Diagnostyka niepłodności - czynnik żeński i męski

Problem niepłodności może dotyczyć jedynie mężczyzny (niepłodność męska) lub tylko kobiety (niepłodność żeńska), ale także obu partnerów (niepłodność małżeńska).

Diagnostyka niepłodności – czynnik żeński i męski

Niepłodność, która dotyka wiele małżeńskich par, została uznana przez Światową Organizację Zdrowia za chorobę społeczną. Według statystyk światowych, problem niepłodności dotyczy 8-18% par (w Polsce niepłodność oceniana jest na 14-20% co stanowi około 1 mln par). Problem niepłodności może dotyczyć jedynie mężczyzny (niepłodność męska) lub tylko kobiety (niepłodność żeńska), ale także obu partnerów (niepłodność małżeńska). W około 10% przypadków dostępnymi metodami diagnostycznymi nie udaje się ustalić przyczyny niepłodności – mówimy wówczas o niepłodności idiopatycznej. Czynnik męski stanowi o niepłodności pary, według różnych autorów, w 30-60 %.

Badanie nasienia powinno być wykonane w każdym przypadku, gdy kobieta nie zachodzi w ciążę w ciągu pierwszego roku mimo regularnego współżycia bez stosowania metod antykoncepcji. W przypadku podejrzenia przyczyny niepłodności ze stron męskiej, rutynowe badanie nasienia jest najważniejszym narzędziem diagnostycznym.

Rodzaje niepłodności kobiecej

Istnieje wiele podziałów niepłodności. Według jednego z kryteriów rozróżniamy:

• niepłodność pierwotną, gdy kobieta nigdy nie była w ciąży,
• niepłodność wtórną, gdy kobieta była już w ciąży zakończonej porodem lub poronieniem (naturalnym lub sztucznym) i nie może ponownie zajść w ciążę,
• oraz niemożność donoszenia ciąży – sytuacja, w której nie ma kłopotów z zajściem w ciążę, natomiast kończą się one poronieniem lub porodem przedwczesnym.

Najczęstszymi przyczynami niepłodności kobiecej jest niedrożność jajowodów (30-35%) oraz zaburzenia hormonalne (25%).

Przyczyny męskiej niepłodności można podzielić na przedjądrowe (zaburzenia hormonalne), jądrowe (wrodzone uszkodzenia jąder oraz uszkodzenia powodowane czynnikami zewnętrznymi, np.: chemio- i radioterapia, wysokie temperatury, czynniki infekcyjne, środowiskowe, immunologiczne, żylaki powrózka nasiennego, wnętrostwo) i pozajądrowe. Przyczyny pozajądrowe to m.in. niedrożność nasieniowodów (wrodzona, poinfekcyjna), infekcje gruczołów dodatkowych (stany zapalne prostaty), zaburzenia wzwodu i ejakulacji (wsteczna ejakulacja), anomalie penisa.

Wśród czynników ryzyka niepłodności zarówno kobiet jak i mężczyzn wymienia się infekcje narządów miednicy mniejszej (zapalenie jąder lub przydatków o różnej etiologii: rzeżączkowe zapalenie jąder, świnkowe zapalenie jąder, kiła, zakażenia Chlamydia trachomatis, Mycoplasma sp) oraz choroby układowe (np. choroby układu krążenia, przewlekłe zapalenie nerek, cukrzyca, niedokrwistość, choroby tarczycy, zaburzenia odżywiania, czynna gruźlica i choroby przewlekłe układu oddechowego, choroby trzustki i wątroby, alkoholizm). Na wzrost ryzyka niepłodności mają wpływ również czynniki środowiska i niektóre leki (np. duże dawki androgenów, estrogenów i kortykosteroidów, leki cytotoksyczne, neuroleptyki i antydepresanty, spironolakton). Nie bez znaczenia jest także wiek – u kobiet powyżej 30 r.ż. i u mężczyzn powyżej 40 r.ż. rośnie ryzyko niepłodności.

Diagnostyka niepłodności żeńskiej

Badanie przyczyn niepłodności dotyczącej kobiety obejmuje szereg metod, wśród których wymienia się:

• Badania cykli miesiączkowych (pomiar temperatury, oznaczenia hormonalne i USG)
• Badania oceniające budowę narządów płciowych wraz z oceną drożności jajowodów (metody obrazowe, diagnostyczno-operacyjne, np.: histerosalpingografia, laparoskopia, histeroskopia)
• Badanie zaburzeń miesiączkowania
  • O braku jajeczkowania mogą świadczyć zaburzenia miesiączkowania, takie jak np. brak cyklicznych krwawień miesiączkowych. W zależności od rodzaju współistniejących zaburzeń podzielono je na VII grup (wg WHO), co pozwala na zastosowanie optymalnego leczenia i skrócenie drogi do osiągnięcia owulacji.
• Diagnostyka hormonalna

Jeżeli stwierdzi się brak owulacji, można rozpocząć diagnostykę endokrynologiczną (hormonalną). Bezpośrednią przyczyną niewystępowania jajeczkowania jest nieprawidłowe dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, zależne od stymulacji hormonami podwzgórza i przysadki. Dlatego też w początkowej fazie cyklu miesiączkowego (fazie folikularnej) ocenia się stężenia gonadotropin przysadkowych (hormonów produkowanych przez przysadkę):

• FSH – folikulotropiny, odpowiedzialnej m. in. za wzrost i dojrzewanie komórki jajowej,
• LH – lutropiny, powodującej również dojrzewanie oraz (w uproszczeniu) uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka Graafa.
• Istotne znaczenie dla prawidłowego przebiegu owulacji ma również hormon produkowany przez przysadkę – prolaktyna (PRL).

Nieprawidłowe jest zarówno podwyższone stężenie tych hormonów, jak również zbyt niskie poziomy FSH i LH we krwi oraz ich nieprawidłowy stosunek ilościowy.

Diagnostyka niepłodności męskiej

Zgodnie z zaleceniami WHO rutynowe badanie nasienia (seminogram) jest podstawowym badaniem w diagnostyce zaburzeń płodności u mężczyzn i powinno być wykonywane równocześnie z badaniem na obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu.

W przypadku badania nasienia oraz badania przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu bardzo ważne jest prawidłowe przygotowanie pacjenta do badania:

• ocenę semiologiczną wykonuje się z ejakulatu oddanego do badania po okresie wstrzemięźliwości seksualnej nie krótszym niż 2 dni i nie dłuższym niż 7 dni (normy zostały opracowane dla nasienia oddanego po 4 dniach wstrzemięźliwości),
•  materiał do badania powinien być uzyskany drogą masturbacji (bezpośrednio do naczyńka) i dostarczony w ciągu 1 godziny do laboratorium lub oddany na miejscu w udostępnionym pomieszczeniu,
• materiał należy transportować w temperaturze 37ºC (w przybliżeniu temp.ciała),
• na wynik badania mają wpływ następujące czynniki: przemęczenie, ostatnio przebyte choroby z gorączką, zbyt krótki lub zbyt długi okres abstynencji seksualnej, spożywanie alkoholu, stosowanie antybiotyków (po kuracji antybiotykowej odczekać ok. 2 tygodni).

W przypadku wyniku odbiegającego od normy, według wskazań WHO, badanie powinno być powtórzone przynajmniej dwukrotnie, w zalecanym odstępie czasu nie mniejszym niż 7 dni, ale nie większym niż 3 tyg.

Źródło materiałów: Serwis Medyczny www.resmedica.pl oraz DIAGNOSTYKA