Zapłodnienie in vitro - na czym polega? Niezbędne badania

Zapłodnienie pozaustrojowe, znane również jako zapłodnienie metodą in vitro, pozwala wielu parom zmagającym się z niepłodnością na urodzenie zdrowego dziecka. Wymaga ono jednak wykonania wielu badań i odpowiedniego przygotowania. Dowiedz się, na czym polega zapłodnienie in vitro i kiedy warto je rozważyć.

Zapłodnienie in vitro – co to jest?

Zapłodnienie in vitro (ang. in vitro fertilization, IVF) jest jedną z najczęściej stosowanych metod wspomagania rozrodu u par zmagających się z niepłodnością. Polega ono na zapłodnieniu komórki jajowej in vitro (pozaustrojowo), a następnie wprowadzeniu otrzymanego zarodka do jamy macicy przyszłej mamy. Sztuczne zapłodnienie jest metodą znaną i udoskonalaną od kilkudziesięciu lat. Pierwsze skuteczne zapłodnienie in vitro, zakończone urodzeniem zdrowego dziecka, udokumentowano już w 1978 roku w Anglii. Twórca metody zapłodnienia pozaustrojowego, dr Robert Edwards, został w 2010 roku uhonorowany Nagrodą Nobla.

Kto może skorzystać z zapłodnienia pozaustrojowego?

Metoda zapłodnienia in vitro jest przeznaczona dla par, które zmagają się z niepłodnością. Co to oznacza? Niepłodność jest definiowana jako brak poczęcia dziecka przez co najmniej 12 miesięcy regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. U około 85% par przyczyna trudności z zajściem w ciążę jest rozpoznawana w toku diagnostyki niepłodności. U pozostałych 15% przyczyna pozostaje nieznana, co jednak nie wyklucza wdrożenia procedury zapłodnienia pozaustrojowego. Istnieje wiele przyczyn niepłodności u mężczyzn i kobiet. Do najczęstszych z nich zalicza się: dysfunkcję jajników, niedrożność jajowodów oraz nieprawidłowy wynik badania nasienia (spermiogramu).

W pierwszych latach od wynalezienia metody in vitro procedura była stosowana jedynie u kobiet z niepłodnością spowodowaną chorobami jajowodów. Dziś wskazaniem do sztucznego zapłodnienia są również trudności z zajściem w ciążę wynikające z innych przyczyn, m.in. z endometriozy, pierwotnej niewydolności jajników czy nieprawidłowego składu nasienia. Wybór odpowiedniej w danym przypadku metody wspomagania rozrodu warto skonsultować z lekarzem ginekologiem.

Warto wspomnieć o możliwości „adopcji” komórki jajowej lub zarodka w przypadku kobiet, których jajniki nie produkują oocytów.

Przeczytaj także: Jakie są podobieństwa i różnice między niepłodnością a bezpłodnością?

U kogo nie można przeprowadzić sztucznego zapłodnienia?

Nie u każdej kobiety zmagającej się z niepłodnością istnieje możliwość przeprowadzenia procedury zapłodnienia in vitro. Jest ona przeciwwskazana u pacjentek, u których potencjalna ciąża wiązałaby się z wysokim ryzykiem śmierci, np. w przypadku zaawansowanej niewydolności serca czy ciężkich wad układu sercowo-naczyniowego.

Jakie badania należy wykonać przed procedurą in vitro?

Przed kwalifikacją do procedury zapłodnienia pozaustrojowego konieczne jest wykonanie badań. Oprócz podstawowych badań krwi kobieta powinna oznaczyć również poziom FSH, estradiolu oraz AMH (ang. Anti-Müllerian Hormone, hormonu anty-Mullerowskiego, przydatnego do oceny rezerwy jajnikowej). Konieczne jest też wykonanie USG przezpochwowego, podczas którego ginekolog określa m.in. liczbę pęcherzyków w jajnikach. Badania genetyczne wchodzące w skład pakietu badań w kierunku diagnostyki niepłodności immunologicznej pozwalają na wykrycie predyspozycji przyszłej mamy do nieprawidłowego przebiegu ciąży.

Nieodłączną częścią kwalifikacji do zabiegu in vitro jest badanie nasienia u partnera. W przypadku nieprawidłowego wyniku spermiogramu należy rozważyć wykonanie pakietu badań niepłodności u mężczyzn.

Zapłodnienie in vitro – na czym polega zabieg?

Zapłodnienie in vitro jest procedurą wieloetapową, wymagającą od przyszłych rodziców dużo czasu i cierpliwości. Po pozytywnej kwalifikacji do zapłodnienia pozaustrojowego lekarz omawia z parą plan leczenia, szanse na powodzenie zabiegu i możliwe powikłania. Dopiero wówczas można przejść do pierwszego etapu procedury in vitro.

Stymulacja hormonalna jajników

Stymulacja hormonalna jest pierwszym z etapów procedury zapłodnienia pozaustrojowego. Pacjentka otrzymuje leki, które mają pobudzić dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach. Najczęściej stosuje się cytrynian klomifenu, rzadziej letrozol, FSH lub LH. Lekarz ocenia skuteczność terapii na podstawie powtarzalnych badań USG oraz stężenia estradiolu we krwi. Gdy liczba oocytów (żeńskich komórek płciowych) wynosi 10–20, włącza się kolejne leki, mające na celu pobudzenie ich dojrzewania. Przejście do kolejnego etapu in vitro poprzedza podanie pacjentce iniekcji z gonadotropiny kosmówkowej. Jest to możliwe, gdy przynajmniej 3 pęcherzyki osiągną średnicę 18 mm.

Pobranie komórek jajowych

Oocyty pobiera się po 34–36 godzinach od podania gonadotropiny kosmówkowej. Wymaga to nakłucia jajników specjalną igłą, wprowadzoną przez pochwę pod kontrolą USG. Podczas zabiegu pacjentka otrzymuje znieczulenie dożylne, nie odczuwa więc dolegliwości bólowych.

Zapłodnienie in vitro

Zapłodnienie pozaustrojowe może przebiegać na dwa sposoby – metodą inseminacji (inkubacja oocytów i plemników przez 12–18 godzin) lub poprzez bezpośrednie wstrzyknięcie plemnika do komórki jajowej. W wyniku zapłodnienia powstaje zarodek, który można umieścić w macicy po 3–5 dniach. Niewykorzystane zarodki są zamrażane.

Transfer zarodka do jamy macicy

Otrzymane zarodki (nie więcej niż 2 podczas jednego cyklu) są wprowadzane przez specjalny cewnik do jamy macicy przyszłej mamy. Zabieg jest wykonywany pod kontrolą USG przezbrzusznego. Przez kolejne tygodnie pacjentka otrzymuje suplementację hormonalną (progesteron), mającą na celu zwiększenie szansy na utrzymanie ciąży.

Czy zapłodnienie in vitro jest bezpieczną procedurą?

Procedura zapłodnienia pozaustrojowego jest uznawana za bezpieczną i skuteczną metodę wspomagania rozrodu. Podobnie jak każdy inny zabieg medyczny, wiąże się jednak z ryzykiem wystąpienia powikłań. Do najważniejszych z nich należy zespół hiperstymulacji jajników – stan potencjalnie zagrażający życiu kobiety. Do jego objawów należą: ból brzucha, nudności, wymioty, wodobrzusze. W przypadku wystąpienia którejkolwiek z tych dolegliwości konieczna jest natychmiastowa konsultacja z lekarzem. Ciężki zespół hiperstymulacji jajników występuje w około 0,2–1% cykli stymulacji jajników.

Ile zabiegów in vitro udaje się za pierwszym razem?

W jednym z badań naukowcy ocenili skuteczność pierwszego cyklu in vitro (definiowanego jako urodzenie żywego dziecka) na 29,5%. U kobiet < 40. r.ż. odsetek ten wyniósł 32,3%, a u pacjentek w wieku 40–42 lata 12,3%. Zapłodnienie pozaustrojowe było skuteczne u 65,3% kobiet w ciągu 6 cykli in vitro [1].

Jaki jest koszt zapłodnienia in vitro?

Nie sposób podać dokładnej ceny zabiegu zapłodnienia pozaustrojowego, ponieważ różni się ona w poszczególnych ośrodkach zajmujących się wspomaganiem rozrodu. Całkowity koszt procedury (uwzględniający badania w kierunku przyczyny niepłodności i stosowane leki) to w przybliżeniu 12 tysięcy złotych.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian