekarza, pacjenci nierzadko zgłaszają problemy z połykaniem czy ból żuchwy w trakcie przeżuwania treści pokarmowej.

Jednym z objawów olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic (mogącym świadczyć o zajęciu tętnicy ocznej) jest problem z prawidłowym widzeniem – jeśli schorzenie nie jest odpowiednio leczone, choroba może prowadzić nawet do trwałej utraty wzroku. Zajęcie tętnicy ocznej (która pochodzi od tętnicy szyjnej wewnętrznej) może, ale nie musi towarzyszyć zapaleniu tętnicy skroniowej.

Zapalenie tętnicy skroniowej – badania

Z uwagi na fakt, że zapalenie tętnicy skroniowej zwykle nie daje charakterystycznych objawów, choroba często jest późno diagnozowana. Jeśli jednak pojawią się symptomy, mogące świadczyć o rozwoju schorzenia, należy zgłosić się do lekarza. Pojawienie się problemów ze wzrokiem (niewyraźne widzenie, nagła ślepota, ograniczenie pola widzenia) wymaga natychmiastowej konsultacji ze specjalistą.

Rozpoznanie zapalenia tętnicy skroniowej wiąże się koniecznością przeprowadzenia wielu badań. Należą do nich między innymi:

• stężenie markerów stanu zapalnego: OB i CRP,
• morfologia krwi obwodowej z rozmazem (głównie pod kątem oceny ilości płytek krwi),
• badanie moczu,
• USG tętnicy skroniowej metodą duplex Doppler,
• biopsja tętnicy skroniowej powierzchownej i przekazanie materiału (fragmentu tętnicy) do badania patomorfologicznego,
• tomografia aorty i jej odgałęzień.

Bardzo ważne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki – objawy zapalenia tętnicy skroniowej bywają podobne do symptomów, jakie dają inne schorzenia (patologie wewnątrzczaszkowe, migreny, choroby zwyrodnieniowe szyjnego odcinka kręgosłupa, choroby tkanki łącznej, patologie ucha, nosa, oczu itp.).

Zapalenie tętnicy skroniowej – leczenie i rokowania

O sposobie leczenia decyduje lekarz – bardzo ważne jest przestrzeganie zaleceń specjalisty. W terapii zapalenia tętnicy skroniowej (która często trwa wiele miesięcy, a nawet lat) stosuje się przede wszystkim glikokortykosteroidy, przyjmowane najczęściej doustnie. Terapia sterydowa wiąże się jednak z licznymi efektami ubocznymi, takimi jak np. wzrost masy ciała czy zmianami kostnymi.

Osobom cierpiącym jednocześnie na polimialgię reumatyczną często zaleca się rehabilitację pod okiem fizjoterapeuty. Celem ćwiczeń jest utrzymanie lub wzmocnienie siły mięśniowej oraz zapobieganie przykurczom w stawach.

Rokowania związane z zapaleniem tętnicy skroniowej są pomyślne, o ile zostało wdrożone szybkie i skuteczne leczenie. Zaniedbanie choroby może prowadzić do niebezpiecznych powikłań. Po zakończeniu leczenia, pacjenci powinni poddawać się regularnym badaniom z uwagi na możliwość wystąpienia nawrotu choroby.

Bibliografia:

1. Rozwodowska Mirosława (i in.), Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic (zapalenie tętnicy skroniowej), Opis 2 przypadków, Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3, nr 4, 211–216.
2. Obuchowska Iwona, Mariak Zofia, Współczesne poglądy na temat olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic, Klinika Oczna 2006, 108(4-6), 232-237.
3. Sydor Wojciech, Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, online: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/165442,olbrzymiokomorkowe-zapalenie-tetnic, dostęp: 10.10.2023.
4. Bhaskar Dasgupta w imieniu the Giant Cell Arteritis Guideline Development Group, Rozpoznawanie olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic i postępowanie w tej chorobie – podręczny przewodnik, Medycyna po Dyplomie, v20, nr 12, grudzień 2011, 96-104.
5. Milchert Marcin, Piotuch Bernard, Brzosko Marek, Diagnostyka olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic — technika wykonania biopsji tętnicy skroniowej powierzchownej, Forum Reumatologiczne 2017, tom 3 nr 2, 72-80.