Choroba Canavan - jak się objawia?

Choroba Canavan to rzadko występująca, śmiertelna, dziedziczna choroba neurologiczna, która w większości przypadków daje pierwsze objawy już w okresie niemowlęcym. Przyczyną choroby jest mutacja genu ASPA. U pacjentów obserwuje się szereg symptomów związanych ze zmianami neurodegeneracyjnymi istoty białej mózgu. W poniższym artykule opisujemy jakie są przyczyny i objawy choroby Canavan oraz w jaki sposób można ją zdiagnozować.

Co to jest choroba Canavan?

Choroba Canavan (CD) znana również jako leukodystrofia gąbczasta, choroba Canavan van Bogaerta-Bertranda lub zwyrodnienie gąbczaste układu nerwowego to uwarunkowana genetycznie leukodystrofia czyli choroba cechująca się nieprawidłową budową, rozwojem lub uszkodzeniem osłonki mielinowej włókien nerwowych. Jest najbardziej rozpowszechniona wśród Żydów aszkenazyjskich, z częstością występowania  1:6400 – 1:27 000 urodzeń w tej populacji. Choroba Canavan jest uważana również za jedną z najczęściej występujących leukodystrofii wśród populacji nieżydowskich, gdzie obserwowany jest wysoki odsetek małżeństw spokrewnionych. Częstość występowania choroby Canavan w populacji ogólnej szacowana jest na 1: 100 000 urodzeń. Choroba ta po raz pierwszy została zdiagnozowana i opisana ponad 90 lat temu. Choroba Canavan dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Rodzice zazwyczaj są bezobjawowymi nosicielami choroby, a ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka wzrasta gdy rodzice są spokrewnieni. Jeżeli oboje rodziców jest nosicielami choroby, to ryzyko jej wystąpienia u potomstwa wynosi 25%, w przypadku wystąpienia mutacji tylko u jednego rodzica, u dziecka nie powinna wystąpić choroba

Przyczyny choroby Canavan        

Choroba Canavan spowodowana jest wystąpieniem mutacji w obrębie genu ASPA, zlokalizowanego na chromosomie 17, kodującego enzym N-acetyloaspartazę. Mutacja ta powoduje niedobór enzymu i kumulację kwasu N-acetyloasparaginowego (NAA) w mózgu. NAA powoduje zaburzenia funkcjonowania oligodendrocytów (komórki gleju) co warunkuje wystąpienie zmian gąbczastych w mózgu i uszkodzenie osłonki mielinowej włókien nerwowych.

Objawy i przebieg choroby Canavan      

W zależności od okresu wystąpienia pierwszych objawów choroby zidentyfikowano trzy podtypy choroby Canavan różniące się ciężkością i przebiegiem choroby:

• postać wrodzona – z ciężkimi objawami pojawiającymi się już w pierwszych tygodniach życia. Objawy są wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Obserwuje się opóźnienie rozwoju motorycznego i umysłowego, napady padaczkowe, wielkogłowie, niedowłady spastyczne.
• postać niemowlęca/dziecięca – choroba ujawnia się zwykle do 6. miesiąca życia i dotyczy większości zdiagnozowanych przypadków. Pojawiają się trudności z utrzymaniem głowy, bezwład, brak reakcji na bodźce zewnętrzne, apatia, słaby płacz, upośledzony odruch ssania, obniżone napięcie mięśniowe, wymioty, drgawki, słabe śledzenie wzrokiem za przedmiotem, zaburzenia snu, trudności w karmieniu, zwiększa się sztywność stawów. Za charakterystyczne objawy postaci dziecięcej uznaje się opisane wcześniej: makrocefalia (powiększenie obwodu głowy), hipotonia i słabe trzymanie głowy (triada CD). Niemowlęta zazwyczaj nie osiągają umiejętności samodzielnego siedzenia, przewracania się na brzuch, raczkowania czy chodzenia. Ta postać ma ciężki i szybki przebieg kliniczny prowadzący do przedwczesnej śmierci.
• postać młodzieńcza– pierwsze objawy choroby pojawiają się zazwyczaj w wieku 4 lub 5 lat. Dzieci mogą wykazywać opóźnioną mowę, brak rozwoju motorycznego w pierwszych latach życia, możliwe opóźnienie rozwojowe. Zazwyczaj większość dzieci z łagodną, młodzieńczą postacią choroby może z powodzeniem funkcjonować wśród rówieśników.                                   

Choroba Canavan – diagnostyka             

Diagnostyka choroby Canavan opiera się na połączeniu objawów klinicznych choroby z wynikami badań obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), biochemicznych i molekularnych.

Badania pod kątem choroby                                                        

Na zespół Canavan oprócz cech fenotypowych choroby może wskazywać również podwyższony poziom NAA w moczu pacjentów, wykrycie niedoboru aktywności N-acetyloaspartazy w hodowanych fibroblastach skóry oraz zwyrodnienie gąbczaste i obrzęk istoty białej w badaniach neuroobrazowych. Potwierdzeniem choroby jest wykrycie mutacji genu ASPA, warunkującej chorobę.       

Bibliografia:

1. Matalon R, Delgado L, Michals-Matalon K. Canavan Disease. 1999 Sep 16 [updated 2018 Sep 13]. In: Adam MP, Mirzaa GM, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJH, Gripp KW, Amemiya A, editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993–2023.
2. Bokhari MR, Samanta D, Bokhari SRA. Canavan Disease. 2022 Sep 6. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023
3. Wei H, Moffett JR, Amanat M, Fatemi A, Tsukamoto T, Namboodiri AM, Slusher BS. The pathogenesis of, and pharmacological treatment for, Canavan disease. Drug Discov Today. 2022 Sep;27(9):2467-2483.
4. Hoshino H, Kubota M. Canavan disease: clinical features and recent advances in research. Pediatr Int. 2014 Aug;56(4):477-83.