Ból nerek - o czym może świadczyć?

Ból jest bardzo nieprzyjemnym doznaniem dla każdego człowieka, jednak w organizmie pełni niezwykle istotną funkcję. Doznania bólowe informują nasz mózg o potencjalnym uszkodzeniu tkanek i zagrożeniu chorobą, na które powinniśmy niezwłocznie zareagować. Nerki chorują podstępnie, a większość chorób nerek nie daje dolegliwości bólowych, stąd upośledzenie funkcji nerek u pacjentów diagnozuje się na zaawansowanym, trudnym do wyleczenia etapie.  Jakim chorobom nerek towarzyszy ból? Z czego wynika ból nerek i czym się charakteryzuje?

Ból – rzadki objaw chorób nerek

Choroby nerek nawet kilka lat mogą przebiegać bezobjawowo, a niepokojące objawy obserwuje się dopiero po utracie połowy czynnego miąższu narządu, czyli tak naprawdę wtedy, kiedy „znika” jedna nerka! Wśród najczęściej występujących objawów chorób nerek wymienia się obrzęki, problemy z oddawaniem moczu, nadciśnienie i towarzyszące mu bóle głowy, osłabienie, anemię, senność, szybką męczliwość, duszność, utratę wagi i spienienie moczu.

Ból, który w organizmie pełni funkcję ostrzegawczą przed zagrożeniem chorobą, w przypadku nerek pojawia się stosunkowo rzadko. Towarzyszy kamicy moczowej lub chorobom, które przebiegają z powiększeniem objętości narządu oraz prowadzą do rozciągnięcia i podrażnienia bogato unerwionej torebki nerkowej.

Lokalizacja bólu nerek

Ból nerek opisywany jest indywidualnie przez odczuwających go pacjentów. Jednym doskwiera po bokach pleców, innym w ich środkowej części. Często dotyczy jednak okolicy lędźwiowej. W zależności od przyczyny dolegliwości, ból nerki może promieniować do jamy brzusznej lub pachwiny i miednicy mniejszej. Może mieć charakter ciągły, nawracający, ostry, ustępujący lub przewlekły, kolkowy, pulsujący lub tępy.

Ból nerki – przyczyny

Jakie są przyczyny bólu nerek? Z jakimi chorobami są one powiązane?

Kamica moczowa

Kamica moczowa jest chorobą, w której kamienie mogą lokalizować się w różnych odcinkach układu moczowego. Ze względu na umiejscowienie kamienia moczowego dzielimy ją na kamicę nerkową, moczowodową oraz kamicę pęcherza moczowego. Przemieszczanie się kamieni moczowych w układzie moczowym jest źródłem bardzo silnych dolegliwości bólowych.

W przypadku kamicy nerkowej lub moczowodowej ból nerek ma charakter kolki, najczęściej zlokalizowany jest jednostronnie w okolicy lędźwi, czyli dolnej części pleców i promieniuje do krocza, pęcherza i cewki moczowej. Można określić go jako pulsujący i falujący, a momenty jego natężenia wynikają z cyklicznego ruchu moczowodów, zastoju moczu i wzrostu napięcia torebki nerkowej.

Bólowi często towarzyszy krwiomocz. W momencie przemieszczenia się kamienia do pęcherza dolegliwości bardziej przypominają objawy zapalenia pęcherza z towarzyszącymi problemami w wydaleniu moczu. Kamicy moczowej poza bólem lędźwi mogą towarzyszyć bóle brzucha, nudności i wymioty, problemy z oddawaniem moczu, dreszcze i gorączka. Ze względu na możliwość całkowitego zatrzymania odpływu moczu, dolegliwość wymaga pilnej interwencji lekarskiej.

Torbiele nerek

Wielotorbielowate zwyrodnienie nerek jest przykładem wrodzonej choroby nerek, której w obrazie klinicznym dominują dolegliwości bólowe. Bolące nerki są skutkiem podrażnienia i rozciągnięcia bogato unerwionej torebki nerkowej przez liczne torbiele zlokalizowane w miąższu narządu. Ból dotyczy zarówno jamy brzusznej, jak i okolicy lędźwiowej, ma tendencje do przewlekania i przebiega z różnym nasileniem. Bardzo silny ból towarzyszy powikłaniu choroby, jakim jest m.in. krwawienie do torbieli.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek

Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest spowodowane najczęściej przez bakteryjne zakażenie układu moczowego i rozwija się w konsekwencji zapalenia pęcherza. Do typowych objawów należy tępy ból w okolicy lędźwiowej, natomiast objawami towarzyszącymi jest wysoka temperatura, wymioty i dolegliwości związane z utrudnionym i bolesnym oddawaniem moczu.

Nowotwór nerki

Wśród nowotworów nerek najczęściej diagnozowanym jest rak nerkowokomórkowy, natomiast drugim co do częstości – rak z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych. Nowotwory nerki diagnozowane są zazwyczaj przypadkiem w trakcie rutynowo zlecanych badań obrazowych np. USG.

W przypadku późnych etapów zaawansowania choroby pojawia się triada objawów, wśród których występuje ból w okolicy lędźwiowej o charakterze tępym lub kolkowym. Pozostałe dwa objawy to wyczuwalny guz w jamie brzusznej oraz zauważalny przez pacjenta krwiomocz.

Uraz nerki

W konsekwencji uderzenia, upadku, stłuczenia, wypadku komunikacyjnego w którym dochodzi do uszkodzenia struktur nerki mogą powstawać krwiaki, lokalizujące się głównie pod torebką nerkową. Zwiększając objętość narządu powodują rozciągnięcie bogato unerwionej torebki nerkowej i silne dolegliwości bólowe. Dolegliwości bólowe dotyczą okolicy lędźwiowej lub okolicy bocznej pleców.

Często promieniują do jamy brzusznej lub klatki piersiowej. Na uraz i przyczynę dolegliwości wskazuje zasinienie „uderzonego” miejsca. Bólowi w ~95% przypadków towarzyszy krwiomocz, który pacjenci określają jako brunatny lub w kolorze ciemnego piwa. 

Diagnostyka różnicowa bólu nerek

W przypadku opisanych chorób, ból nerek rzadko jest pojedynczym objawem. Często towarzyszu mu dolegliwości dyzuryczne i inne (bolesność towarzysząca oddawaniu moczu, skąpomocz, ból dolnej części brzucha, nudności itp.), które dodatkowo wskazują na chorobę toczącą się w układzie moczowym. Ból okolicy lędźwiowej niekoniecznie musi być związany z chorobą nerek. Może być skutkiem zwyrodnień w obrębie lędźwiowego odcinka kręgosłupa, przeciążenia tego odcinka, przetrenowania lub naciągnięcia mięśni pleców.

W różnicowaniu bólu nerek od innych dolegliwości bólowych pomaga objaw Goldflama. Badanie przeprowadza lekarz, który w odpowiedni sposób uderza okolicę lędźwiową, prowadząc do wstrząśnięcia nerki. Bólowa reakcja na uderzenie wskazuje na choroby nerek, wykluczając tym samym inne przyczyny bólu. Należy jednak pamiętać, że objaw Goldflama może być ujemny przy początkowych stadiach choroby nerek. Pomocne w diagnostyce różnicowej bólu okolicy lędźwiowej są badania obrazowe np. USG. Umożliwiają potwierdzenie obecności kamieni moczowych, torbieli, krwiaka czy też nowotworu.

Uwidoczniają również poszerzenie struktur odpowiedzialnych za odprowadzenie moczu, co może wskazywać na jego zastój jako przyczynę dolegliwości bólowych. Ważnym elementem ustalenia przyczyn bólu nerki są także badania laboratoryjne. Jednym z przykładów jest badanie mikrobiologiczne moczu, które umożliwia dokładne określenie patogenu odpowiedzialnego za infekcję dróg moczowych i powodowane nią dolegliwości bólowe oraz dobranie celowanego oraz skutecznego leczenia.

Leczenie bólu nerek

W leczeniu bólu nerek bardzo istotne jest podawanie szybko działających leków przeciwbólowych i rozkurczowych, mających na celu poprawę stanu pacjenta. Najistotniejsze jest jednak ustalenie przyczyny wystąpienie bólu, leczenie choroby podstawowej i eliminacja czynnika etiologicznego odpowiedzialnego za ból.

W przypadku infekcji dróg moczowych będzie to antybiotykoterapia, w przypadku kamicy moczowej – leczenie eliminujące kamienie z układu moczowego (np. kruszenie kamieni nerkowych za pomocą lasera), w przypadku nowotworów będzie to interwencja chirurgiczna i chemioterapia.

Uraz nerki wymaga leczenia przeciwbólowego oraz kilkudniowego pozostania w łóżku do momentu ustąpienia krwiomoczu. Problem stanowi wielotorbielowate zwyrodnienie nerek, w którym ze względu na brak leczenia przyczynowego, jedynym sposobem eliminacji bólu jest terapia przeciwbólowa.

Literatura:

1. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Pain management in patients with chronic kidney disease and end-stage kidney disease. Roy PJ, Weltman M, Dember LM, Liebschutz J, Jhamb M; HOPE Consortium. Curr Opin Nephrol Hypertens. 2020 Nov;29(6):671-680. doi: 10.1097/MNH.0000000000000646. PMID: 32941189
3. Polycystic kidney disease. Bergmann C, Guay-Woodford LM, Harris PC, Horie S, Peters DJM, Torres VE. Nat Rev Dis Primers. 2018 Dec 6;4(1):50. doi: 10.1038/s41572-018-0047-y. PMID: 30523303

4. Myśliwiec M. (red.). Nefrologia. Wielka interna. Medical Tribune Polska, Warszawa 2017.
5. Urazy nerek – objawy i diagnostyka. Ząbkowski, T., Skiba, R., Grabińska, A., Maliborski, A., Syryło, T., & Zieliński, H. (2013). Pediatria i Medycyna Rodzinna, 9(3), 263–266.