Alergia na roztocza – objawy, diagnostyka i leczenie

Alergia to reakcja układu odpornościowego na nieznaną substancję, która dla większości osób nie jest szkodliwa przy kontakcie z organizmem. Substancje te nazywane są alergenami. Mogą obejmować niektóre pokarmy, pyłki, sierści zwierząt czy roztocza. Alergia na kurz czy uczulenie na kurz to w zasadzie alergia na roztocza, czyli pajęczaki, które bytują w kurzu, jak i pościeli. 

Czym są roztocza?

Roztocza kurzu domowego to mikroskopijne pajęczaki (0,1-0,5 mm długości), z których Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae są najczęstszymi bywalcami naszych domów. Żywią się naskórkiem zwierząt i człowieka, stąd siedlisko ludzi stwarza dla nich doskonałe warunki do życia, rozwoju i rozmnażania. 

Roztocza nie gryzą, nie żądlą ani nie wydzielają toksyn. Przenoszą się wraz z kurzem domowym, w którym powszechnie występują. Alergenami, które uwrażliwiają człowieka, są ich odchody oraz rozkładające się cząstki roztoczy. Rozwijają się w ciepłych środowiskach, preferując te o temperaturze 21°C i względną wilgotność. Alergia na kurz domowy to jedna z najczęściej występujących alergii wziewnych w polskiej populacji.

Patogeneza powstawania alergii na roztocza

Alergia na roztocza to alergia IgE zależna. Gdy organizm po raz pierwszy zetknie się z alergenem, układ immunologiczny zareaguje, wytwarzając immunoglobulinę E (IgE). 

IgE to przeciwciała wytwarzane przez układ odpornościowy w celu „atakowania” alergenów, nawet jeśli alergeny te mogą nie być szkodliwe. IgE wiąże się z receptorami na komórkach tucznych i komórkach bazofilowych krwi. 

Komórki tuczne i komórki bazofilowe to komórki układu odpornościowego wypełnione w środku ziarnistościami, które zawierają substancje prozapalne, m.in. histaminę. W przypadku sygnału, że w organizmie jest alergen, komórki te ulegają degranulacji. Uwalniane są mediatory stanu zapalnego, co powoduje kliniczną manifestację alergii, w postaci uporczywego kichania, kataru, zaczerwienionych oczu czy wysypki na skórze. 

Uczulenie na alergeny roztoczy kurzu domowego pojawia się dość wcześnie w życiu i prowadzi do progresji – od alergicznego nieżytu nosa, poprzez infekcję zatok do astmy. Należy pamiętać, że kurz może u każdego powodować kichanie, ale tylko u niektórych osób wywołana zostanie reakcja immunologiczna.

Alergia na roztocza – objawy

Alergia wziewna czy oddechowa może być mylona z chorobami wirusowymi górnych dróg oddechowych, takimi jak grypa czy przeziębienie. Część objawów w obu przypadkach jest podobna, natomiast gdy objawy np. kataru czy kaszlu trwają dłużej, należy skonsultować się z lekarzem w celu dalszej diagnostyki w kierunku alergii.

Objawy alergii na roztocza kurzu domowego mogą wahać się od łagodnych do ciężkich. Mogą one obejmować:

• napadowe kichanie,
• wodnista wydzielina z nosa,
• zatkany nos,
• brak węchu,
• ból zatok,
• swędzące, łzawiące lub zaczerwienione oczy,
• obrzęk powiek,
• zasinienia pod oczami,
• drapanie w gardle,
• kaszel,
• zmiany skórne,
• problemy ze snem.

Nieleczona alergia na roztocza z przewlekłym stanem zapalnym może rozwinąć się w astmę oskrzelową. Do objawów astmy oskrzelowej należą:

• ból lub ucisk w klatce piersiowej,
• trudności w oddychaniu,
• świszczący oddech, kaszel lub duszność,
• trudności w mówieniu,
• w ciężkich przypadkach wstrząs.

Astma niestety jest chorobą nieuleczalną, dlatego nie należy bagatelizować jej objawów, ponieważ nie przejdzie sama. Nieleczona astma zdecydowanie pogarsza jakość życia i utrudnia normalne funkcjonowanie. Może doprowadzić do trwałego upośledzenia czynności płuc, jak i do sytuacji, które zagrażają życiu. Leczenie nie jest uciążliwe i zazwyczaj polega na podawaniu określonych dawek leków sterydowych wziewnie, co działa miejscowo i nie obciąża całego organizmu. Leki stosowane w astmie są bezpieczne, skuteczne i hamują proces zapalny w oskrzelach. 

Alergia na roztocza może również, w rzadkich przypadkach, powodować zmiany skórne, w postaci atopowego zapalenia skóry, szczególnie gdy przebiega bardzo ciężko lub nie jest leczona.

Diagnostyka alergii na roztocza kurzu domowego

Jeśli objawy alergii utrzymują się przez cały rok i nasilają w domu podczas sprzątania czy kładzenia się spać, może to oznaczać, że przyczynę stanowią roztocza. Specjalista, który zajmuje się diagnostyką oraz leczeniem alergii to alergolog. Diagnostyka alergii, w tym na roztocza, opiera się na punktowych testach skórnych lub/i testach z krwi. 

Testy skórne 

Testy zazwyczaj wykonywane są na przedramieniu pacjenta. Na skórze umieszcza się kropelki alergenów, w tym roztoczy kurzu domowego. Następnie za pomocą lancetu (niewielkiej igły) delikatnie nakłuwa skórę. Reakcje alergiczne zwykle pojawiają się w ciągu 15 minut od ekspozycji na alergen. Jeśli dana osoba ma na niego alergię, obszar wokół nakłucia stanie się zaczerwieniony oraz może wystąpić bąbel. Po określonym czasie wykonuje się pomiar zaczerwienienia linijką. Wielkość stanu zapalnego świadczy o nadwrażliwości na badany alergen. 

Test skórny trwa krócej niż godzinę, ale ważne jest, aby test został przeprowadzony przez pracownika medycznego. Wynik otrzymuje się tego samego dnia.

Badanie krwi na swoiste przeciwciała IgE 

Do tego badania potrzebna jest próbka krwi pobrana w laboratorium. Testy te badają ilość przeciwciał przeciwko konkretnym alergenom. Wysoki poziom przeciwciał świadczy o nadwrażliwości na dany alergen. Na wynik trzeba poczekać czasem kilka dni, jednak ukłucie jest jedno. W przypadku tego testu nie trzeba mieć skierowania od lekarza – badanie można wykonać prywatnie. 

W diagnostyce alergii na swoiste IgE z krwi specyficznie tylko dla roztoczy kurzu domowego można wykonać:

• IgE całkowite – pomocne w diagnostyce alergii oraz chorób pasożytniczych;
• IgE sp. nDer p 1 oraz IgE sp. rDer p 2 – Dermatophagoides pteronyssinus – ilościowe oznaczenie w surowicy krwi przeciwciał klasy IgE specyficznych w stosunku do alergenów roztocza kurzu domowego D. pteronyssinus;
• IgE sp. nDer f 1 oraz IgE sp. nDer f 2 – Dermatophagoides farinae – ilościowe oznaczenie w surowicy krwi przeciwciał klasy IgE specyficznych do alergenów roztocza kurzu domowego D. farinae.

Bardzo często w przypadku diagnostyki alergii wykonuje się panele alergiczne, zawierające grupę różnych alergenów. Szczególnie przy alergiach wieku dziecięcego. Panele, które zawierają testy na roztocza kurzu domowego Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae oraz dodatkowe komponenty powszechnych alergenów to:

• Panel oddechowy (10 alergenów)
• Panel oddechowy (21 alergenów) 
• Panel alergenów – oddechowy (30 alergenów) 
• Panel oddechowy, alergeny domowe (10 alergenów) 
• Panel pediatryczny (28 alergenów) 
• Pakiet ALEX 2: molekularna diagnostyka alergii IgE-zależnej – to zaawansowana diagnostyka molekularna alergii oceniająca 296 różnych parametrów, w tym 11 różnych molekuł alergenowych, pochodzących od roztoczy kurzu domowego.

Leczenie alergii na roztocza kurzu domowego

Najlepszą opcją leczenia każdej alergii jest unikanie bądź ograniczenie kontaktu z alergenem. Nie jest to zawsze możliwe, dlatego przy objawach całorocznych, braku możliwości wyeliminowania alergenu czy uciążliwych objawach sezonowych należy przyjmować farmakoterapię, która wycisza objawy alergii oraz stan zapalny. 

Jeśli został zdiagnozowany czynnik alergizujący, lekarz alergolog może zasugerować zastosowanie immunoterapii, czyli odczulania, które polega na podawaniu małych dawek alergenu przez dłuższy czas. Obecnie immunoterapia nie zawsze wiąże się z podawaniem leku w iniekcji, istnieją już dostępne preparaty w formie doustnej (podjęzykowej). Do powszechnej farmakoterapii wykorzystywanej przez lekarzy należą:

• leki przeciwhistaminowe, pomagające zmniejszyć reakcje alergiczne takie jak obrzęk małżowin nosowych,
• kortykosteroidy donosowe i wziewne – łagodzą stany zapalne, 
• leki obkurczające błonę śluzową, które pomagają utrzymać drożność dróg nosowych,
• leki będące połączeniem leku przeciwhistaminowego i leku obkurczającego błonę śluzową,
• immunoterapia (odczulanie), 
• inhibitory leukotrienów, takie jak montelukast, blokują szlak reakcji alergicznej,
• płukanie nosa solą fizjologiczną.

Profilaktyka alergii na roztocza

Pościel i kurz w domu są idealnym środowiskiem rozwoju dla roztoczy, ze względu na dobrą temperaturę, wilgotność oraz nieograniczony zapas pożywienia. Na szczęście nie jest to przegrana walka dla osób cierpiących na alergię. Postępowanie zgodnie z poniższymi wskazówkami może pomóc ograniczyć narażenie na alergen i zapobiec nasilaniu się objawów:

• używanie pokrowców na materace dedykowanych osobom z alergią na roztocza – pokrowce mają gęsto tkany materiał, który zapobiega przedostawaniu się roztoczy do wnętrza materaca; należy je prać systematycznie w wysokiej temperaturze;
• używanie pościeli (poduszek, kołder, prześcieradeł) antyalergicznych z atestem; zaleca się pranie pościeli raz na tydzień;
• unikanie dywanów, narzut, dodatkowych poduszek ozdobnych w przestrzeniach osoby uczulonej na roztocza;
• stosowanie filtra do oczyszczania powietrza z wkładem HEPA i węglowym oraz funkcją jonizacji powietrza, która dodatkowo wspomaga eliminację zanieczyszczeń, bakterii, wirusów i alergenów z otoczenia;
• częste odkurzanie pomieszczeń odkurzaczem z filtrem HEPA, najlepiej w maseczce i ubraniach, które można zdjąć i wyprać po sprzątaniu;
• regularne mycie podłóg i powierzchni, na których może zbierać się kurz;
• unikanie bałaganu. 

Dr n.med. Iwona Chromik