Anemia i inne częste przypadłości po porodzie

Anemia, niedobory witaminowe, depresja czy zmęczenie to często występujące u kobiet po porodzie przypadłości. W ich łagodzeniu ważną rolę odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta i ruch. W niektórych przypadkach konieczna okazuje się pomoc lekarska, farmakoterapia lub suplementacja. Połóg to czas, w którym ciało kobiety przechodzi największe zmiany po urodzeniu dziecka. Wówczas oczyszcza się macica, rozpoczyna się produkcja mleka, spada masa ciała, ale i zachodzi szereg innych zmian. Część z nich może mieć negatywny wpływ na zdrowie kobiety. Sprawdź, jak radzić sobie z częstymi przypadłościami okresu poporodowego.

Niedokrwistość po porodzie

Anemia, czyli niedokrwistość, jest najczęściej występującym powikłaniem hematologicznym w czasie ciąży. Zaburzenie to nierzadko obserwuje się również u kobiet po porodzie. Według norm Światowej Organizacji Zdrowia w przypadku kobiet niebędących w ciąży o niedokrwistości mówi się wówczas, gdy stężenie hemoglobiny wynosi mniej niż 12 g/dl. Anemia po porodzie ma najczęściej charakter anemii z niedoboru żelaza. Aby ją stwierdzić, konieczne jest wykonanie morfologii krwi. Przyczyn tego stanu może być kilka, a wśród najczęstszych wymienianych znajdują się:

• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w ciąży i wykorzystanie zgromadzonych w organizmie rezerw tego składnika,
• krwotoki poporodowe (pojawiają się zwłaszcza u kobiet rodzących przez cesarskie cięcie), którym może towarzyszyć utrata ponad 500 ml krwi,
• utrata krwi towarzysząca porodowi (poród naturalny wiąże się z utratą co najmniej 250 ml krwi, a rozwiązanie przez cesarskie cięcie nawet 500 ml),
• zwiększone zapotrzebowanie metaboliczne w czasie połogu.

Objawy anemii po porodzie mogą być następujące: osłabienie, męczliwość, senność, zaburzenia uwagi i koncentracji, pogorszenie pamięci, ból i zawroty głowy, zaburzenia pracy mięśnia sercowego, duszność, bladość skóry i błon śluzowych. Zdarzają się przypadki, że niedokrwistość po porodzie przebiega bezobjawowo.

Leczenie anemii po porodzie polega na suplementacji żelaza. Z reguły składnik ten podawany jest doustnie, lecz w ciężkich postaciach anemii uzupełnia się go dożylnie, a nawet przeprowadza się przetoczenia krwi. Ważnym elementem leczenia anemii jest dieta. W jadłospisie powinny być obecne takie produkty, jak: mięso i przetwory mięsne (zwłaszcza wątróbka), ryby, orzechy, bób, pietruszka, zielony groszek, szpinak, burak, porzeczki, brukselka, brokuły, cykoria, maliny, awokado, suszone śliwki, figi, daktyle, kakao. Czego nie należy jeść w anemii? Niewskazane są duże ilości kawy, produktów zbożowych, otrębów, herbaty, mleka.

Depresja poporodowa

Szacuje się, że od 10% do 22% kobiet cierpi na depresję po porodzie. Może się ona pojawić po kilku dniach, a niekiedy nawet po kilku miesiącach od narodzin dziecka. Zdarzają się przypadki, że powstanie depresji poporodowej nie ma konkretnej przyczyny. Do grupy zwiększonego ryzyka jej rozwoju należą kobiety, które m.in.: zmagały się z depresją po poprzednim porodzie, chorowały na depresję niezwiązaną z ciążą, miały trudności z zajściem w ciążę, straciły dziecko, mają niestabilną sytuację życiową, nie mogą liczyć na wsparcie, odczuwały silny lęk w związku z porodem, zaszły w ciążę w młodym wieku, nie planowały posiadania potomstwa, miały ciężki poród, zmagają się z inną chorobą psychiczną, dziecko ma problemy zdrowotne.

Objawy depresji poporodowej to przede wszystkim: trwający ponad kilkanaście dni zły nastrój, nieodczuwanie radości, doświadczanie smutku przez większość dnia, rozdrażnienie, częsty płacz, obawa o zdrowie dziecka, niechęć do zajmowania się dzieckiem, nieodnajdywanie się w macierzyństwie, niedarzenie dziecka miłością, stałe zmęczenie i osłabienie, zaburzenia snu, zaburzenia jedzenia, brak siły do wykonywania codziennych czynności, problemy z podejmowaniem decyzji, negatywne natrętne myśli, postrzeganie siebie jako kiepskiej matki. Depresja poporodowa może wpłynąć na relacje z dzieckiem, partnerem i rodziną. Choroba wymaga pomocy psychiatry. Leczenie opiera się na psychoterapii, psychoedukacji, farmakologii z wykorzystaniem leków przeciwdepresyjnych, a w ciężkich przypadkach prowadzone jest leczenie szpitalne.

Wypadanie włosów po porodzie

Wypadanie włosów po ciąży to częsta przypadłość. Problem ten dotyka nawet 90% kobiet. Zazwyczaj obserwuje się go mniej więcej 2 miesiące po porodzie. Przyczyną nadmiernej utraty włosów są zmiany hormonalne. Występujący w ciąży wysoki poziom estrogenów sprawił, że włosy znajdowały się w fazie wzrostu i nie przechodziły do kolejnej fazy, czyli wypadania. Po urodzeniu dziecka stężenie tego hormonu drastycznie spada, co nie pozostaje obojętne dla kondycji włosów. Stają się one cieńsze, matowe i słabsze. Poza tym znaczna część przechodzi do trzeciej fazy, czyli telogenowej. W czasie jej trwania wypadają włosy, które powinny wypaść zgodnie z cyklem rozwoju włosa, ale i te, które powinny były wypaść już w ciąży. Z reguły w ciągu kilku miesięcy sytuacja się stabilizuje.

Wypadanie włosy po ciąży jest zjawiskiem naturalnym, którego nie da się powstrzymać. Można jednak zadbać o ich wzmocnienie. W tym celu należy zapewnić organizmowi wszystkie niezbędne do prawidłowego funkcjonowania składniki odżywcze, a w sposób szczególny dobry wpływ na stan włosów mają: miedź, krzem, żelazo, cynk, witaminy z grupy B, C, E i A. Najlepiej dostarczać tych składników razem z dietą, a kiedy pożywienie nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania, konieczna okazuje się suplementacja, którą należy omówić z lekarzem.

Co pomaga na wypadanie włosów po ciąży? Podstawą jest odpowiednia pielęgnacja. Włosy powinno się myć letnią wodą z użyciem dostosowanego do nich szamponu, delikatnie wmasowując go w skórę głowy i włosy. Aby zapobiec plątaniu się włosów i ułatwić rozczesywanie, należy używać odżywek wzmacniających. Po myciu zawsze trzeba pamiętać o dokładnym spłukaniu piany z włosów. Najlepiej pozostawić je do samodzielnego wyschnięcia lub skorzystać z suszarki z chłodnym nawiewem. W razie wypadania włosów po ciąży nie zaleca się wykonywania żadnych zabiegów typu koloryzacja, trwała, prostowanie, gdyż osłabiają one włosy. Nie powinno się ich spinać i splatać w zbyt ciasne fryzury, bo może to nasilić ich wypadanie, podobnie jak działanie wiatru, promieniowania UV, skrajnych temperatur, przed którymi należy chronić włosy.

Utrata wagi po porodzie

To, jak szybko kobieta straci nadliczbowe kilogramy po ciąży, jest kwestią mocną indywidualną. Należy jednak zaznaczyć, że karmienie piersią powoduje przyspieszenie metabolizmu i kobieta spala około 500 kcal dziennie, co przy odpowiedniej dawce ruchu i prawidłowym posilaniu się (białko powinno dostarczać około 20% całkowitej ilości energii, po 40% energii powinno pochodzić z węglowodanów i tłuszczów) stwarza dobre warunki do chudnięcia. Jednakże nieco większe jest zapotrzebowanie energetyczne, które w tym okresie wynosi 2600–2900 kcal/dzień i jest uzależnione od wieku oraz aktywności fizycznej. Prawidłowa utrata masy ciała po porodzie przedstawia się następująco:

• 8 kg w pierwszym tygodniu,
• 9 kg w pierwszym miesiącu,
• kilogram na miesiąc w dalszym czasie.

Po porodzie kobieta nie powinna stosować żadnych restrykcyjnych diet, suplementów czy ziół na odchudzanie. Mogą one wpłynąć negatywnie na osłabiony ciążą i porodem organizm, a poza tym przedostać się do mleka i rzutować na stan zdrowia dziecka. Jeśli pojawiają się trudności w uzyskaniu upragnionej masy ciała, warto skorzystać z pomocy dietetyka i trenera personalnego. Specjaliści ułożą zestaw ćwiczeń i jadłospis oraz pomogą w stosowaniu się do tych zaleceń.

Niedobory witaminowe po porodzie

Ciąża i sam poród są bardzo obciążające dla organizmu kobiety, który wymaga specjalnego wsparcia. Jest ono szczególnie ważne, wówczas gdy kobieta karmi piersią. Razem z mlekiem przekazuje dziecku wiele składników odżywczych. Dlatego też konieczne bywa ich uzupełnienie, aby nie doszło do niedoborów. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników podczas laktacji powinny być suplementowane:

• witamina D – 1500–2000 j.m. na dobę,
• kwasy DHA – co najmniej 200 mg DHA na dobę, a w przypadku niskiego spożycia ryb do rozważenia są większe ilości,
• jod – 200–500 µg na dobę,
• żelazo – 20 mg na dobę,
• kwas foliowy – 600–800 µg na dobę,
• wapń – 1000–1300 mg na dobę.

Jeśli na podstawie badań krwi lekarz stwierdzi zbyt niski poziom innych składników, suplementacja ustalana jest indywidualnie.

Zmęczenie po porodzie

Połóg obejmuje 6 tygodni po porodzie, czyli okres bardzo intensywnych zmian w ciele kobiety. Najważniejsze to: obkurczanie się i zmniejszanie macicy, ponowne podjęcie czynności przez jajniki, rozpoczęcie laktacji, gojenie rany poporodowej. Nic więc dziwnego, że kobieta odczuwa silne zmęczenie. Do tego dochodzi wyczerpanie po porodzie, próby z odnalezieniem się w nowej roli, konieczność sprawowania opieki nad maleństwem. Wszystko to jest dla kobiety niezwykle obciążające fizycznie i psychicznie.

Aby zredukować poziom zmęczenia, kobieta powinna zadbać o zdrową dietę, aktywność fizyczną, starać się wyspać, choć jest to bardzo trudne w czasie opieki nad niemowlęciem. Najlepiej urządzać sobie drzemki wtedy, gdy i ono śpi, ograniczyć ilość odwiedzających osób, starać się korzystać z pomocy w opiece nad dzieckiem czy w domowych obowiązkach. Kiedy zmęczenie po porodzie utrudnia codzienne funkcjonowanie, warto zgłosić się do lekarza, gdyż może się ono okazać objawem chorobowym (np. depresji poporodowej, zaburzeń pracy tarczycy).

Może jednak coś więcej niż zmęczenie?

Przedłużające się dolegliwości powinny stanowić dla każdej mamy powód do niepokoju, gdyż niekoniecznie mogą rozwijać się wyłącznie wskutek samego porodu. Okazuje się, że stan wyczerpania, obniżony nastrój, problem z laktacją mogą być konsekwencją rozwijającej się w organizmie choroby, którą jest poporodowe zapalenie tarczycy. Szacuje się, że choroba rozpoznawana jest tylko w 25% wszystkich przypadków zapalenia, a jego głównymi objawami są poczucie bezradności, zmęczenie, bezsenność, rozdrażnienie, wybuchy płaczu, a także poporodowa depresja. Poporodowe zapalenie tarczycy może rozwinąć się w przeciągu pierwszego roku od porodu lub po poronieniu ciąży nie młodszej niż 6 tygodni.

Poporodowe zapalenie tarczycy – objawy

Poza emocjonalnymi objawami, poporodowemu zapaleniu tarczycy mogą towarzyszyć także objawy somatyczne (cielesne). Choroba najczęściej przebiega dwuetapowo. W pierwszej kolejności pojawia się nadczynność tarczycy, która z kolei przechodzi w niedoczynność. W przypadku nadczynności tarczycy charakterystyczne jest kołatanie serca, bezsenność, uczucie gorąca, ocieplona i wilgotna skóra, biegunki i utrata masy ciała. W etapie przebiegającym z niedoczynnością tarczycy pacjentki skarżą się na stałe uczucie zimna, skóra jest sucha i chłodna, pojawiają się dolegliwości bólowe ze strony różnych narządów i układów, zaparcia i nadmiernie wypadają włosy. Przyczyną dolegliwości jest proces autoimmunologiczny, w którym wytwarzane w organizmie przeciwciała prowadzą do reakcji zapalnej w obrębie zlokalizowanej w obrębie przedniej części szyi – tarczycy. W zależności od intensywności doskwierających objawów, poporodowe zapalenie tarczycy może podlegać leczeniu lub okresowej obserwacji. Ten wariant autoimmunologicznego zapalenia tarczycy typu Hashimoto, może ustąpić samoistnie w przeciągu pierwszego roku od porodu. W przypadku niektórych kobiet rozwija się trwała niedoczynność tarczycy, wymagająca przewlekłego leczenia hormonami tarczycy.

Poporodowe zapalenie tarczycy – jakie badania?

W diagnostyce poporodowego zapalenia tarczycy wskazane jest wykonanie obrazowego badania narządu (USG) oraz kontrola poziomu kluczowych dla rozpoznania choroby hormonów i przeciwciał. Wykonuje się oznaczenia poziomu przysadkowego hormonu TSH oraz hormonów tarczycowych – fT3 i fT4. Proces autoimmunologiczny potwierdza lub wyklucza badanie poziomu przeciwciał skierowanych przeciwko peroksydazie tarczycowej – antyTPO oraz przeciwko tyreoglobulinie – antyTG. Przygotowany przez sieć laboratoriów Diagnostyka pakiet badań po porodzie – rozszerzony jest doskonałym narzędziem umożliwiającym ocenę funkcji tarczycy i diagnostykę poporodowego zapalenia tarczycy. Świadomość swojej choroby jest bardzo istotna, ponieważ pozwala na podjęcie wczesnego leczenia i opanowanie doskwierających dolegliwości, utrudniających opiekę nad nowonarodzonym dzieckiem. Ponadto szacuje się, że po przebytym poporodowym zapaleniu tarczycy, nawet ¾ kobiet doświadcza choroby ponownie w przypadku kolejnego okresu po porodzie. Stąd wiedza na temat przebytej choroby jest niezwykle istotna w przypadku kolejnych planowanych ciąż. Ze względu na autoimmunologiczne podłoże choroby, poporodowe zapalenie tarczycy może występować równolegle z innymi jednostkami chorobowymi o podobnej etiologii, np. toczniem rumieniowatym. Z tego powodu w proces diagnozowania zaburzenia powinien być zaangażowany lekarz, który w kompetentny sposób zleci wykonanie właściwych badań.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. B. Pietrzak i wsp., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 3, s. 115–121.
2. R. Jaeschke, M. Siwek, D. Dudek, Poporodowe zaburzenia nastroju – update 2012, „Neuropsychiatria i Neuropsychologia” 2012, t. 7, nr 3, s. 113–121.
3. P. Styczeń, Włosom na ratunek, „Art of Beauty” 2015, nr 2, s. 32–39.