Choroby zatok – 5 najczęstszych powodów bólu zatok

Choroby zatok należą do grupy schorzeń, które występują dość często w ogólnej populacji. W wielu przypadkach mogą być mylone z innymi jednostkami chorobowymi, ze względu na możliwe, dość niespecyficzne dolegliwości. Warto wiedzieć czym objawiają się choroby zatok oraz jakie są najczęstsze przyczyny bólu zatok. Dzięki wczesnej identyfikacji objawów chorób zatok możliwe jest sprawne postawienie rozpoznania oraz wdrożenie skutecznego leczenia. Jakie są objawy chorób zatok, czym jest zapalenie zatok, jakie badania wykonać przy bólu zatok oraz na czym polega leczenie chorób zatok?

Zatoki przynosowe – budowa i funkcje 

Zatoki przynosowe to struktury anatomiczne znajdujące się wewnątrz kości tworzących czaszkę. Stanowią one puste przestrzenie wewnątrzkostne, które wyścielone są błoną śluzową. Ze względu na lokalizację zatok wyróżnia się:

• zatoki klinowe, 
• zatoki szczękowe, 
• zatoki sitowe, 
• zatoki czołowe. 

Każda z tych zatok występuje obustronnie, przy czym zatoka sitowa składa się z wielu drobnych jam kostnych. Zatoki posiadają bezpośrednie połączenie z jamą nosową, co jest ściśle związane z ich funkcją w ludzkim organizmie, choć dokładna rola tych struktur cały czas jest przedmiotem intensywnych badań. 

Uważa się, że zatoki przynosowe pełnią istotną funkcję w procesie ogrzewania oraz nawilżania wdychanego przez nos powietrza. Dodatkowo zatoki zapewniają odpowiednią termoizolację dla narządów wewnątrzczaszkowych, chronią mózgoczaszkę przed urazami mechanicznymi, a także pełnią funkcję fonetyczną, związaną z właściwym przewodzeniem dźwięków. 

Charakterystyczna budowa zatok przynosowych, ich lokalizacja w ciele oraz szczególne uwarunkowania histologiczne sprawiają, że struktury te są szczególnie narażone na rozwój różnego typu schorzeń oraz infekcji. Dolegliwości wynikające z chorób zatok mogą być bardzo uciążliwe, a ich leczenie w wielu przypadkach jest dość skomplikowane. 

Choroby zatok przynosowych – najczęstsze jednostki chorobowe 

Jedną z najczęściej występujących grup chorób zatok przynosowych są różnego typu zapalenia zatok. Do rozwoju tego schorzenia w większości przypadków prowadzi infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych, która rozszerza się także na zatoki. Przykładowe patogeny odpowiedzialne za rozwój wirusowego zapalenia zatok to m.in. adenowirusy, rynowirusy, koronawirusy lub też wirus grypy. 

W przebiegu infekcji wirusowej może dochodzić do bakteryjnego nadkażenia tkanek zatok – wówczas pojawia się bakteryjne zapalenie zatok, które wymaga osobnego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego. Przykładowe bakterie, które mogą kolonizować zatoki przynosowe to m.in. Moraxella catarrhalis, Haemophilus influenzae oraz Streptococcus pneumoniae. 

Do bakteryjnego nadkażenia zatok może dochodzić również podczas alergicznego zapalenia zatok. Ta jednostka chorobowa pojawia się na skutek narażenia organizmu na czynnik uczulający i zazwyczaj stanowi jeden z kilku objawów alergicznych występujących u danego pacjenta. Istnieje wiele czynników mogących wywoływać alergiczne zapalenie zatok, przy czym najczęstsze z nich to pyłki roślin i drzew, alergeny pochodzenia zwierzęcego oraz kurz i zawarte w nim roztocza. 

Odrębną jednostką chorobową jest zapalenie zatok powstające na skutek przewlekłego podrażnienia błony śluzowej zatok, wywołanego np. przez dym papierosowy lub inne substancje chemiczne, związane np. ze szczególnym narażeniem zawodowym. 

Osobną grupę chorób zatok stanowią tzw. polipy. Mogą się one lokalizować zarówno w obrębie jamy nosowej, jak i wewnątrz zatok przynosowych. Są to niewielkie, nienowotworowe rozrosty błony śluzowej wyściełającej od środka zatoki. W wielu przypadkach ich obecność nie prowadzi do pojawienia się dolegliwości chorobowych. W określonych sytuacjach mogą one jednak predysponować do zwiększonego ryzyka rozwoju zapalenia zatok, poprzez zaburzenia przepływu powietrza przez omawiane struktury oraz ucisk na okoliczne tkanki. Dokładna przyczyna rozwoju polipów nie jest do końca poznana, wiadomo jednak, że do ich wystąpienia predysponuje częste występowanie przewlekłego zapalenia błony śluzowej. 

Nowotwory zatok przynosowych to bardzo rzadka grupa chorób onkologicznych – stanowią one jedynie 0,2% wszystkich nowotworów rozpoznawanych na świecie. Około 80% z nich lokalizuje się w obrębie zatoki czołowej. Najczęstszą grupę pacjentów stanowią mężczyźni pomiędzy 40. a 70. rokiem życia. Podobnie jak polipy zatok, nowotwór zatok przynosowych najczęściej rozwija się przez długi czas w sposób bezobjawowy. Wykrywany jest głównie podczas przypadkowych badań lub podczas diagnozowania przyczyn częstych, nawracających zapaleń zatok. 

Choroby zatok – objawy 

W przypadku zapalenia zatok przynosowych najczęściej, w pierwszej kolejności pojawiają się uogólnione objawy infekcyjne, takie jak m.in.: 

• osłabienie, 
• ból głowy, 
• uczucie rozbicia, 
• ból mięśni i stawów, 
• ból gardła, 
• katar, 
• kaszel, 
• pogorszenie apetytu, 
• zapalenie spojówek. 

W przypadku, gdy stan zapalny w obrębie zatok przynosowych ulegnie zwiększonemu nasileniu, może dochodzić do pojawienia się typowych dolegliwości wynikających z zaburzeń funkcjonowania zatok. Są to m.in.: 

• niedrożność nosa, 
• silny ból w rzucie zatok, najczęściej o charakterze rozpierającym, nasilający się podczas schylania, 
• zaburzenie węchu, 
• obfita wydzielina z nosa, która może ściekać po tylnej ścianie gardła. 

W przypadku bakteryjnego charakteru zapalenia zatok objawy najczęściej są bardziej nasilone, może towarzyszyć im także gorączka. Ze względu na czas trwania zapalenia zatok, wyróżnia się: 

• ostre zapalenie zatok przynosowych (trwające krócej niż 12 tygodni),
• przewlekłe zapalenie zatok przynosowych, które trwa powyżej 12 tygodni. 

Jeżeli zapalenie zatok przynosowych występuje częściej niż 4 razy w roku, oznacza to, że mamy do czynienia z nawracającym zapaleniem zatok. Ten stan wymaga przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny ponawiających się stanów zapalnych. W wielu przypadkach są to polipy nosa, które prowadzą do zalegania wydzieliny w obrębie zatok przynosowych oraz utrudnionego oczyszczania się tych struktur z patogenów. 

Wirusowe zapalenie zatok najczęściej trwa krócej niż 10 dni i ma charakter samoograniczający się, wymagający jedynie leczenia objawowego. Dłuższy czas trwania zapalenia, w połączeniu z nasilaniem się odczuwanych dolegliwości, może wskazywać na bakteryjny charakter zapalenia. W tym przypadku należy skonsultować się z lekarzem, w celu rozpoznania przyczyny objawów oraz zaplanowania stosownej diagnostyki i leczenia przyczynowego. Warto jednak zaznaczyć, że bakteryjne zapalenie zatok również może ustępować samoistnie – zazwyczaj dzieje się to po ok. 14 dniach trwania choroby. 

Diagnostyka chorób zatok przynosowych – jakie badania wykonać? 

Podstawą rozpoznania zapalenia zatok przynosowych jest przedmiotowe oraz podmiotowe badanie lekarskie. Na podstawie opisu dolegliwości odczuwanych przez pacjenta, jego historii choroby oraz prezentowanych objawów przedmiotowych, możliwe jest trafne rozpoznanie omawianego schorzenia. 

W określonych przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności wykonania dodatkowych badań diagnostycznych. Przykładem takich badań jest m.in. morfologia krwi obwodowej, pomiar stężenia białka C-reaktywnego we krwi (CRP) lub posiew wymazu z nosa. Posiew jest szczególnie przydatnym badaniem mikrobiologicznym w przypadku, gdy występuje silne podejrzenie bakteryjnego charakteru zapalenia zatok. Na podstawie wyników posiewu z antybiogramem możliwe jest zaplanowanie optymalnej, celowanej antybiotykoterapii, która będzie zarówno bezpieczna, jak i skuteczna. 

Jeżeli zapalenie zatok ma prawdopodobnie charakter, warto rozważyć wykonanie testów alergologicznych. Pozwalają one na precyzyjne określenie alergenu odpowiedzialnego za rozwój dolegliwości u danego pacjenta. Dzięki uzyskanym w taki sposób informacjom możliwe będzie skuteczne unikanie czynnika odpowiedzialnego za rozwój alergii lub też rozpoczęcie procesu odczulania. 

W przypadku podejrzenia występowania polipów nosa lub rozrostów błony śluzowej zatok o innym charakterze konieczne może być przeprowadzenie badań obrazowych. Mowa o takich badaniach jak np. rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa kości czaszki. Na ich podstawie lekarz zaplanuje dalsze postępowanie lecznicze i zadecyduje o ewentualnej konieczności usunięcia polipów. W każdym przypadku wyniki badań powinny być omawiane wspólnie z lekarzem, który zlecił ich wykonanie. 

Leczenie chorób zatok 

Optymalna metoda leczenia chorób zatok zależna jest od bezpośredniego czynnika etiologicznego, prowadzącego do wystąpienia tych schorzeń. 

W przypadku wirusowego zapalenia zatok leczenie najczęściej ogranicza się do postępowania objawowego, które ma na celu zmniejszenie nasilenia dolegliwości chorobowych. Stosowane są wówczas leki przeciwzapalne, leki przeciwgorączkowe oraz środki obkurczające śluzówkę nosa. 

Bakteryjne zapalenie zatok, poza postępowaniem objawowym, w niektórych przypadkach może wymagać wdrożenia specyficznej antybiotykoterapii. W przypadku przepisania antybiotyku przez lekarza należy ściśle przestrzegać zaleceń związanych z czasem jego stosowania oraz z odpowiednim dawkowaniem. 

Niektóre polipy zatok przynosowych, szczególnie prowadzące do występowania nawracającego zapalenia zatok, mogą wymagać chirurgicznego usunięcia. Dokładna metoda leczenia oraz dalsze postępowanie zdrowotne każdorazowo warto ustalać z lekarzem odpowiedzialnym za prowadzenie przypadku danego pacjenta.