Ashwagandha – fakty, które warto znać przed suplementacją

Szacuje się, że nawet około 40% Polaków regularnie przyjmuje suplementy diety. Sprawia to, że polski rynek suplementów diety zaliczany jest do jednych z najszybciej rosnących, a jego szacunkowa wartość wynosi około 8 miliardów zł. Wskaźnikiem, który najlepiej obrazuje dynamikę wzrostu krajowego rynku suplementów diety, jest liczba nowo zgłaszanych produktów, których w ostatnim pięcioleciu rejestrowano średnio około 23 tysięcy (!) w ciągu roku. Składnikami tych produktów najczęściej są witaminy, mikro- i makroelemetny, a także ekstrakty roślinne pozyskiwane zarówno z gatunków rodzimych, jak i pochodzących z najodleglejszych zakątków świata. Ostatnimi czasy popularność zdobywa ashwaganda. Jakie działanie wiąże się z przyjmowaniem ashwagandhy? Jakie są możliwe skutki uboczne długotrwałego przyjmowania produktów zawierających w swym składzie ashwagandhę i jakie osoby nie powinny ich stosować?

Ashwagandha – co to?

Jednymi z najczęściej wybieranych przez klientów suplementów są produkty, w których składzie znajduje się Witania ospała, która jednak znacznie lepiej znana jest pod pochodzącą z Sanskrytu nazwą ashwagandha, oznaczającą tyle, co „zapach konia”. 

Dlaczego więc roślina, która pierwotnie dostępna była wyłącznie w zielarniach medycyny alternatywnej szturmem zdobyła rynek farmaceutyków i suplementów diety? 

W ostatnim dwudziestoleciu obserwuje się zwiększenie zainteresowania klientów ziołowymi produktami leczniczymi i suplementami diety. Chociaż wiele fitoskładników zawartych w oferowanych produktach ziołowych od wieków stosowana była w tradycyjnej, zielarskiej medycynie ludowej, niejednokrotnie dowody naukowe dotyczące skuteczności klinicznej tych preparatów są niejednoznaczne. W minionej dekadzie znaczącą popularność zyskały zarówno jednoskładnikowe, jak i złożone produkty zawierające ekstrakty z ashwagandhy. 

Withania somnifera, czyli Witania ospała, zwana popularnie ashwagandhą, to roślina należąca do rodziny psiankowatych (tej samej, do której należą m.in. bakłażany) stosowana w tradycyjnej medycynie indyjskiej. Ze względu na swe właściwości adaptogenne, roślina ta bywa także określana jako „indyjski żeń-szeń”. W krajach Unii Europejskiej i w Wielkiej Brytanii do obrotu dopuszczone zostały nieskoncentrowane wodne naparyz korzeni ashwagandhy oraz w suplementy diety zawierające ekstrakty z dowolnej części tej rośliny.

📌 Przeczytaj: Suplementacja witaminy D – czy to konieczne? Poznaj pełne wytyczne.

Ashwagandha, kiedy zaczyna działać i jak działa?

Dla wywołania określonej reakcji organizmu każdy produkt leczniczy czy suplement diety musi posiadać substancję biologicznie czynną. Z punktu widzenia farmakognozji i fitochemii, w ashwagandzie obecnych jest kilka związków biologicznie aktywnych, mogących wywołać pewien efekt terapeutyczny, jak np. witanolidy czyli grupa laktonów steroidowych, charakteryzujących się pewnymi właściwościami przeciwzapalnymi, immunomodulacyjnymi neuroprotekcyjnymi, a także potencjałem antyoksydacyjnym. W zielu ashwagandhy obecne są także alkaloidy jak somniferyna i tropina, sitoindozydy i acylowane glikozydy sterylowe, z których wiele może modulować układ współczulny oraz oś podwzgórze-przysadka-nadnercza odpowiedzialną za kontrolę reakcji na stres, regulację procesów metabolicznych i utrzymanie homeostazy organizmu. Związki te sprawiają, że ashwagandha działa jako adaptogen, pomagający organizmowi adaptować się do stresorów, zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Najczęściej pierwsze wyraźne efekty regularnego stosowania pojawiają się po 2-4 tygodniach, a pełniejsze po 6-8 tygodniach.

Ashwagandha – na co pomaga?

Właściwości przeciwutleniające ashwagandhy zostały potwierdzone w wielu badaniach naukowych prowadzonych w warunkach in vitro na hodowlach komórkowych. Uzyskane wyniki dowiodły korzystnego wpływ zawartych w ashwagandzie flawonoidów, związków fenolowych i antyoksydantów przeciwdziałającym powstawaniu reaktywnych form tlenu. To właśnie reaktywne formy tlenu, atakując błony komórkowe, doprowadzają do ich uszkodzenia, peroksydacji lipidów, w wyniku czego powstają szkodliwe nadtlenki lipidów i dialdehyd malonowy.

Ashwagandha a czynność mózgu   

Podobnie jak w przypadku potencjału antyoksydacyjnego, przeprowadzono wiele badań oceniających możliwość zastosowania ashwagandhy w leczeniu zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego. Wpływ stosowania wyciągów z korzeni i liści rośliny na układ nerwowy oceniano zarówno w badaniach podstawowych, jak i w praktyce klinicznej, a uzyskane wyniki sugerują możliwość stosowania wyciągów z ashwagandhy w uzupełnieniu konwencjonalnego leczenia chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, Huntingtona i Parkinsona. W tym kontekście wykorzystywane jest działanie adapotgenne Witanii ospałej, która wymiernie pozwala zmniejszyć poziom odczuwanego stresu. Stres jest bowiem jednym z czynników przyczyniających się do rozwoju zarówno fizjologicznych, jak i anatomicznych zmian w mózgu oraz występowania wielu schorzeń neuropsychiatrycznych, takich jak lęk, depresja i bezsenność, które rozwijają się w następstwie indukowanej stresem zwiększonej aktywności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Ponadto, obecna w ashwagandzie witaferyna A wpływa korzystnie na układ nerwowy, zapobiegając obumieraniu komórek. 

Ashwaganda i efekt „anti-ageing”

Działanie przeciwstarzeniowe ashwagandhy nie wynika z pojedynczego mechanizmu, lecz z synergistycznego połączenia wielu efektów na poziomach molekularnym, komórkowym i ogólnoustrojowym. Fitozwiązki obecne w Witanii ospałej, chroniąc komórki przed uszkodzeniami, modulują kaskady reakcji zapalnych, przez co zwalczają oznaki starzenia, poprawiając jednocześnie funkcje poznawcze i fizyczne oraz wzmacniając ogólną odporność organizmu. 

Dostępne wyniki badań podstawowych, czyli przedklinicznych, dostarczyły dowodów świadczących o możliwych korzyściach związanych ze stosowania ashwagandhy w zapobieganiu procesom starzenia. Na poziomie komórkowym, kluczowym wskaźnikiem starzenia jest proces skracania telomerów, czyli końcowych fragmentów chromosomów zabezpieczających materiał genetyczny podczas kolejnych podziałów komórkowych, który następuje po każdym podziale. Badania przeprowadzone in vitro wykazały, że stosowanie ekstraktu z korzenia ashwagandhy w hodowlach komórkowych znacznie zwiększa (nawet o 45%!) aktywność telomerazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za utrzymanie długości telomerów, co sugeruje bezpośredni mechanizm promowania długowieczności komórek przez fitozwiązki obecne w ashwagandzie.

Poza wymienionymi powyżej właściwościami korzyści wynikające ze stosowania wyciągów z ashwagandhy obejmują: działanie kardioprotekcyjne, przeciwdrobnoustrojowe, uspokajające i przeciwcukrzycowe.

Przeciwwskazania przyjmowania ashwagandhy i możliwe skutki uboczne

Pomimo wieloletniej dostępności preparatów zawierających w swym składzie wyciągi z ashwagandhy oraz wielowiekowego wykorzystania tej rośliny w medycynie naturalnej, należy zachować ostrożność podczas jej suplementacji, bowiem bezpieczeństwo stosowania ashwagandhy i produktów ją zawierających zostało zakwestionowane w oparciu o raporty opracowane w 2009 roku przez Światową Organizację Zdrowia. Uwagi te zostały następnie podkreślone szczególnie w przypadku kobiet będących w ciąży lub w okresie karmienia piersią w kontrowersyjnym raporcie duńskiego DTU Fødevareinstituttet z 2020 roku. Treść wydanego oświadczenia WHO brzmi następująco: 

„Z powodu braku danych dotyczących bezpieczeństwa i faktu, że surowy lek był stosowany w medycynie tradycyjnej w celu wywołania poronienia, jego stosowanie w ciąży lub w okresie karmienia piersią jest przeciwwskazane.”

Ponadto duński Urząd ds. Bezpieczeństwa Leków i Żywności wydał komunikat:

„Nie należy spożywać ashwagandhy ani suplementów zawierających ashwagandhę, ponieważ jej korzeń ma negatywny wpływ na hormony płciowe i reprodukcję, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Ponadto roślina może wpływać na metabolizm, układ odpornościowy i ośrodkowy układ nerwowy”.

W następstwie opublikowania ww. raportów i komunikatów w Danii ograniczono sprzedaż ekstraktów z ashwagandhy, jednak podstawy naukowe stojące za tym wnioskiem były równie kontrowersyjne, jak sugestia WHO jakoby ashwagandha jest środkiem poronnym, a późniejsze raporty postrzegane są przez zwolenników Witanii ospałej negujących zasadność oświadczenia wydanego przez WHO jako zbiór półprawd i zniekształconych faktów.

Przedawkowanie ashwagandhy

Chociaż ashwagandha jest zazwyczaj dobrze tolerowana, u niektórych osób mogą sporadycznie wystąpić działania niepożądane, a objawy występujące po zaprzestaniu suplementacji nie zostały szczegółowo udokumentowane, choć dostępne są opisy pacjentów, u których w następstwie odstawienia preparatów zawierających ashwagandę występowały objawy takie jak: tachykardia, bezsenność i zaburzenia lękowe.

Ashwaganda w ujęciu historycznym

Ashwagandha wykorzystywana była w lecznictwie już w starożytnych systemach medycznych, jak wywodząca się z Wyżyny Tybetańskiej Sowa Rigpa czy sięgająca XII wieku p.n.e. hinduska Ajurweda. W jednym z najważniejszych traktatów medycznych starożytnych Indii – Ćarakasanhicie odnaleźć można informacje o medycznym zastosowaniu ashwagandhy, która opisywana jest jako składnik preparatów stosowanych w leczeniu chorób układu oddechowego, chorób reumatycznych, stanach wyniszczenia organizmu, a także problemach skórnych. 

Za sprawą swych adaptogennych właściwości, pomagających w adaptacji organizmu na oddziaływanie szeroko rozumianych stresorów, ashwagandha ceniona była także przez tradycyjną medycynę chińską. Wyjątkowe właściwości lecznicze ashwagandy znane były także medycynie Persji, a informacje o tej roślinie odnaleźć można w traktatach żyjącego na przełomie IX i X wieku lekarza, alchemika i filozofa Abu Bakr al-Raziego czy w spisanym przez Awicennę Kanonie Medycyny będącym bezsprzecznie najwybitniejszym dziełem opisującym tajniki wiedzy medycznej średniowiecznych Persów. 

Medycyna świata Zachodu dopiero w latach 40. XX wieku poznała wyjątkowy potencjał leczniczy ashwagandhy, w szczególności w zakresie adaptacji i odporności na stres. W minionych latach rynek suplementów diety „zalała” fala produktów zawierających w swym składzie ashwagandhę.

dr n. o zdrowiu Piotr Choręza