Ból neuropatyczny – co to jest? Poznaj przyczyny i cechy charakterystyczne

Ból neuropatyczny to objaw, którego patomechanizm jest złożony i nie do końca poznany. Dolegliwość zwykle ma charakter przewlekły, prowadzi do obniżenia jakości życia, utrudniając codzienne funkcjonowanie. Niestety leczenie bólu neuropatycznego jest trudne i często nieskuteczne.

Czym jest ból?

Ból, z uwagi na swoją specyfikę, jest trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu (ang. IASP, International Association for the Study of Pain) definiuje go jako uciążliwe doznanie czuciowe i emocjonalne związane lub przypominające doznanie związane z aktualnie występującym, lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek.

Ból pełni bardzo ważną funkcję – często sygnalizuje, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego (już w starożytnej Grecji mówiono: „Ból – pies strzegący zdrowia”). Biorąc pod uwagę miejsce jego powstania, wyróżniamy:

• ból receptorowy,
• ból niereceptorowy (patologiczny).

Ból neuropatyczny – co to jest?

Ból neuropatyczny jest bólem patologicznym, wynikającym z uszkodzenia albo choroby obwodowego (obwodowy ból neuropatyczny) lub ośrodkowego (ośrodkowy ból neuropatyczny) somatosensorycznego układu nerwowego – sytuacja taka skutkuje pojawieniem się wadliwych impulsów nerwowych, które mózg interpretuje jako dolegliwość bólową.

Bóle neuropatyczne nie mają wspólnej etiologii ani umiejscowienia. W przeciwieństwie do bólu receptorowego (będącego naturalną reakcją organizmu na uszkodzenie tkanek), ból neuropatyczny jest zagadnieniem trudnym, złożonym i często rodzi wiele pytań (nawet wśród lekarzy), zwłaszcza w zakresie mechanizmów jego powstawania.

Ból neuropatyczny – przyczyny 

Przyczyn bólu neuropatycznego jest wiele; jak wspomniano wcześniej, mogą one dotyczyć obwodowego oraz ośrodkowego układu nerwowego. 

Cukrzyca jest groźną chorobą metaboliczną, której powikłaniem w około 11% przypadków bywa tzw. neuropatia cukrzycowa. Uszkodzenia nerwów obwodowych wywołane są wahaniami poziomu glukozy we krwi. Chory cierpi na zaburzenia czucia, skarży się na drętwienie, mrowienie i palący ból w dystalnych częściach ciała.

Bóle neuropatyczne mogą być również spowodowane urazami mechanicznymi, na skutek których dochodzi do uszkodzenia nerwów. Bywa, że zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa wywołują nieprzyjemne dolegliwości, do których należą między innymi ograniczenie ruchomości, sztywność pleców oraz ból (tzw. ból neuropatyczny kręgosłupa).

Kolejną przyczyną dokuczliwego bólu neuropatycznego może być półpasiec – wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu. Neuralgia półpaścowa, czyli ostry, piekący, zwykle jednostronny ból najczęściej ustępuje samoistnie, jednak czasami utrzymuje się latami, a w rzadkich przypadkach – do końca życia (prawdopodobieństwo przewlekłej neuralgii w tym przypadku wynosi około 10%).

Ból neuropatyczny może również pojawić się w wyniku toczących się w organizmie stanów zapalnych (np. toczeń rumieniowaty układowy, zespół Guillain-Barre), długotrwałego zażywania niektórych leków (tzw. neuropatia toksyczna), czy długotrwałego nadużywania alkoholu (neuropatia alkoholowa). Objaw ten może być również następstwem zakażenia wirusem HIV czy niedoboru witamin z grupy B.

Ból neuropatyczny może także towarzyszyć poważnemu autoimmunologicznemu schorzeniu neurologicznemu, jakim jest stwardnienie rozsiane – dolegliwości bólowe w różnych częściach ciała pojawiają się na skutek uszkodzeń osłonki mielinowej w ośrodkowym układzie nerwowym.

Niejednokrotnie ból neuropatyczny jest powikłaniem choroby nowotworowej. Rozrastająca się zmiana uciska lub nacieka na tkanki, powodując uszkodzenia pni, splotów i korzeni nerwowych. Klasycznym przykładem jest tutaj neuralgia nerwu trójdzielnego pojawiająca się w wyniku rozwoju nowotworu w obrębie głowy i szyi.

Istnieją jeszcze inne przyczyny bólu neuropatycznego – przykłady opisane powyżej uważa się za jedne z najbardziej typowych źródeł problemu.

Ból neuropatyczny – objawy

Ból neuropatyczny charakteryzuje zespół objawów, do których zaliczamy między innymi:

• ból, który pacjenci określają jako piekący, palący, parzący, podobny do rażenia prądem elektrycznym,
• zaburzenia czucia;
• osłabienie siły mięśniowej;
• parestezje (mrowienie, drętwienie);
• dyzestezje – nieprzyjemne, nieprawidłowo odczuwane doznania czuciowe;
• hipostezje – zmniejszona wrażliwość na bodźce termiczne oraz mechaniczne;
• allodynia –  ból wywołany bodźcami nienocyceptywnymi, na przykład dotykiem.

Nasilenie bólu neuropatycznego zależy od wielu czynników, do których należą między innymi: przyczyna wywołująca dolegliwość, miejsce uszkodzenia nerwu, czynniki psychiczne czy procesy chorobowe toczące się w organizmie. Najczęściej ból neuropatyczny pojawia się w obszarze uszkodzonego nerwu; bywa że promieniuje w inne, sąsiadujące okolice ciała. Zwykle ma charakter przewlekły i uporczywy; niekiedy przybiera postać nagłych, ostrych ataków. Czasami ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy, część chorych skarży się na nieprzyjemne dolegliwości przez lata, a niektórzy do końca życia.

Ból neuropatyczny – diagnostyka

Niestety ból neuropatyczny często bywa przyczyną cierpienia, prowadzi do stanów depresyjnych, bezsenności, zaburzeń koncentracji oraz upośledzenia w prawidłowym funkcjonowaniu społecznym – to wszystko skutkuje znacznym obniżeniem jakości życia.

Bardzo ważnym elementem właściwego postępowania terapeutycznego jest ocena kliniczna dolegliwości bólowych. Niezwykle istotne jest określenie ich przyczyny (tu kluczową rolę odgrywa właściwe różnicowanie bólu neuropatycznego od innych rodzajów bólu), lokalizacji oraz zdiagnozowanie czynników, które zaostrzają i łagodzą dokuczliwe objawy.

Prawidłowo przeprowadzona diagnostyka opiera się więc na ocenie klinicznej pacjenta oraz szczegółowym wywiadzie związanym ze stanem jego zdrowia i zgłaszanymi dolegliwościami. Lekarz może zlecić również badania laboratoryjne takie jak np. morfologia krwi obwodowej, stężenie witaminy B12, poziom cholesterolu czy glukozy. Niekiedy kieruje on pacjenta na badania obrazowe oraz neurofizjologiczne.

Ból neuropatyczny – leczenie

Leczeniem bólu neuropatycznego zajmuje się lekarz neurolog, terapie przeprowadzają specjalistyczne poradnie leczenia bólu. Mimo postępu w dziedzinie neurofizjologii oraz neurobiologii dolegliwość ta nadal jest dużym problemem medycznym.

Leczenie bólu neuropatycznego polega głównie na stosowaniu farmakoterapii, która niestety często nie daje oczekiwanego rezultatu. Dane wskazują, że w przypadku nawet 50% pacjentów obserwuje się niedostateczną skuteczność odpowiedzi na leczenie. Rodzaj oraz dawkowanie leków ustala lekarz, przy czym należy bezwzględnie przestrzegać dawek zaleconych przez specjalistę.

W leczeniu pacjentów cierpiących na bóle neuropatyczne niekiedy niezbędna staje się psychoterapia. Wsparcie psychologiczne osoby zmagającej się z objawami bólowymi może prowadzić do poprawy jakości życia.