Aspartam (E 951) – co to jest? Czy szkodzi?

Aspartam znany również pod kodem żywnościowym E 951, to sztuczny, niesacharydowy słodzik, 200 razy słodszy od sacharozy (cukru stołowego), powszechnie stosowany jako zamiennik cukru w ​​produktach spożywczych i napojach. Aspartam jest jednym z najlepiej przebadanych dodatków do żywności dla ludzi. Badania przeprowadzone przez ponad 100 organów regulacyjnych wykazały, że składnik ten jest bezpieczny do spożycia w normalnych dopuszczalnych dawkach dziennych.

Aspartam (E 951)

Aspartam (E 951) jest jednym z najczęściej stosowanych słodzików sztucznych na świecie, zwłaszcza w produktach niskokalorycznych i dietetycznych. Został odkryty w 1965 roku przez Jamesa Schlattera, amerykańskiego chemika, który przypadkowo natknął się na jego słodki smak, pracując nad badaniami związanymi z leczeniem wrzodów żołądka. Aspartam jest około 180 do 200 razy słodszy od sacharozy (cukru stołowego). Ze względu na tę właściwość, mimo że aspartam wytwarza mniej więcej taką samą energię na gram substancji po zmetabolizowaniu jak sacharoza, czyli 4 kcal (17 kJ), ilość aspartamu potrzebna do wytworzenia tej samej słodyczy jest tak mała, że ​​jej wkład kaloryczny jest nieistotny. Słodkość aspartamu utrzymuje się dłużej niż sacharozy, dlatego często miesza się go z innymi sztucznymi słodzikami, takimi jak acesulfam potasowy, aby uzyskać ogólny smak bardziej przypominający smak cukru.

W przemyśle spożywczym aspartam jest szeroko stosowany jako zamiennik cukru w napojach gazowanych, gumach do żucia, produktach mlecznych, deserach, a także jako słodzik stołowy w formie tabletek. Z punktu widzenia chemicznego, aspartam jest dipeptydem, czyli związkiem składającym się z dwóch aminokwasów – kwasu asparaginowego i fenyloalaniny, połączonych z grupą metylową. W organizmie aspartam jest rozkładany na swoje składniki: fenyloalaninę, kwas asparaginowy i metanol, co rodzi pytania o jego bezpieczeństwo. 

Czy aspartam szkodzi? Bezpieczeństwo aspartamu

Aspartam od wielu lat budzi kontrowersje. W Internecie oraz w mediach społecznościowych można natknąć się na różnorodne opinie na temat jego szkodliwości. Pojawiają się teorie mówiące, że spożywanie aspartamu może prowadzić do różnorodnych problemów zdrowotnych, takich jak bóle głowy, depresja, zaburzenia neurologiczne, a nawet rak. Jednak większość z tych doniesień nie została potwierdzona przez badania naukowe.

Bezpieczeństwo aspartamu – stanowisko instytucji zdrowotnych

Bezpieczeństwo aspartamu było badane od momentu jego odkrycia i jest on rygorystycznie testowanym składnikiem żywności. Aspartam został uznany za bezpieczny do spożycia dla ludzi przez ponad 100 agencji regulacyjnych w ich krajach, w tym przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA), brytyjską Agencję ds. Standardów Żywności, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), Health Canada i Food Standards Australia New Zealand.

Asaprtam a metabolizm i masa ciała

Od 2017 r. przeglądy badań klinicznych wykazały, że stosowanie aspartamu (lub innych nieodżywczych substancji słodzących) zamiast cukru zmniejsza spożycie kalorii i masę ciała u dorosłych i dzieci. Przegląd skutków metabolicznych spożywania aspartamu z 2017 r. wykazał, że nie wpływa on na poziom glukozy we krwi, insulinę, całkowity cholesterol, trójglicerydy, spożycie kalorii ani masę ciała. Chociaż poziomy lipoprotein o dużej gęstości były wyższe w porównaniu z grupą kontrolną, były niższe w porównaniu z grupą spożywającą sacharozę.

W 2023 r. Światowa Organizacja Zdrowia zaleciła powstrzymanie się od stosowania powszechnych słodzików bezcukrowych (NSS), w tym aspartamu, w celu kontrolowania masy ciała lub obniżenia ryzyka chorób niezakaźnych, stwierdzając: „Zalecenie opiera się na wynikach systematycznego przeglądu dostępnych dowodów, które sugerują, że stosowanie NSS nie przynosi żadnych długoterminowych korzyści w zakresie redukcji tkanki tłuszczowej u dorosłych ani dzieci. Wyniki przeglądu sugerują również, że mogą wystąpić potencjalne niepożądane skutki długotrwałego stosowania NSS, takie jak zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i śmiertelności u dorosłych”.

Aspartam, a fenyloalanina i fenyloketonuria

Wysokie poziomy naturalnie występującego niezbędnego aminokwasu fenyloalaniny stanowią zagrożenie dla zdrowia osób urodzonych z fenyloketonurią (PKU), rzadką dziedziczną chorobą, która uniemożliwia prawidłowy metabolizm fenyloalaniny. Ponieważ aspartam zawiera fenyloalaninę, produkty spożywcze zawierające aspartam sprzedawane w USA muszą mieć na etykietach informację: „Phenylketonurics: Contains Phenylalanine”.

Fenyloalanina jest jednym z niezbędnych aminokwasów i jest wymagana do prawidłowego wzrostu i utrzymania życia. Obawy dotyczące bezpieczeństwa fenyloalaniny z aspartamu dla osób bez fenyloketonurii koncentrują się głównie na hipotetycznych zmianach poziomów neuroprzekaźników, a także stosunkach neuroprzekaźników do siebie we krwi i mózgu, które mogą prowadzić do objawów neurologicznych. Przeglądy literatury nie wykazały spójnych ustaleń, które potwierdzałyby takie obawy, i chociaż wysokie dawki spożycia aspartamu mogą mieć pewne skutki biochemiczne, nie są one widoczne w badaniach toksyczności, co sugeruje, że aspartam może niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie neuronów. Podobnie jak w przypadku metanolu i kwasu asparaginowego, powszechne pokarmy w typowej diecie, takie jak mleko, mięso i owoce, będą prowadzić do spożycia znacznie większych ilości fenyloalaniny, niż można by się spodziewać po spożyciu aspartamu.

Aspartam a nowotwory 

Od 2023 r. agencje regulacyjne, w tym FDA i EFSA oraz amerykański Narodowy Instytut Raka, doszły do ​​wniosku, że spożywanie aspartamu jest bezpieczne w ilościach mieszczących się w dopuszczalnych dziennych poziomach spożycia i nie powoduje raka. Wnioski te opierają się na różnych źródłach dowodów, takich jak przeglądy i badania epidemiologiczne, które nie wykazały związku między aspartamem a rakiem.

W lipcu 2023 r. naukowcy z Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) doszli do wniosku, że istnieją „ograniczone dowody” na to, że aspartam powoduje raka u ludzi, klasyfikując ten słodzik jako Grupę 2B (prawdopodobnie rakotwórczy). Główny badacz raportu IARC stwierdził, że klasyfikacja „nie powinna być traktowana jako bezpośrednie stwierdzenie wskazujące na znane ryzyko raka wynikające ze spożywania aspartamu. Jest to raczej apel do społeczności badawczej, aby spróbowała lepiej wyjaśnić i zrozumieć ryzyko rakotwórcze, które może lub nie może wynikać ze spożywania aspartamu”.

Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) dodał, że ograniczona ocena raka nie wskazuje na powód do zmiany zalecanego dopuszczalnego dziennego poziomu spożycia wynoszącego 40 mg na kg masy ciała dziennie, potwierdzając bezpieczeństwo spożywania aspartamu w tym limicie.

Aspartam i jego bezpieczeństwo neurologiczne

Przeglądy nie wykazały żadnych dowodów na to, że niskie dawki aspartamu mają działanie neurotoksyczne. Oświadczenie polityczne Amerykańskiej Akademii Pediatrii z 2019 r. wykazało, że nie ma obaw dotyczących bezpieczeństwa aspartamu w rozwoju płodu lub dzieciństwa ani jako czynnika zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.

Aspartam a bóle głowy

Przeglądy wykazały niewiele dowodów wskazujących na to, że aspartam wywołuje bóle głowy, chociaż pewne podgrupy konsumentów mogą być na niego wrażliwe.

Aspartam dla cukrzyka

Aspartam jest często wykorzystywany przez osoby z cukrzycą jako alternatywa dla cukru. Ponieważ nie wpływa na poziom glukozy we krwi, może być stosowany przez osoby chorujące na cukrzycę typu 1 i 2. Dzięki swojej słodkości, aspartam umożliwia diabetykom cieszenie się słodkim smakiem bez ryzyka nagłego wzrostu poziomu cukru. Badania potwierdzają, że aspartam nie ma wpływu na wydzielanie insuliny, co czyni go bezpiecznym dla osób z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej.

Niemniej jednak, podobnie jak w przypadku innych produktów, umiar jest kluczowy. Cukrzycy, szczególnie ci, którzy mają tendencję do spożywania dużej ilości słodzików, powinni kontrolować całkowite spożycie sztucznych substancji słodzących, aby uniknąć potencjalnych długoterminowych skutków ubocznych.

Sukraloza a aspartam – porównanie. Czym różni się sukraloza od aspartamu? 

Sukraloza (E 955) i aspartam są dwoma popularnymi sztucznymi substancjami słodzącymi, które różnią się zarówno pod względem składu chemicznego, jak i sposobu ich metabolizowania przez organizm. Sukraloza jest chlorowaną pochodną sacharozy, czyli cukru i jest około 600 razy słodsza od cukru. W przeciwieństwie do aspartamu, sukraloza jest praktycznie nieprzyswajalna przez organizm i wydalana w postaci niezmienionej, co sprawia, że ma zerową kaloryczność. Ponadto, sukraloza jest bardziej stabilna w wysokich temperaturach, co czyni ją lepszym wyborem do pieczenia i gotowania w porównaniu z aspartamem, który traci swoje właściwości słodzące pod wpływem ciepła.

Obie substancje są uważane za bezpieczne przez główne agencje zdrowotne, jednak sukraloza, dzięki swojemu brakowi wpływu na metabolizm i wyższej stabilności, zdobyła większą popularność w niektórych zastosowaniach kulinarnych. 

Podsumowanie – FAQ

1. Aspartam – co to jest?

Aspartam (E 951) jest jednym z najczęściej stosowanych słodzików sztucznych na świecie, zwłaszcza w produktach niskokalorycznych i dietetycznych. Aspartam jest około 180 do 200 razy słodszy od sacharozy (cukru stołowego). Ze względu na tę właściwość, mimo że aspartam wytwarza mniej więcej taką samą energię na gram substancji po zmetabolizowaniu jak sacharoza, czyli 4 kcal (17 kJ), ilość aspartamu potrzebna do wytworzenia tej samej słodyczy jest tak mała, że ​​jej wkład kaloryczny jest nieistotny. 

2. Z czego powstaje aspartam?

Aspartam jest syntetycznym związkiem chemicznym, który powstaje poprzez połączenie dwóch naturalnych aminokwasów: kwasu asparaginowego oraz fenyloalaniny, do których dołączona jest grupa metylowa (grupa składająca się z atomu węgla i trzech atomów wodoru). Fenyloalanina i kwas asparaginowy są naturalnymi składnikami białek obecnych w wielu produktach spożywczych, takich jak mięso, nabiał, jaja czy rośliny strączkowe. Grupa metylowa w aspartamie po spożyciu przekształca się w metanol – substancję, która w dużych ilościach może być toksyczna, ale w ilościach, w jakich występuje w produktach zawierających aspartam, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Metanol jest również naturalnie obecny w owocach i warzywach, takich jak pomidory czy jabłka, w ilościach znacznie przewyższających te występujące w produktach słodzonych aspartamem.

3. Czy aspartam jest zdrowy?

Odpowiedź na to czy aspartam jest zdrowy, zależy od kontekstu i definicji „zdrowia”. Ogólnie przyjmując słodkie i słodzone produkty nie należą do koniecznych dla utrzymania zdrowia człowieka, a spożywanie tego typu produktów nie powinno stanowić bazy dietetycznej. W kontekście szkodliwości dla większości osób aspartam, spożywany w umiarkowanych ilościach, nie wykazuje negatywnych skutków zdrowotnych i może być bezpiecznym zamiennikiem cukru. Dla osób chcących ograniczyć spożycie kalorii, utrzymać wagę czy kontrolować poziom cukru we krwi, aspartam może mieć korzystne efekty.

Jednakże, osoby z fenyloketonurią muszą unikać aspartamu ze względu na obecność fenyloalaniny, która w ich organizmach nie jest prawidłowo metabolizowana. Ponadto niektóre osoby mogą odczuwać indywidualne reakcje na aspartam, takie jak bóle głowy czy reakcje alergiczne, choć takie przypadki są rzadkie i trudne do jednoznacznego potwierdzenia.

W kontekście ogólnego zdrowia, nie ma dowodów na to, że aspartam spożywany w zalecanych ilościach jest szkodliwy. Ważne jest jednak, aby nie traktować sztucznych słodzików jako panaceum na wszystkie problemy zdrowotne związane z dietą. Kluczowym elementem zdrowej diety jest zróżnicowanie, a aspartam powinien być jedynie częścią zrównoważonego podejścia do odżywiania. Pomimo wielu kontrowersji, organizacje zdrowotne na całym świecie uznają go za bezpieczny do spożycia w odpowiednich i nieprzekraczanych ilościach. Aspartam może być korzystny dla osób z cukrzycą i dla tych, którzy starają się ograniczyć spożycie kalorii. Ciągle trwają badania nad wpływem aspartamu na mikrobom jelitowy oraz inne aspekty zdrowotne- dlatego należy bacznie śledzić rekomendacje żywieniowe. 

4. Aspartam a cukrzyca?

Aspartam jest często wykorzystywany przez osoby z cukrzycą jako alternatywa dla cukru. Ponieważ nie wpływa na poziom glukozy we krwi, może być stosowany przez osoby chorujące na cukrzycę typu 1 i 2.

Lek. med. Katarzyna Lizak